سهمیه‌بندی، اجرای طرح کارت هوشمند سوخت و سرمایه‌گذاری برای تولید بنزین، طرح‌هایی است که تا به حال برای رفع این معضل اجرایی شده است. مشکل عرضه سوخت در تهران نشانه‌ای از یک تفکر غلط است که در اقتصاد کشور رواج دارد و با‌وجود زحمت فراوانی که برای مردم ایجاد می‌کند به ریشه این مشکلات پرداخته نمی‌شود و حل آنها به تاخیر می‌افتد.
عرضه سوخت برای خودروها امروز با وجود سهمیه بندی به دلیل قیمت یارانه‌ای از تقاضای مصرف بالا برخوردار است و تعداد مراکز عرضه سوخت به میزان متناسب و مورد نیاز رشد تولید خودرو و جمعیت کشور نبوده است.
درحالی‌که بخش سوخت دولتی است و قیمت آن توسط دولت تعیین می‌شود صنعت خودرو آزاد است و به هر‌میزان تولید می‌کند و به هر‌قیمت می‌فروشد. بروز مشکلات موجود موجب شکل گیری ایده وتصمیم جدی برای حل این معضل شده است. برای آگاهی از این تحولات با محمدرضا نعمت‌زاده مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی گفت‌‌وگو کرده‌ایم.
- براساس شرایطی که درحال حاضر وجود دارد برای ساخت پمپ بنزین با مشکل جذب بخش خصوصی مواجه هستیم؛چگونه زمینه مشارکت بخش خصوصی را در این زمینه جلب می‌کنید؟
مسئله جایگاه‌ها این گونه نیست. بخش خصوصی اگر کل کشور را در‌نظر بگیریم راغب به سرمایه‌گذاری است. مشکل ما در شهر تهران و در هسته مرکزی آن است، دلیل روشنی هم دارد؛ یا مردم مخالفت می‌کنند و یا مقامات شهری مخالفند. اگر شهرداری اجازه دهد مردم مخالفت‌می‌کنند. برخی نمی‌خواهند نزدیک محل مسکونی آنان پمپ بنزین احداث شود.
در عین حال نرخ‌های فروش بنزین هم ثابت است. یارانه ای که داده می‌شود دولت تعیین می کند. حق‌الزحمه مراکز فروش را دولت تعیین می کند و دست ما به عنوان شرکت پالایش و‌پخش بسته است. جایگاه‌دار هم هیچ امکانی ندارد و دستش‌بسته‌است. باید برای تهران و حل مشکل مراکز عرضه بنزین طرحی نو ریخت. یا باید دولت بخشی از سرمایه‌گذاری مردمی را بلا‌عوض تامین کند و یا اجازه دهد که حداقل در تهران هر جایگاه‌دار ابتکار خودش را داشته باشد و گرانتر خدمات دهد تا هزینه‌های سرمایه گذاری خود‌را تامین کند و البته خدمات بهتری عرضه کند.
چند تصمیم گرفته‌ایم که قرار است تعداد جایگاه‌های کشور را تا پایان سال آینده به 2 برابر برسانیم. من این خبر را اعلام کردم و برخی نگران بودند که عملی نیست ولی من گفتم که همه دست‌‌اندرکاران مسئولیت و تعهد بپذیرند که این کار عملی شود و با کمک بخش خصوصی، شورای‌شهر و شهرداری‌ها این مشکل را حل کنیم. بنابراین مشکل تنها به هسته مرکزی تهران مربوط می شود. در برخی مناطق دیگر کشور تقاضا بیش از نیاز است و ما توصیه می کنیم که سرمایه‌گذاری نکنند چون سود‌شان را تامین نمی‌کند.
- ساختار تولید و توزیع فرآورده در حال تغییر است. براساس قانون و برنامه دولت برای آزاد‌سازی قیمت و پرداخت نقدی یارانه‌ها، شما به عنوان مجری این بخش چه چشم‌اندازی در این زمینه دارید؟
من فکر‌نمی‌کنم بحث آزاد‌سازی و‌خصوصی‌سازی صنعت پالایش و صنایع وابسته آن مانند توزیع، در زمان کوتاهی اتفاق بیفتد. آنچه قانون حکم می کند آزاد‌سازی قیمت بنزین و
نفت گاز در ابتدای سال 1391 است؛ یعنی قیمت2 فرآورده به قیمت جهانی برسد. این شامل دیگر فرآورده‌ها نمی‌شود.
