مظاهری زمستان سال گذشته بارها به جمع خبرنگاران آمد و از انتشار اسکناس‌های 10هزار تومانی در تیر ماه خبر داد.برای مظاهری که خود را در جایگاه رئیس بانک مرکزی می‌دید تحقق چنین وعده‌ای دور از ذهن نبود، اما پر واضح است که این وعده رئیس‌کل نیز همانند وعده اعلام نرخ سود بانکی در نیمه اسفند سال 86 به‌دلیل اختلاف سلیقه‌های درون کابینه‌ای در هاله‌ای از ابهام فرو خواهد رفت.
اگرچه موضوع اختلاف سلیقه‌ها و مسکوت ماندن طرح‌ها در روزگار کنونی کاملا طبیعی است و از بابت آن تعجبی نیست، اما موضوع اسکناس‌های 10 هزار تومانی و ممانعت از امضای طرح آن توسط وزیر اقتصاد موضوعی متفاوت است.
امروز رئیس بانک مرکزی در همان شرایطی واقع شده است که مرحوم محسن نور بخش 13سال پیش واقع شده بود. نوربخش نیز وقتی با تورمی خزنده روبه‌رو شد تصمیم گرفت تا به عمر یک هزار تومانی به‌عنوان درشت‌ترین اسکناس پایان دهد اما وقتی طرح را به وزارت اقتصاد برد محمد ناصر شرافت جهرمی معاون کل مرتضی محمد خان وزیر وقت امور اقتصادی و دارایی با توجیه حفظ و صیانت از اعتبار نظام جمهوری اسلامی طرح مرحوم نوربخش را پاره پاره کرد تا نوربخش آرزوی لمس اسکناس‌های درشت وطنی را با خود به دنیای ابدی ببرد.
در آن زمان درشت‌ترین اسکناس کشور همان یک هزار تومانی‌هایی بودند که اول بار در سال 1350 به چاپ رسیده بودند و یک برگ آن تمام حقوق یک کارمند متوسط دولت را تشکیل می‌داد.
بعدها شیبانی به پشتیبانی مظاهری وزیر وقت امور اقتصادی دولت اصلاحات طرح
2 هزار تومانی را نوشت که با حاشیه کمتری وارد بازار شد. با گذشت زمان و ضرورت انتشار اسکناس‌های درشت‌تر با طرح اسکناس‌های 5هزار تومانی نیز موافقت شد و نخستین سری اسکناس‌های 5 هزار تومانی البته با کمی حاشیه‌پردازی و با امضای دانش جعفری و شیبانی وارد بازار شد.این بار با افزایش تورم و افزایش حجم اسکناس، مظاهری رئیس فعلی بانک مرکزی، طرح اسکناس‌های 10 هزار تومانی را به جریان انداخته است اما بعید به‌نظر می‌رسد بتوان این ایده را عملیاتی کرد. درست است که دیگر شرافتی در راس کار نیست اما دانش آموخته‌های مکتب شرافت جهرمی تا آنجا که بتوانند از دیدگاه‌های استاد خود صیانت خواهند کرد.
اسکناس‌های درشت یک ضرورت است
اما فارغ از بازی‌های سیاسی درون دولت، موافقت‌ها و مخالفت‌های انتشار اسکناس‌های درشت با توجه به وضعیت کنونی اقتصاد ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
یکی از کارشناسان وزارت امور اقتصادی و دارایی که نخواست نامی از وی در گزارش آورده شود درخصوص انتشار اسکناس‌های درشت و ضرورت آن در اقتصاد به همشهری عصر گفت: متأسفانه توجیه بسیاری از کارشناسان در ممانعت از انتشار اسکناس‌های درشت، داشتن ماهیت تورمی است در حالی که انتشار اسکناس‌های درشت نه تنها بار تورمی ندارد بلکه خاصیت ضد‌تورمی نیز دارد. به گفته این کارشناس که خود از تحصیل‌کردگان دانشگاه شهید بهشتی است به جهت تئوریک اسکناس‌های درشت حجم مبادلات را کاهش می‌دهند و تاثیر بسیاری در کاهش هزینه‌های حاصل از نشر و یا امحای اسکناس دارند.
این کارشناس امور اقتصادی با بیان اینکه انتشار اسکناس‌های درشت هیچ سنخیتی با «رفرم پولی» ندارد، افزود: واقعیت وضعیت کنونی اقتصاد این است که تورم، انتشار اسکناس‌های درشت را به ما تحمیل می‌کند. با وضعیت تورمی فعلی تغییر ترکیب اسکناس‌ها یک ضرورت انکارناپذیر است که چاره‌ای جز پرداختن به آن نیست لذا فاصله‌گیری از حاشیه‌ها و یا دامن زدن به دیدگاه‌های بی‌پایه و اساس مبنی بر تورم‌زا بودن این طرح طفره‌روی از واقعیت‌های اقتصادی است.
وی افزود: در ساده‌ترین صورت ممکن باید پذیرفت که حتی زمان شمارش یک دسته اسکناس یک هزار تومانی 5 برابر یک دسته اسکناس 5هزار تومانی است ضمن اینکه در حال حاضر وقتی ترجیح مردم استفاده از چک پول در مبادلات است چرا باید از انتشار اسکناس‌های درشت خودداری کرد؛ البته ذکر این نکته نیز ضروری است که انتشار چک پول به مراتب هزینه‌های بیشتری نسبت به انتشار اسکناس دارد.
حیدر مستخدمین حسینی معاون حقوقی و پارلمانی بانک مرکزی نیز در گفت‌وگو با خبر‌نگار ما با تاکید بر لزوم انتشار اسکناس درشت‌تر در کشور گفت: از حیث انتشار اسکناس درشت‌تر در کشور عقب هستیم و انتشار چک‌پول‌ها نیز از همین خلأ ناشی می‌شود.
