همشهری آنلاین - حمیدرضا خطیبی: بر اساس بیشتر برآوردها، بیش از سه هزار سال از عمر این مراسم می‌گذرد، و اینک دامنه آن به تمام قاره‌های جهان نیز کشیده شده است. در مجموع این مراسم از سوی ۳۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان به طور کلی و منطقه خاورمیانه، آسیای میانه و قفقاز، بالکان و جنوب آسیا (شبه‌قاره هند) به طور خاص برگزار می‌شود.
نوروز به عنوان شروع سال نوی ایرانی و تقویم جلالی، به خلاف بیشتر موارد مشابه و شروع تقویم دیگر ملت‌ها، نه بر مبنای واقعه‌ای تاریخی، بلکه سرآغاز بهار و چرخه حیات در طبیعت است. در دهه‌های اخیر در پی امواج مهاجرت در سراسر جهان و نیز گسترش تکنولوژی‌های ارتباطی و شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی، نوروز بیش از پیش در سطح بین‌المللی شناخته شده و مورد تکریم و احترام سازمان ملل نیز قرار گرفته است و با توجه فزاینده بسیاری از مردم جهان به طبیعت در دهه‌های اخیر که ناشی از فشارهایی است که انسان امروز به تنها محیط زیست و اکوسیستم خود وارد آورده، نوروز می‌تواند به عنوان حلقه ارتباطی انسان-طبیعت در قالب مناسکی فرهنگی و تاریخی، بیش از این نیز مورد توجه قرار گیرد.
شاهنامه فردوسی قدمت نوروز را به جمشید، پادشاه اساطیری ایرانی می رساند که بشر را از زمستانی بسیار سخت که مقدر شده بود تمام موجودات زنده از پای درآیند به سلامت عبور داد. جمشید با کشتن زمستان، تاج مرصع پادشاهی به سر گذاشت. این واقعه در نخستین روز بهار رخ داد و نوروز خوانده شد. با شکل گیری امپراتوری هخامنشی در سراسر خاورمیانه، این آیین به خارج از فلات ایران رسید که تا امروزه نیز ادامه یافته است.
نوروز در عمل مجموعه‌ای است از مراسم و آیین‌هایی متعدد که در بازه زمانی حدود دو هفته برگزار می‌شود. در مناطقی مانند مزار شریف افغانستان این بازه زمانی تا چهل روز نخست بهار را در بر می‌گیرد (در قالب جشن گل سرخ) و در مناطقی دیگر در حد یک روز تعطیل عمومی است.
مراسم و آیین‌های نوروز
نخستین آیین نوروز شاید خانه‌تکانی باشد، وقتی خانواده‌ها مبادرت به رفت و روب اساسی خانه‌های خود می‌کنند و حتی می‌کوشند با تهیه لباس نو، همه چیز در لحظه تحویل سال جدید به نظر برسد. دیگر آیین این مراسم، دید و بازدید است. از خانواده‌های به خصوص جوان‌تر انتظار می‌رفته است در جریان نوروز به دیدار افراد مسن‌تر بروند (دید) و در مقابل پذیرای آنها در خانه‌هایشان باشند (بازدید). دایره دید و بازدید شامل بستگان، دوستان و همسایگان می‌شده است. پذیرایی از مهمانان نیز عمدتا شامل چای، شیرینی و انواع میوه و خشکبار بوده است.
چیدن سفره هفت‌سین برای لحظه تحویل سال از دیگر آیین‌های نوروز محسوب می‌شود. سفره یا در سال‌های اخیر میز هفت‌سین که پس از تحویل سال نیز باقی می‌ماند (تا روز سیزدهم فروردین)، به خاطر اقلامی که در آن چیده می‌شود، این نام را به خود گرفته است، اقلامی هفت‌گانه که عمدتا نام‌شان با حرف سین آغاز می‌شود، شامل سبزه، سمنو، سنجد، سرکه، سیب، سیر و سماق. علاوه بر اینها، سفره یا میز هفت‌سین بسته به منطقه، شامل این موارد نیز است: آینه، شمع، تخم‌مرغ رنگ‌شده، کاسه‌ای آب، ماهی قرمز، سکه، سنبل، و شیرینی‌های سنتی. کتاب نیز بخش دیگری از این سفره یا میز است، که بسته به مذهب و قومیت و تاریخ گروه‌های برگزارکننده، شامل قرآن، انجیل، اوستا، شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ می‌شود.
تصور بر این است که هفت‌سین به خصوص در یک قرن اخیر به این شکل مفصل و پر از جزئیات درآمده باشد. در افغانستان، آیین تهیه «هفت میوه» پی گرفته می‌شود، سفره‌ای شامل هفت میوه، ترکیبی از میوه‌های خشک‌شده و دانه‌های مغزدار (مانند کشمش، سنجد، پسته، فندق، آلو بخارا، گردو، و انواع بادام). در جمهوری آذربایجان خنچه تهیه می‌شود، شامل یک سینی نقره‌ای یا مسی، با ظرف سبزه در میانه سینی و تخم‌مرغ‌های رنگ‌شده به تعداد اعضای خانواده که دور تا دور سبزه چیده می‌شود.
