کار با جانوران گاه ایجاب میکند که آنها را در دست بگیرید، معاینه کنید، علامتگذاری کنید، اندازهگیری نمایید و .. آن روز در جنگلهای زیبای اطراف زوریخ این تلهها را کار میگذاشتیم تا جانوران جنگلی را زندهگیری و علامت گذاری کنیم.
من دستیار پروفسور «مدر» (دانشمند زیستشناس معروف) بودم. به اتفاق دانشجویان تلهها را با رعایت تمام موازین کار گذاشتیم و طی چندین روز مطمئن شدیم که حدود 90درصد جانوران را علامتگذاری کردهایم. مشاهدات نشان داد که این جانوران در همه عرصه جنگل جولان میدادند.
بعد از یک ماه، نواری را که بهصورت جاده رنگآمیزی شده بود به طول 500 متر کف جنگل پهن کردیم؛ یعنی یکشبه یک جاده از وسط جنگل گذراندیم. بازهم مشاهده و زندهگیری. عجبا، همه جانوران از موش و خرگوش گرفته تا مارمولک و قورباغه و شوکا و گوزن در جنگل از عبور از جاده اجتناب میکردند! وقتی جانوران به این ترتیب از همدیگر ایزوله شوند، زادوولد و بهاصطلاح اختلاط ژن صورت نمیگیرد. نتیجه این تحقیق آنکه جادهها نقطه الف را به ب متصل میکنند ولی دو طرف جاده را از همدیگر جدا میسازند و جمعیت گیاهان و جانوران را به گروههای کوچک و کوچکتر تقسیم میکنند! این جاده هیچگاه ساخته نشد!
جادهها شاخص توسعه و پیشرفت هستند ولی مانند سدها میتوانند اثرات بسیار مخرب و دائمی بر محیطزیست داشته باشند. میزان و نوع اثر بستگی به محیطی دارد که جاده در آن ساخته میشود. مثالی بیاوریم: در منطقه لار احداث جاده در سطح زمین، زیستگاه را به 2 و سپس به چندین قسمت تقسیم میکند و زیر زمین، وزن جاده و وسایل نقلیه موجب تقسیم سفره آبهای زیر زمینی میشود. آبانباری را تصور کنید که میان مخزن آن دیوارهای متعدد بسازیم! در جنگل نوع اثر مخرب متفاوت است. کف جنگل از نور محروم است و گیاهان غریبه و انگلی امکان رشد پیدا نمیکنند.
احداث جاده نور را به کف جنگل راه میدهد. بذرهای گیاهان غریبه که سالها منتظر فرصت بودهاند مانند قارچ رشد میکنند و از دو طرف بافت جنگل را تغییر میدهند و از طرفی ذخیره عظیم آب را که زیر جنگل است باز هم دوپاره و چندپاره میکنند و جانداران و گیاهان را از یکدیگر جدا میکنند. جادههایی که در کنار تالابها یا دریاچهها یا میان آنها احداث میشوند نهایتا منجر به نابودی تالاب و دریاچه میشوند.
تصور کنید که جادهای از میان سرتاسر این زیستگاهها عبور کند، آنوقت عمق فاجعه مشخص خواهد شد. عملیات جادهسازی با ورود ماشینهای سنگین و سروصدا همراه است و انواع مسیرهای طبیعی، جریان آب و غلیان آب چشمهها ناگهان تغییر مییابد و طبیعت نمیتواند خود را با این تخریب وفق دهد و گیاهان و بهدنبال آن گیاهخواران و گوشتخواران منهدم میشوند؛ به همین سادگی.جادهها در طول مسیر خود بیشترین زیان را به جنگلهای سر راه میزنند. قسمتی از کوه یا تپه را که روی آن درختان پا قرص کردهاند میتراشند (ترانشه) و آن وقت از بالا ریزش خاک باارزش جنگلی شروع میشود و درختان یکی پس از دیگری از این شیب سرنگون میشوند. سری به جنگلهای شیان بزنید و ریشه درختان در انتظار سقوط را ملاحظه فرمایید.
بزرگراه تهران - شمال با اتصال تهران به شمال اگر بدون مطالعه و ارزیابی زیستمحیطی احداث شود، رودخانهها را خشک میکند، چشمهها را کور میکند، سفره آب زیرزمینی را میخشکاند، جنگلها را تنک میکند و زیستگاههای البرز مرکزی را قطعهقطعه و تکهتکه میکند. باید از خود بپرسیم احداث یک جاده ارزش این همه تخریب را دارد؟