- این طرح اگر اجرا شود بر‌دیگر فرآورده‌ها هم تاثیر دارد؟
مسئـلـه آزاد‌ســازی دســت عرضه‌کنندگان را باز می‌گذارد و دیگر قیمت محدودیت ندارد، چون قیمت جهانی متغیر است و ثابت نیست.این فرصت خوبی است که بخش خصوصی از این مشوق استفاده کند. به حکم قانون ما این مسئله را در بخش پالایشگاه‌ها حل کرده‌ایم و مشکلی نداریم ولی در بخش توزیع می تواند برای بخش خصوصی جذابیت ایجاد کند.
- درحال حاضر قرار است پالایشگاه‌ها را واگذار کنید، در بخش قوانین و تصمیم‌هایی که گرفته می‌شود و شما همه در آن دخالت چندانی‌ندارید قرار است یارانه‌ها نقدی پرداخت شود. در آینده چه روندی طی می‌شود؟ آیا قیمت تا مهرماه آزاد می‌شود؟
هرچه زودتر این اتفاق بیفتد، بهتر است. حذف شدن سیاست کنترل قیمت به طور اصولی به نفع صنعت است. این یک اصل دو دوتا چهار‌تا است، صنعت بدون آزادی رشد نمی‌کند.
- هیچ چیز بدون آزادی رشد نمی‌کند.
بله، روزنامه‌ها هم به این مسئله نیاز دارند. ولی من در مورد صنعت می گویم که بدترین مانع، نظام قیمت گذاری است. نظام قیمت گذاری مثل اینکه گلوی صنعت را گرفته و دارد آن را خفه‌می‌کند. البته باید تدابیر لازم را آماده کنند و این کار به کسی صدمه‌ای نزند. در‌خارج در یک چهار راه 4 پمپ بنزین وجود‌دارد و هریک به یک شرکت وابسته است. هریک خدمات رقابتی ارائه می‌کنند. یکی قیمت کمتر می‌دهد، یکی جایزه می دهد و ...، این به نفع مصرف کننده است. ولی وقتی انحصار باشد باید در صف بایستند و بنزین تحویل بگیرند.
من شرمنده مردم هستم و این خیلی بد است که ما بگوییم که کسی نیامده در عرضه بنزین سرمایه‌گذاری کند. من مطمئنم که همه کسانی که در صف هستند حاضرند هزینه بیشتری بپردازند ولی وقتشان تلف نشود، ولی به جایگاه‌دار می گوییم باید صد تومان بفروشی و 5 تا 7 تومان کار‌مزد بگیری. امیدواریم هر‌طوری که دولت صلاح می‌داند در این مورد تصمیم بگیرد ولی تکلیف قانونی این است که تا ابتدای سال 91 یارانه بنزین و نفت‌گاز حذف شود.
- در مورد احداث پمپ بنزین در تهران که اعلام کردید تصمیم‌هایی گرفته‌اید چه برنامه‌ای دارید؟ آیا با دخالت دولت بخش خصوصی محدود نمی‌شود؟
هنوز تصمیم نهایی گرفته نشده است و درحال بررسی است. درحال حاضر برای مراکز عرضه سوخت کمک می‌کنیم ولی قرار است بیشتر کمک کنیم. قرار است شهرداری‌ها هم کمک کنند. در دنیا پمپ بنزین‌ها فقط بنزین عرضه نمی‌کنند؛ تعمیرگاه هستند کالاهای مصرفی عرضه می‌کنند و در کل یک مجموعه تجاری هستند. ما دنبال این بودیم که این مجوز را بگیریم. خوشبختانه شورای شهر و شهرداری در اسفند ماه سال گذشته تصویب کردندکه تا 10 درصد مساحت مراکز عرضه سوخت را اجازه ساخت‌و ساز تجاری می‌دهند البته با تعرفه‌های فضاهای خدماتی.