از دیگر آیین‌های نوروز عمو نوروز و حاجی فیروز است که بیشتر در ایران دیده می‌شود و با تغییر سبک زندگی، حضور آنها اینک کمرنگ‌تر شده است. عمو نوروز و حاجی فیروز طلایه‌داران بهارند (نقش آنها به خصوص در دوره‌ای که تقویم به سهولت امروز در دسترس نبود، اهمیت دوچندانی داشت) و پیش از رسیدن سال نو در معابر عمومی از فرارسیدن سال نو و مراسم نوروز خبر می‌دهند. عمو نوروز هم مانند بابانوئل مسیحیان به کودکان هدیه می‌دهد. او همسر ننه سرما (نماد زمستان) است و ظاهر پیرمرد مهربانی را دارد. حاجی فیروز که صورت و دست‌هایش با دوده پوشانده شده، همراه عمو نوروز است و لباس‌های عمدتا به رنگ قرمز می‌پوشیده. در افغانستان، کامپیراک و همراهانش طلیعه‌داران بهار بوده‌اند.
دیگر آیین مهم نوروز چهارشنبه‌سوری است که در آخرین سه‌شنبه پیش از سال جدید برگزار می شود. در آذربایجان، از یک ماه مانده به نوروز، هر سه شنبه غروب بزرگداشت یکی از عناصر چهارگانه – آب، باد، خاک، آتش – است. چهارشنبه سوری خود شامل مراسم برافروختن آتش با فرارسیدن تاریکی و قاشق زنی است. در جمهوری آذربایجان، کودکان ظرف یا سبدی بیرون از خانه همسایگان قرار می دهند و پس از در زدن، پنهان می شوند و انتظار می رود همسایه ظرف آنها را با آب نبات، شیرینی و آجیل پر کند. مراسم پریدن از روی آتش به خصوص در ارمنستان با جدیت اجرا می شود.
و البته مراسم سیزده بدر در سیزدهمین روز فروردین، وقتی خانواده های به طبیعت می روند، سبزه هفت سین خود را در طبیعت می اندازند و ناهار را در همانجا صرف می کنند.
نوروز در اقلیم‌های مختلف
نوروز شروع سال نوی ایرانی است، همچنین موسوم به سال نوی پارسی که در ایران و کشورهای دیگری توسط گروه های قومی-زبانی مختلفی جشن گرفته و گرامی داشته می شود.
نوروز ریشه‌های ایرانی دارد، هرچند این مناسبت به مدت سه هزار سال است که توسط گروه های اجتماعی مختلف در غرب آسیا، آسیای میانه، قفقاز، حوزه دریای سیاه، بالکان، و جنوب آسیا (شبه قاره هند) و البته جوامع مهاجر ایرانی در سراسر جهان گرامی داشته می شود. نوروز اینک تبدیل به عید و مناسبتی عرفی شده که افراد با ادیان مختلف آن را برگزار می کنند.
نوروز به طور رسمی روز اول فروردین در تقویم جلالی و ۲۱ مارس در تقویم گریگوریان است و در واقع، لحظه اعتدال بهاری و شروع فصل بهار در نیمکره شمالی محسوب می‌شود. (در نیمکره شمالی، این روز آغاز پاییز محسوب می شود.)
سه هزار سال است که در این مقطع سال، خانواده های بی شماری در مناطق مختلفی از جهان گرد هم می آیند تا آیین تحویل سال جدید را برگزار کنند. در سال ۲۰۱۰ سازمان ملل با صدور قطعنامه ای این روز را با عنوان «روز بین المللی نوروز» به رسمیت شناخت.
نوروز در کشورهای بسیاری تعطیل عمومی است، از جمله افغانستان، آلبانی، آذربایجان (پنج روز)، ایران (سیزده روز)، کردستان عراق، قزاقستان (چهار روز)، کوزوو، قرقیزستان، مغولستان، تاجیکستان (چهار روز)، ترکمنستان (دو روز) و ازبکستان.
در کانادا نیز لایحه ای به تصویب پارلمان این کشور رسید که بر اساس آن، نوروز در تقویم ملی کانادا گنجانده شد.
نوروز همچنین توسط جوامع مهاجر گرامی داشته می شود، از جمله ایرانیان مقیم قاره های آمریکا و اروپا، به خصوص در شهرهای لس آنجلس، نیویورک و فینیکس در ایالات متحده، تورنتو در کانادا، کلن در آلمان، و لندن، پایتخت بریتانیا. مجلس نمایندگان ایالات متحده در سال ۲۰۱۰ با صدور قطعنامه ای نوروز را به عنوان مناسبت فرهنگی و تاریخی مهمی به رسمیت شناخت.
از چشم اندازی جامع تر، نوروز برای گروه های اجتماعی مختلفی در کشورهای مختلف، عید و مناسبتی گرامی است، شامل افغانستان (عید ملی)، آلبانی (مسلمانان بِکتاشی)، ارمنستان (ارامنه، کردها و ایزدی ها)، آذربایجان، بنگلادش (شیعیان و گروه های دیگر)، چین (تاجیک ها و ترک ها)، گرجستان (آذربایجانی ها)، هند (ایرانی ها، پارسیان و برخی مسلمانان این کشور)، ایران (عید ملی)، عراق (کردها و ترکمن ها)، کشمیر، قرقیزستان، قزاقستان، شمال قبرس (قبرس ترک)، پاکستان (بلوچ ها و پشتون ها)، روسیه (طبرسرانی های داغستان)، سوریه (کردها)، تاجیکستان، ترکیه (آذربایجانی ها، کردها و یوروک ها، از زیرگروه های قومی ترک ساکن آناتولی و بالکان)، ترکمنستان، اوکراین (تاتارهای کریمه) و ازبکستان (عید ملی).
نظر شما