بسیاری از مقاومت‌ها در نتیجه جو بی‌اعتمادی به خارجی‌ها و بیگانه ستیزی در تاریخ سیاسی – اقتصادی ایران شکل گرفته است. بی‌تردید سابقه تاریخی ایران به ویژه پس از دوران مشروطه، یکی از مهم‌ترین عوامل در بی‌اعتمادی به سر مایه گذاری خارجی است، موضوعی که سال‌هاست دچار گره کور شده و با وجود تاکید مقام معظم رهبری هم کسی را یارای باز کردن این گره کور نیست و اکنون این پرسش باقی است که چرا گره سرمایه‌گذاری خارجی در ایران باز نمی‌شود؟
وقتی کلنل لیاخوف، مجلس شورای ملی را به توپ بست، وقتی پادشاهان قاجار عهدنامه گلستان و ترکمنچای را با روس‌ها منعقد کردند و وقتی آمریکایی‌ها بر ضد دولت مصدق کودتا کردند، رگه‌های بی‌اعتمادی به بیگانگان در حافظه تاریخی ایرانیان نقش بست.
سال‌هاست که صحبت‌های فراوانی در مورد سرمایه‌گذاری خارجی در اقتصاد ایران مطرح می‌شود اما هر بار این صحبت‌ها در حد متن باقی می‌ماند و هرگز به مرحله اجرا نمی‌رسد به‌طوری که می‌توان گفت که سرمایه‌گذاری خارجی در اقتصاد ایران در حد طرح‌های نفتی که برای خارجیان جذاب است باقی مانده و در مابقی بخش‌ها، حرفی برای گفتن وجود ندارد. به غیر از موانع اجرایی و قانونی که برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران وجود دارد می‌توان به سابقه تاریخی و بی‌اعتمادی‌های گذشته نسبت به خارجیان اشاره کرد که باعث شده اراده جدی برای این طرح وجود نداشته باشد.
بی‌اعتمادی پس از انقلاب با بیان برخی شعار‌ها از طرف گروه‌های چپ گرا شدت گرفت و پس از آن در انتقاد به روش‌های اقتصادی غرب، دامن بخش خصوصی ایران را هم گرفت. به‌طوری‌که تا مدت‌های مدیدی لغت بخش خصوصی مصادف بود با کسی که با استفاده از فساد، ثروت‌های نامشروع به دست آورده است؛ به این ترتیب واژه بخش خصوصی ارتباط معنا داری با فساد و ثروت نامشروع پیدا کرده بود.
طبیعی است تبعات این بیگانه ستیزی گریبان بخش خصوصی را به‌عنوان یکی از شیوه‌های اقتصادی غرب گرفت. ذهنیت و تفکری که هنوز هم در بسیاری از لایه‌ها به‌صورت ریشه داری به حیات خود ادامه می‌دهد و می‌توان از آن به مانعی بزرگ بر سر راه خصوصی‌سازی نام برد. جریانی که می‌توان رگه‌های آن را در لایه‌های مختلف فرهنگی، تاریخی، سیاسی و اجتماعی ایران جست‌وجو کرد.
سرمایه‌گذاری خارجی در جهان
بورس‌های دنیا در یک روند شتابان به سرعت در حال رقابت برای به دست آوردن سرمایه‌های خارجیان برای توسعه بازار‌های خود هستند اما در ایران با وجود نیاز شدید بازار سرمایه به نقدینگی، همچنان حجم سرمایه‌گذاری خارجی در بورس بسیار ناچیز و در حد صفر است و تنها محدود به برخی سرمایه‌گذاری‌هایی می‌شود که سال‌ها پیش در بورس تهران انجام شده و به‌صورت راکد باقی مانده است.
مؤسسه مطالعاتی اوکو مانیتور به تازگی در گزارشی اعلام کرد حجم سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی در جهان با رشد 1/5درصدی به 947میلیارد دلار در سال2007 رسیده است. براساس این گزارش، آسیا و اقیانوسیه کانون مهم جذب سرمایه‌های خارجی در سال2007 بوده است. در این سال 395میلیارد دلار سرمایه خارجی وارد منطقه آسیا اقیانوسیه شده است. پس از این منطقه، اروپا با جذب 290میلیارد دلار در رتبه دوم و آفریقا با 92میلیارد دلار در رتبه سوم قرار گرفته است. این گزارش چین را از نظر میزان جذب سرمایه‌های خارجی در رتبه نخست جهان قرار داده است.
