به گزارش همشهری، تصادفی نیست که روسیه، نام واکسن کرونایش را اسپوتنیک وی انتخاب کرده است. نخستین باری که دنیا نام اسپوتنیک را شنید و درباره آن کنجکاو شد، سال ۱۹۵۷ بود؛ یعنی زمانی که شوروی نخستین ماهواره دست‌ساخت بشر را به مدار زمین فرستاد.
به گزارش بی‌بی‌سی، در اوج جنگ سرد، ثمره توانمندی‌های علمی و مهندسی شوروی، غرب را که گمان می‌برد برتری تکنولوژیک ثابت‌شده‌ای نسبت به شوروی دارد کاملا شوکه کرد. منتقدان دولت ولادیمیر پوتین هم وقتی که این واکسن عرضه شد نسبت به کارایی آن تردید داشتند. آن تردیدها اما از بین رفته است. یک‌بار دیگر، دانشمندان روسیه غرب را شوکه کرده‌اند.
ابزار قدرت نرم روسیه
یک دیپلمات از اروپای شرقی، که کشورش روسیه را تهدیدی جدی و زنده می‌داند، درباره این واکسن اینگونه گفته است: «مسابقه برای تولید واکسن چیزی مثل مسابقه برای سفر به فضا در دهه ۵۰ میلادی بود. یک‌بار دیگر، خارجی‌ها روسیه را دست‌کم گرفته‌اند. این واکسن، احتمالا مهم‌ترین ابزار قدرت نرم روسیه است که مسکو در چند نسل اخیر داشته است».
واژه احتمالا، اینجا خیلی کلیدی است. واکسن اسپوتنیک وی هنوز از سوی آژانس پزشکی اروپا تأییدیه نگرفته است، اما کشورهای زیادی، از آرژانتین و مکزیک گرفته تا رژیم اسرائیل و فیلیپین آن را سفارش داده‌اند. مقامات روسیه هم گفته‌اند قراردادهایی برای ساخت آن در کره‌جنوبی و هند امضا کرده‌اند.
در توزیع جهانی آن هم اتفاق‌های عجیبی افتاده است. آلبرتو فرناندز، رئیس‌جمهور آرژانتین، بعد از اینکه هر دو دوز واکسن اسپوتنیک را تزریق کرد، به کرونا مبتلا شد. این واکسن ۹۱.۶درصد کارایی دارد و مجلات معتبر پزشکی هم آن را تأیید کرده‌اند و رئیس‌جمهور آرژانتین، از نظر آماری در جامعه بدشانس‌ها قرار می‌گیرد.
در اروپا اما مشکلاتی که این واکسن ایجاد کرده، بیشتر از اینکه علمی و آماری باشد سیاسی است. اتحادیه اروپا نتوانسته است صدای واحدی در قبال مسئله واکسن روسیه داشته باشد. این مسئله، تا حد زیادی، به جغرافیا و تاریخ ربط دارد. لیتوانی و لهستان، به‌صورت طبیعی روسیه را تهدیدی بزرگ‌تر می‌دانند تا مثلا کشوری مانند پرتغال.
البته مشکلات دیگری هم وجود دارد، مثل اینکه اروپا یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان گاز از روسیه است اما در عین حال این کشور را به‌خاطر کارهایی مثل تلاش برای حذف الکسی ناوالنی، منتقد سرشناس کرملین و یا آماده‌شدن برای حمله احتمالی به اوکراین، جریمه و تهدید می‌کند.
اضافه‌کردن وابستگی به روسیه برای تامین واکسن، رابطه از قبل پیچیده و نامتوازن اتحادیه اروپا با مسکو را حتی پیچیده‌تر هم خواهد کرد.
اما در عین حال اروپا، یا دست‌کم بخش‌هایی از آن، به‌خاطر ناامیدی از توزیع کُند و زجرآور واکسن توسط اتحادیه اروپا، به سمت مسکو چرخش کرده‌اند.