برخی تخفیفی در زمینه عوارض و جواز را نیز قبول کردند مبنی بر اینکه نصف حساب کنند اما 10 درصد فضا کافی نیست و ما تقاضای 20درصد کرده‌ایم. این انگیزه خوبی ایجاد می‌کند تا این کار به‌صورت جدی عملی شود.
- صاحبان مراکز موجود عرضه سوخت که خصوصی نیز هستند از سود‌آورنبودن خدمات خود گله‌‌دارند. شنیده شده که میگویند حاضرند مراکزی را که در مالکیت آنان است به دولت واگذار کنند و دولت تنها هزینه نگهداری‌آن را پرداخت کند، آیا شرایط اینگونه است؟
من هم شنیده‌ام و به آنان اعلام کردم که حاضرم این مراکز را به قیمت کارشناسی از آنان خریداری‌کنیم ولی قبول نکردند. مراکز عرضه سوخت در تهران در شرایطی نیستند که سود نداشته باشند، مسئله توسعه است. مراکز موجود سود می برند ولی سرمایه‌گذاری جدید نمی‌شود. در حال حاضر در تهران هر نازل تحویل بنزین در تهران تا 2 برابر معیار‌جهانی سوخت به مراجعه کنندگان تحویل می‌دهد. هرنازل در تهران 10هزار لیتر در شبانه روز می‌فروشد. در دنیا این میزان تا 5 هزار لیتر در روز است.
- برخلاف گفته جایگاه داران نیز برخی میگویند که جایگاه‌ها سود‌می‌کنند و هر نازل میلیون‌‌ها تومان اجاره‌داده می‌شود. برخی از فروش هوا یا آب و یا مواد دیگر مثل نفت‌گاز به جای بنزین سخن‌می‌گویند و برخی مراجع رسمی نیز منبع این شایعات هستند.
این مسئله که شما می‌گویید من‌هم شنیده‌ام ولی صحت ندارد. این حرف درست نیست. یا از سرنا‌آگاهی از نوع کار است و یا برخی برای آشفته کردن شرایط این سخنان را میگویند. امکان تحویل هوا یا مواد دیگر به‌جای بنزین وجود ندارد. من خودم در مراکز عرضه سوخت در تهران سوخت تهیه می‌کنم مانند بسیاری از افراد. بنزینی که در جایگاه‌های تهران عرضه می‌شود براساس استاندارد‌های موجود در کشور تولید می‌شود. طرح‌هایی که برای توسعه پالایشگاه‌ها درحال اجرا داریم قرار است که کیفیت بنزین تولیدی کشور را افزایش دهد.
با اجرای این طرح‌ها استاندارد‌های تولید سوخت به سطح کشورهای پیشرفته به‌ویژه کشورهای اروپایی می‌رسد ولی این به این معنی نیست که سوخت‌های تولیدی موجود کیفیت لازم را ندارند. بر عملکرد هر پمپ بنزین نظارت دقیق می‌شود و در عین حال هرگونه خرابی و اشکال بلافاصله در سطح وسیعی از خودروها آثار خود را نشان می‌دهد. بنابراین نمی‌توان بدون دلیل سخن گفت.
- اگر نازلی خراب باشد و سوخت کم تحویل دهد دراین صورت چه می شود؟
این مسئله نیز ممکن است رخ‌دهد ولی ربطی به کیفیت و یا تحویل هوا به جای بنزین ندارد. خرابی نازل بلافاصله مشخص می‌شود و کار نازل متوقف می‌شود. این با مراجعه مداوم بازرسان شرکت ملی پخش با دقت بررسی می‌شود و حتی اگر فردی در این زمینه تخلف کند بلافاصله مشخص و از ادامه کار آن جلوگیری می‌شود.
- در سال‌های اخیر برنامه دولت توسعه جایگاه‌های سوخت گازمایع برای تنوع سوخت خودروها در شبکه حمل‌ونقل کشور است. این سیاست با وجود سابقه طولانی هنوز موجب توسعه کافی و هماهنگ شبکه توزیع با روند افزایش تعداد خودروها نیست. آیا قصد ندارید برای حل این مشکل و جلوگیری از تکرار تجربه جایگاه‌های عرضه سوخت مایع برنامه مشخصی اجرا کنید؟
کم بودن علاقه بخش خصوصی برای ایجاد جایگاه‌های سوخت گازمایع ناشی از اقتصادی نبودن این کار است. دراین مورد برنامه این بوده که دولت کمک می‌کرده است. برای جایگاه‌های جدید که ساخته شده دولت همه تجهیزات مورد نیاز را که قسمت اعظم سرمایه گذاری است تامین می‌کند.