در سال 2007 بیش از 90میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در چین انجام شد. پس از این کشور، هند با 52میلیارد دلار در رتبه دوم، آمریکا با 46میلیارد دلار در رتبه سوم، روسیه با 45میلیارد دلار در رتبه چهارم و ویتنام با 40میلیارد دلار در رتبه پنجم قرار گرفته‌اند. اما پرسش مهمی که وجود دارد این است که از مجموع یک تریلیون دلار سرمایه‌ای که در سال 2007 در دنیا جابه‌جا شده است، چه میزان سرمایه به سوی ایران جذب شده و سهم ایران از این میزان چقدر بوده است؟
فقط یک‌دهم درصد
علی رحمانی مدیر عامل بورس اوراق بهادار در باره حجم سرمایه‌های خارجی در بورس تهران می‌گوید: سرمایه‌گذاری خارجی در ایران بسیار ناچیز است و تنها یک‌دهمدرصد از بازار سهام را سرمایه‌گذاری خارجی تشکیل می‌دهد. او ادامه می‌دهد: برخی از سرمایه‌گذاران اروپایی تمایل دارند در بورس ایران سرمایه‌گذاری کنند اما یکی از مشکلات ما، اعتقاد نداشتن بسیاری به جذب سرمایه‌های خارجی و توجیه کردن مقامات و مسئولین کشور برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی است. او با بیان اینکه باید مسئولان را توجیه کنیم که وجود سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه خطر ندارد تاکید می‌کند: در صورت رفع موانع و توسعه حضور سرمایه‌گذاران خارجی در کشور، شاهد بازار سهام 2 و 3 هزارمیلیارد دلاری خواهیم بود.
از سوی دیگر احمد جمالی مدیرکل دفتر سرمایه‌گذاری خارجی نقش سرمایه‌گذاران خارجی در بورس را کمرنگ عنوان می‌کند و می‌گوید: در سال‌های گذشته بیشتر فعالیت‌ها روی جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش صنعت بوده است.
جمالی ادامه داد: در برنامه چهارم توسعه مقوله سرمایه‌گذاری خارجی در بورس و بحث چارچوب و الزامات آن مطرح شد و مخالفان این امر بحران سال 1998 جنوب شرق آسیا را یادآوری می‌کردند که باید گفت بازار سرمایه کشور کاملا با فضایی که آنها به فعالیت مشغول بوده‌اند متفاوت و کلیه اقدامات برای حفظ این بازار اندیشیده شده است. وی تاکید می‌کند: قانون سرمایه‌گذاری خارجی دارای ویژگی‌هایی است که مهم‌ترین آنها تضمین در نقل و انتقال ارز، تضمین در مقابل ملی شدن، سلب مالکیت و مصادره و بهره‌مندی از کلیه حقوق، تسهیلات و حمایت‌های دولتی است.
تلاش برای جذب سرمایه‌گذار خارجی
در سال‌های گذشته با تصویب و اجرای قانون سرمایه‌گذاری خارجی تلاش‌هایی صورت گرفته تا سرمایه‌گذاران خارجی را به سرمایه‌گذاری در ایران تشویق کند، اما جز منابع نفت ایران که هنوز برای سرمایه‌گذاران خارجی جذاب است، در بقیه بخش‌های موفقیت اندک بوده است؛ به‌طوری که براساس گزارش فدراسیون جهانی بورس‌های اوراق بهادار که هر ماه منتشر می‌شود میزان سرمایه‌گذاری خارجی در بورس تهران صفر است.
اما بورس تهران اکنون با توجه به اجرای بر نامه خصوصی‌سازی در شرایطی قرار گرفته که بیش از گذشته به منابع مالی جدید از جمله سرمایه‌های خارجی نیاز دارد؛ به همین دلیل مسئولان بورس تهران در تلاش هستند تا نقدینگی‌های خارجی را به سوی بورس تهران سرازیر کنند.
علی صالح آبادی، رئیس سازمان بورس در گفت‌وگو با همشهری که رکن نظارتی بورس را بر عهده دارد در این باره می‌گوید: ما در تلاشیم تا نقدینگی‌های جدید را برای بورس تامین کنیم در همین راستا پیشنهاد‌های جدیدی نیز برای سرمایه‌گذاری در بورس از سوی خارجی‌ها به دستمان رسیده است. او هیچ اشاره‌ای به اینکه این پیشنهاد‌ها از سوی چه کسانی ارائه شده و حجم این سرمایه‌ها چقدر است نمی‌کند اما در عین حال روش‌های سرمایه‌گذاری خارجیان در بورس را 2گونه برمی‌شمارد: ما 2نوع سر مایه گذاری در بورس تهران داریم دسته اول کسانی هستند که بدون قصد مدیریتدرصدد خرید و فروش سهام هستند و دسته دوم سرمایه‌گذارانی هستند که به قصد کنترل و مدیریت شرکت، سهام می‌خرند.
صالح آبادی ادامه می‌دهد: دسته اول مجازند تا سقف 10درصد از سهام یک شرکت را بخرند و بعد از چند روز بفروشند. اما در مورد دسته دوم که قصد مدیریت دارند، براساس قوانین جدید می‌توانند حتی تا 100 در صد از سهام یک شرکت ایرانی را خریداری کنند به شرط اینکه این میزان بیشتر از 35درصد از کل سهام آن صنعت در ایران نباشد و قوانین سرمایه‌گذاری خارجی رعایت شود.
به غیر از این موارد، تلاش‌های دیگری نیز برای تسهیل قوانین برای سرمایه‌گذاری خارجی‌ها در بورس تهران انجام شده مانند صادر شدن مجوز سرمایه‌گذاری خارجی در بورس در طول 2 هفته اما به‌نظر می‌رسد قبل از تصویب قوانین جدید و تسهیل ورود خارجی‌ها به بورس، باید زمینه بی‌اعتمادی‌های گذشته را از بین برد و مکان امنی را برای سرمایه‌گذاری خارجی در ایران به‌وجود آورد.