منافع ملی یا اتحادیه‌ای؟
مجارستان تقریبا مقادیر زیادی از اسپوتنیک را خریده است. فرانسه و آلمان و کشورهای زیاد دیگری، دست‌کم آماده هستند که به محض اینکه تأییدیه از سوی آژانس پزشکی اروپا صادر شد برای خرید آن اقدام کنند. مجارستان از حق خود در موارد اضطراری استفاده کرده است.
پیر ویمون، دیپلمات بازنشسته و محقق موسسه کارنگی اروپا، معتقد است کشورها حق دارند که به فکر خرید واکسن باشند؛ «حتی وقتی که با یک دشمن مواجه هستی، باید به فکر منافع خودت باشی.»
او معتقد است رویکرد اتحادیه اروپا باید عملگرایی محتاطانه باشد. این یعنی باید توانایی‌های علمی روسیه به رسمیت شناخته شود اما در عین حال منتظر تأییدیه آژانس پزشکی اروپا بماند.
او این فرضیه را مطرح می‌کند که اگر کشورها با فقط تأییدیه خود از این واکسن‌ها استفاده کنند و مشکلی پیش بیاید، به سختی می‌توانند رای‌دهندگانشان را در انتخابات بعدی متقاعد کنند. مورد اسلواکی، آیینه تمام‌نما در این مورد است؛ ایگور ماکوویچ نخست‌وزیر این کشور به‌صورت پنهانی برای واردات ۲۰۰ هزار دوز واکسن روسی موافقت کرد. اما بعدا مجبور شد از سِمت خود کناره‌گیری کند چون با احزابی که با آنها ائتلاف کرده مشورت نکرده بود. بعدا دانشمندان اسلواکی اعلام کردند واکسن‌هایی که به براتیسلاوا فرستاده شد، با دوزهایی که به دیگر نقاط دنیا ارسال شده متفاوت است و خواستار تعویض آنها شدند. پیشنهاد مجارستان برای تأیید واکسن‌ها به‌جای اسلواکی لایه‌ای دیگر به پیچیدگی‌ها اضافه کرد.
روسیه معمولا پول زیادی را برای هک‌کردن کامپیوترها و انتشار اطلاعات نادرست هزینه می‌کند تا در اروپا، تخم تردید بکارد. اما حالا به‌نظر می‌رسد واکسن در اروپا همان کار را می‌کند، بدون این که مسکو هیچ تلاشی کرده باشد.
پیر ویمون می‌گوید که دولت پوتین از این وضعیت راضی خواهد بود؛ «من مطمئنم که آنها از این وضعیت لذت می‌برند. بیایید احمق نباشیم. استفاده از واکسن توسط چین و روسیه سیاسی است. ابزاری برای قدرت نرم است. بازی‌دادن اعضای اتحادیه اروپا علیه هم طبیعتا برای روسیه مهم است.»
پیروزی چشمگیر روسیه
دیپلمات اهل اروپای شرقی نگران این است که واکنش‌های اتحادیه اروپا در پرونده‌ای مثل مسموم‌کردن ناوالنی، بسیار ضعیف باشد؛ «چیزی که ماجرای واکسن نشان می‌دهد این است که ما می‌توانیم بدون دخالت روسیه، شرایط را پیچیده‌تر از قبل کنیم.»
البته هنوز شرایط کاملا به نفع روسیه نیست. این کشور سفارش‌های زیادی از سراسر جهان می‌گیرد اما هنوز کار زیادی دارد تا تولید واکسن را افزایش دهد. روسیه این هفته اعلام کرد که تولید واکسن را در صربستان، نخستین کشور اروپایی، به‌جز خود روسیه و بلاروس، شروع خواهد کرد.
اما چیزی که در آن هیچ تردیدی نیست این است که فعلا، روسیه پیروزی سیاسی و علمی چشمگیری کسب کرده است.
اسپوتنیک اول، دنیا را تغییر داد. شاید اسپوتنیک وی موفقیتی در آن مقیاس نداشته باشد اما قطعا جایگاه روسیه را تغییر خواهد داد.
نظر شما