این یک کمک است که دولت انجام می‌دهد.ولی در جایگاه‌های موجود عرضه سوخت مایع که قرار است پمپ‌های تحویل گاز در کنار نازل‌های عرضه بنزین نصب شود هزینه‌های انجام شده سود کافی ندارد. در‌واقع مشکل اقتصادی نبودن قیمت گاز نسبت به سرمایه‌گذاری‌ای است که انجام می‌شود.
در برخی جایگاه‌ها سود سربه سر است و یا منفی یا سود مختصر است و جاذبه ندارد. ما پیشنهاد اصلاح قیمت گاز را به ستاد حمل‌ونقل کشور داده‌ایم. این پیشنهاد در‌کارگروهی درحال بررسی است.امیدوارم که در این زمینه هرچه زودتر تصمیم‌گیری و مشکل برطرف شود. درحال حاضر قیمتی که گاز به جایگاه‌ها تحویل‌می‌شود و قیمتی که باید به خودروها تحویل‌دهند برای سرمایه‌گذاران انگیزه ایجاد نمی‌کند.
- شما برای افزایش تولید بنزین مسئولیت شرکت ملی پالایش و پخش را پذیرفتید، برنامه‌های سرمایه‌گذاری و تولید بنزین که به‌عنوان ماموریت اصلی شما در این شرکت اعلام شده بود، در چه مرحله‌ای است؟
اکنون 9 پالایشگاه داریم که با ظرفیت کامل و قدری هم بیش از برنامه پیش‌بینی شده مشغول به کار هستند. با این روند امیدواریم تولید امسال با وجود ظرفیت ثابت، بیش از گذشته باشد. باید توجه کرد که در بخش بنزین و گازوئیل از سال‌ها قبل وارد‌کننده شده‌ایم که دلیل آن هم افزایش مصرف و نبود سرمایه‌گذاری در افزایش ظرفیت تولید بوده است. در 10 سال گذشته مصرف بنزین روند افزایشی سالانه حدود 10 درصد داشته است، این امر موجب شده تا مجلس و دولت طرح سهمیه‌بندی بنزین را تصویب کنند که از تابستان سال گذشته این قانون را از طریق کارت هوشمند اجرا کردیم.بنابراین با وجود تولید حداکثری فرآورده، از نظر بنزین و نفت گاز همچنان وارد‌کننده هستیم.
امیدواریم با سرمایه‌گذاری‌های جدیدی که در پالایشگاه‌های موجود و یا پالایشگاه‌های تازه احداث شده، در سال‌های آینده این مشکل برطرف شود. افزایش ظرفیت در پالایشگاه بندرعباس به مرحله اجرا رسیده و ظرفیت تولید از 260 هزار بشکه به 320 هزار بشکه رسیده است که این طرح موجب افزایش تولید بنزین و گازوئیل می‌شود. بخشی از افزایش ظرفیت به‌صورت نفت کوره است که در نظر است با طرح‌های بعدی این مقدار از مواد را به بنزین و نفت‌گاز تبدیل کنیم.
با وجود مشکلات، در 8 پالایشگاه برای طرح‌های افزایش ظرفیت و بهینه‌سازی قرارداد منعقد و کارها شروع شده که بیشترین پیشرفت به میزان 50 درصد را در پالایشگاه آبادان داشته‌ایم و امیدواریم این طرح اواخر سال‌آینده به بهره‌برداری رسیده و میزان تولید بنزین این پالایشگاه روزانه 5 میلیون لیتر افزایش یابد.پالایشگاه‌های دیگر اراک و اصفهان هستند که در این پالایشگاه‌ها نیز سرمایه‌گذاری سنگینی برای افزایش و ارتقای تولید و ایجاد امکان تولید فرآورده از نفت سنگین صورت گرفته چرا که نفت سبک کشور در حال کاهش یافتن است.