مستخدمین حسینی با بیان اینکه انتشار اسکناس درشت باعث افزایش تورم و نقدینگی نمی‌شود، از ناکارایی اسکناس‌های خرد و حتی سکه‌های خردنام می‌برد که حتی در ساده‌ترین مراودات مردم نیز کارایی ندارد.
همچنین قدس الهی مدیرکل ریالی و نشر بانک مرکزی نیز معتقد است نیاز امروز کشور با توجه به شرایط اقتصادی، چاپ اسکناس درشت‌تر است. هم اکنون شرایط اقتصادی کشور انتشار اینگونه اسکناس‌ها را می‌طلبد، ضمن اینکه بانک مرکزی در سال86 پیشنهاد انتشار اسکناس 10 هزار تومانی را داده و همچنان در انتظار کسب مجوز برای نشر و توزیع آن است. به اعتقاد قدس الهی با انتشار اسکناس‌های درشت‌تر نیاز به استفاده از چک و ایران چک نیز کاهش می‌یابد.
در برهه‌ای که طرح نشر اسکناس‌های درشت مطرح شد از طرح دیگری نیز نام برده شد که البته به‌دلیل خام بودن و غیرممکن بودن پیاده‌سازی آن در زمان فعلی هیچ گاه جدی انگاشته نشد. بسیاری معتقدند دولت به جای چاپ اسکناس‌های درشت بهتر است چند صفر از پول ملی کم کند اما بسیاری دیگر معتقدند این طرح تنها برای کشورهایی با تورم بالای
100 درصد کاربرد دارد. فرار از ایده نشر 10 هزار تومانی این طرح نسنجیده را پرورش داد که واکنش منفی مقامات بالادستی را نیز در پی داشت. به اعتقاد غلامرضا سلامی، کارشناس مسائل اقتصادی دولت باید به جای حذف صفرها بهتر است به چاپ اسکناس درشت اقدام کند که در این صورت آثار روانی تورمی منفی آن نیز کمتر می‌شود. اسلامی بر این باور است که در شرایطی که نقدینگی کشور چند‌صد برابر شده، دراین شرایط نیاز به انتشار اسکناس درشت و چک بیشتر احساس می‌شود.
وی پیشنهاد می‌کند دولت در این راستا پول‌های ریز را معدوم کند و با جایگزینی اسکناس‌های درشت‌تر نیازهای مردم را به‌خصوص در سطح خریدهای جز پاسخ دهد. این کارشناس اقتصادی یادآور می‌شود کشوری مانند ترکیه زمانی اقدام به حذف 6 صفر از پول ملی خود کرد که چند میلیون لیر آن یک دلار می‌شد ولی اکنون این فاصله در ایران زیاد نیست یعنی هر 940 تومان کشور ما یک دلار است. وی افزود: هنوز موعد حذف صفرها در کشور ما فرا نرسیده کما اینکه به اعتقاد من آثار روانی منفی این کار از انتشار اسکناس درشت بیشتر است.
در گفت‌وگویی دیگر دکتر علی حسن‌زاده معاون پژوهشکده پولی و بانکی به خبر نگار ما گفت: تغییر و اصلاح واحد پول ملی نیازمند ایجاد زیرساخت لازم در نوع نگرش مردم است. وی افزود: حذف چند صفر از پول ملی که به‌عنوان طرحی اقتصادی در جامعه مطرح می‌شود بیشتر در کشورهایی انجام شده است که تورم بالای 100 درصد داشته‌اند.
البته برای زمینه‌سازی اجرای این طرح چند سالی وقت لازم است.
وی با تاکید بر اینکه وجود پشتوانه در چاپ اسکناس‌های درشت‌تر چندان تاثیر‌گذار نیست خاطرنشان کرد: قدرت اقتصادی جامعه، میزان فعالیت‌های اقتصادی و نیز تقاضای جامعه ضرورت افزایش حجم چاپ اسکناس را به‌وجود می‌آورد.در شرایط کنونی انتشار اسکناس‌های درشت و تغییر ترکیب اسکناس‌ها یک ضرورت انکارناپذیر است. نمی‌توان طرحی که از پشتوانه علمی و کارشناسی بسیاری برخورداراست را اینگونه قربانی تنگ نظری‌ها کرد. مقابله با این طرح با توجیهاتی چون ایجاد تورم روانی و یا رفرم پولی و حتی وارد کردن خدشه به اعتبار نه تنها با منطق اقتصادی(و در مورد کاراکتر آخر منطق سیاسی ) مغایر است بلکه فرصت ایجاد شده برای جبران اتلاف وقت 30 ساله را نیز از بین می‌برد.
از زاویه‌ای دیگر از نظر روانی، مردم برای خرج کردن پول درشت تمایل کمتری از خود نشان می‌دهند. بهترین دلیل در این زمینه تجربه چاپ اسکناس هزار تومانی در سال 1350 است. شاخص تورم در سال 1350 نشان می‌دهد که پس از چاپ اسکناس هزار تومانی افزایشی در شاخص تورم به وجود نیامد، در حالی که در سال‌های 52 و 53 اقتصاد کشور به‌دلیل رشد نقدینگی ناشی از خرج کردن دلارهای نفتی دچار رشد تورم شد. در سال 1350 حجم نقدینگی کشور 3/296 میلیارد ریال بود (5/49 میلیارد ریال اسکناس و مسکوک و 2468 میلیارد ریال سپرده)، اما امروز اقتصاد کشور با نقدینگی عظیم قریب به 140 هزار میلیارد تومانی مواجه است.
