شیما شاهرخی / دکتری مرمت میراث معماری: در روزگاری که طبیعت سرانجام نفس خود را از فشارهای بی‌وقفه انسانی بازپس‌گرفته و فرهنگ تبدیل به وجهی مشترک برای مقاومت جوامع در برابر بحران شده، فرصتی است تا بار دیگر به تعامل دیرینه طبیعت و انسان بیندیشیم و به چرایی گسست این تعامل دوسویه و چالش‌های به وجود آمده در پی آن بپردازیم.
از قطع ارتباط مؤثر و دوسویه انسان و طبیعت و تمایل بی‌پایان انسان برای فعالیت‌های صنعتی، دغدغه‌ای با عنوان «تغییرات اقلیمی» برای بشر به‌وجود آمده است. این دغدغه با افزایش دما، بالا آمدن سطح آب دریاها، تغییر در الگوی بارش، خشکسالی، طوفان و بسیاری دیگر از تأثیرات قابل‌ملاحظه بر سیاره زمین به چالشی بزرگ تبدیل شده است.افزایش دمای کره زمین و انواع آلاینده‌ها در طبیعت به دلیل استفاده بی‌اندازه از انرژی سوخت‌های فسیلی، یکی از تأثیرات فعالیت‌های انسانی است و بی‌تردید تمامی مناطق زمین از این آلودگی و گرمایش در رنج خواهند بود. به همین دلیل، در سال‌های اخیر سازمان‌های بین‌المللی، منطقه‌ای و ملی به سمت توسعه برنامه‌های خود برای ارزیابی و مدیریت تأثیرات تغییرات اقلیمی گام برداشته‌اند.
شهرها و میراث معماری از جمله فضاهای آسیب‌پذیر در برابر این دگرگونی هستند و از آنجا که رمز پایداری شهرها و معماری تاریخی در انطباق کامل ساختار و عملکرد آنها با ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی است، تداوم حیات آنها نیز با اقلیم و طبیعت گره خورده است. تأثیر یک بلای طبیعی تشدیدشده با تغییر اقلیم بر شهر و ساختار معماری به مراتب بیشتر از فرسودگی تدریجی آن در بستر زمان است.
تغییرات اقلیمی با عواقبی چون تغییر در خاک، چرخه‌های رطوبت، جابه‌جایی سطح آب‌های زیرزمینی، ایجاد واکنش‌های شیمیایی و دیگر عوامل آسیب‌رسان، علاوه‌بر تأثیرگذاری بر بعد کالبدی، بر منظر شهری و ابعاد اجتماعی و اقتصادی نیز تأثیرگذار خواهد بود، چراکه تغییر در وجه کالبدی میراث شهری سبب تغییر در شیوه‌های زندگی و کار جوامعی می‌شود که در ارتباط با این میراث و حفاظت از آن زندگی می‌کنند.
این تأثیرات در آن گروه از سایت‌های میراث معماری که واجد ارزش‌های جهانی هستند، ممکن است منجر به از دست رفتن ارزش‌های برجسته جهانی و یکپارچگی اثر و در نهایت خروج از فهرست میراث جهانی شود.از این نمونه می‌توان به مجموعه میراث جهانی «کاخ گلستان» در تهران اشاره کرد که نه تنها نمونه‌ای منحصربه‌فرد از معماری دوران خود، بلکه موزه‌ای با گنجینه‌ای ارزشمند از اسناد و تصاویر تاریخی است.این گنجینه ارزشمند، خود نیازمند طرح جامع مدیریت و کاهش خطر بلایا برای از دست نرفتن ارزش‌های برجسته جهانی و آمادگی در برابر وقوع بحران است، زیرا ارزش‌های ذاتی میراث معماری در برابر بحران ناشی از تغییرات آب‌وهوایی، آسیب‌پذیر و در معرض خطر از دست رفتن هستند.
بنابراین، پیش‌بینی و مدیریت تأثیراتی که تغییر اقلیم بر شهر و میراث معماری خواهد داشت یک چالش واقعی است و از آنجاکه «حفاظت» به معنای «مدیریت تغییر» است، یکی از راه‌های تضمین پایداری میراث معماری و منظر شهری تاریخی، کنترل و مدیریت تغییراتی است که می‌توانند خاستگاه‌های متفاوت طبیعی و یا فرایندهای انسانی داشته باشند.
مدیریت میراث معماری و مدیریت شهری با هم‌پوشانی و ادغام طرح‌های «مدیریت کاهش خطر بلایا»، «حفاظت» و «توسعه» می‌توانند به پایش، نظارت و ارزیابی میزان آسیب‌پذیری و افزایش انعطاف‌پذیری میراث معماری در برابر این تغییرات بپردازند و قدمی مؤثر بردارند.همچنین با کاهش فشارهای غیراقلیمی موجود، اقداماتی را برای افزایش تاب‌آوری شهر و میراث معماری انجام دهند و با به‌روز کردن طرح‌ها و تهیه نقشه‌های خطرپذیری و آسیب‌پذیری مناطق در بر گیرنده معماری ارزشمند، از حفاظت پایدار ارزش‌های میراث شهری اطمینان حاصل کنند و گامی بلند در مسیرتحقق اجرای طرح‌های توسعه پایدار بردارند.
نظر شما