همچنین در خارج از کشور 3 طرح را با مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی شروع کریم. در مالزی یک طرح در‌دست احداث داریم و یک طرح نیز در دست مطالعه است. در اندونزی نیز گرچه طرح در مراحل ابتدایی کار است اما مشارکت صورت گرفته است. این طرح 3 جانبه بوده و یک طرح 4 جانبه نیز در سوریه در دست احداث داریم که با مشارکت این کشور، ونزوئلا و یک شرکت از بخش خصوصی مالزی انجام می‌شود که این طرح نیز مراحل اولیه را طی می‌کند.
- در طرح‌های شما جایگاه بخش خصوصی کجاست؟
طرح‌هایی که در پالایشگاه‌های موجود انجام می‌دهیم در چارچوب سرمایه‌گذاری دولتی است اما از آنجا که قرار است این واحدها جداگانه به بخش خصوصی واگذار شوند، این سرمایه‌گذاری‌ها نیز خصوصی می‌شود.ولی به‌طور کلی طرح‌های جدید را با مشارکت بخش خصوصی، یعنی سرمایه‌گذار بخش خصوصی داخلی و بخش خصوصی خارجی انجام می‌دهیم. مبنای کار هم این است که در هر طرح سهم ما کمتر از 50 درصد باشد و این تجربه‌ای است که تا کنون در کشور وجود نداشته.
- یعنی این امر اتفاق افتاده و سهم شما کمتر از 50 درصد است؟
بله، آنهایی که فعال شده مثل میعانات ستاره خلیج‌فارس، هرمز و آناهیتا، پارس وکاسپین همه توسط بخش خصوصی اجرا می‌شود و در طرح شهریار تبریز، خوزستان و آبادان نیز در حال مذاکره با بخش خصوصی هستیم، در طرح‌های خارجی هم این مسئله رعایت شده است.
- طرح‌های مذکور بسیار بزرگ بوده و سرمایه بالایی می‌خواهد، این طرح‌ها در چه مرحله‌ای است آیا عملیاتی شده است؟ مخاطرات ساخت پالایشگاه را چگونه کاهش داده‌اید؟
در مورد پالایشگاه‌ها قانونی در سال 86 تصویب و در سال‌جاری هم تمدید شد که قرار است به یک قانون دائمی تبدیل شود. براساس این قانون مقرر شده است تا بخش خصوصی یا دولتی که پالایشگاه داشته و یا می‌سازد، مواداولیه را به قیمت جهانی خریداری و به قیمت جهانی نیز بفروشد، بنابراین مخاطره سرمایه‌گذاری ندارد.
- این قانون مدت طولانی است که تصویب شده و تضمین شما ممکن است کسانی را ترغیب کند اما درصورتی که مواد اولیه به بخش خصوصی داده نشود، این بخش باید چه کند؟
نه، این قانون است و قرارداد می‌بندند. برای پالایشگاه اصفهان پیش‌نویس قرارداد‌های دراز‌مدت تهیه و تامین مواد نیز شده است. شرکت ملی پالایش و پخش قرارداد بسته است تا مواداولیه را تحویل دهد.
- اما هنوز شرکت شما با شرکت نفت قرارداد نبسته‌است.
آن قرارداد‌ها آماده شده و امضا می‌شود، قانونش نیز تصویب شده است.
- کدام یک از این طرح‌های بخش خصوصی وارد مراحل عملیاتی شده است؟
ستاره خلیج فارس است که نزدیک 12 تا 13 درصد پیشرفت داشته و پیمانکاران قرارداد دارند، مطالعات طرح انجام شده و اعتبارات اسنادی گشایش شده است. در هرمز هم با پیمانکار قرارداد کلید در‌دست امضا و ال سی‌ها باز شده و به اجرایی شدن رسیده است. طرح‌های دیگر هم در حال انجام است. باید تاکید کنم که اجرای 6 پالایشگاه جدید و 8 طرح اصلاح پالایشگاهی همزمان در دنیا سابقه نداشته است. این امر به‌دلیل آن است که سال‌های قبل باید این‌کار انجام می‌شده اما حالا باید کاری کنیم که جبران شود. از سوی دیگر باید تصمیم مقام رهبری، قانون اساسی، دولت و کشور برای کاهش صدور مواد خام عملی شده و فرآوردههای نفتی را صادر کنیم.
- ساخته نشدن پالایشگاه یک بحران عمومی است، امروز یک عامل اصلی قیمت‌های بالای نفت، فقدان ظرفیت تولید بنزین است. در شرایطی که امروزه همه در حال ساخت پالایشگاه هستند، آیا چشم‌اندازی از آینده این سرمایه‌گذاری‌ها داریم؟
اینکه همه در حال ساخت پالایشگاه هستند، نشان می‌دهد که همه حسابگر و عاقل بوده و کار درست و سود‌ده است. اما اینکه ما از دیگران عقب بمانیم، این موضوع نباید اتفاق بیفتد. باید کار را باسرعت و زودتر انجام دهیم. این مسئله مهم است. بنابراین کار باید انجام شده و نباید متوقف شویم. همیشه در اینگونه طرح‌ها چنین مسائلی وجود دارد. ساخت پالایشگاه و پتروشیمی یک نوسانات تاریخی و چرخه‌ای دارد. در برخی سال‌ها عرضه زیاد می‌شود و سود‌دهی کاهش می‌یابد و در برخی سال‌ها کمبود وجود داشته و سود بیشتر می‌شود.
اگر قبل از این، پالایشگاه ساخته بودیم امروز سود می‌کردیم. پالایشگاه طرحی نیست که در مدت کوتاهی ساخته شود و نیاز به زمان دارد. نباید از افزایش عرضه در سال‌های آینده نگران بود چراکه طرح‌های پالایشگاهی 4 تا 5 ساله بوده و ما‌هم در همین مدت طرح‌ها را خاتمه خواهیم داد. این درحالی است که ما با مشکلاتی مواجه هستیم که همه از آن آگاه هستند. با وجود فشارها و موانعی که ابرقدرت‌ها در تامین منابع مالی، تسهیلات بانکی یا فروش تجهیزات ایجاد کرده‌اند، کار را پیش برده و طرح‌ها فعال و اجرایی شده‌اند.
- به تحریم‌ها اشاره کردید، با توجه به سابقه شما و اینکه در طول‌سال‌ها در سمت‌های مختلف و شرایط سخت، کار کرده‌اید، برخی، شرایط امروز را سخت‌تر از گذشته تصور کرده و از این شرایط نگرانند، نظر شما چیست؟
بله، فشارها زیاد و سخت است اما تجربه و توانایی‌های ما هم افزایش یافته است. کشور‌ما توانش بالاتر رفته است و توان‌ما با 20 سال پیش در مهندسی و پیمانکاری قابل مقایسه نیست. در پتروشیمی‌ها همه طرح‌ها را خودمان انجام می‌دهیم و تنها لیسانس است که از منابع مختلف خریداری می‌شود. در این بخش هم همین الگو را دنبال می‌کنیم.
- این مسئله هزینه‌ها را بالا نمی‌برد؟
بله، ولی عامل افزایش هزینه‌ها این نیست بلکه هزینه‌ها به‌دلیل افزایش قیمت نفت افزایش یافته است. حتی به‌دلیل بالا بودن توان ساخت داخلی نرخ‌های کمتری داریم.
- همانطور که گفتید، اگر هدف شما احداث به موقع طرح‌ها باشد، ضرورت دارد هنگام امضای قرارداد‌ها، تاکید کنید که طرح‌ها در زمان مقرر تمام شود. در این مورد مشکلاتی نیست؟
بله، این مسئله هست، محدودیت‌ها و تحریم خودبه‌خود در زمان‌بندی‌ها اثرگذاشته و هیچ کس نمی‌تواند انکار کند اما سعی ما این است که با کار بیشتر، این مشکلات را برطرف کنیم. هر روز جلسه‌های مختلفی در مورد طرح‌ها داریم و تلاش می‌کنیم طرح‌ها به موقع تدارک و حل شود.
- مشکلات موجود بیشتر مالی یا تجهیزاتی است؟
قرار بود براساس قانون بودجه برای چند طرح از فاینانس خارجی استفاده کنیم اما عملی نشد و به همین دلیل به منابع داخلی و حساب ذخیره ارزی روی‌آوردیم و مسئله حل شد.
