تکامل جامعه اطلاعاتی: مرور یک گزارش

این گزارش پیشرفت به سمت ایجاد جامعه اطلاعاتی را در پرتو اهداف WSIS و اهداف توسعه هزاره ترسیم می‌کند. به همان صورت که در نقشه عمل 1 اجلاس ژنو خواسته شده است.

گزارش مذکور دسترسی به مخابرات و فرصت‌های دیجیتال در 180 کشور جهان را مورد ارزیابی قرار
می دهد و تأثیر سیاست‌ها را برای تحول بیشتر جامعه اطلاعاتی از طریق شاخص فرصت‌های دیجیتال(DOI) - یکی از دو شاخص مورد تأیید دستور کار تونس- بررسی می‌کند.

در اینجا به مرور مختصر فصل‌های پنجگانه این گزارش که با ترجمه رضا حقی در اختیارمان قرار گرفته‌است، می‌پردازیم.

اجلاس سران برای جامعه اطلاعاتی:

در اجلاس سران در باره جامعه اطلاعاتی که در سال‌های 2003 در ژنو (سوئیس) و 2005 در تونس برگزار شده دولت‌ها و رهبران جهان تعهد خود را نسبت به حرکت به سمت ایجاد یک جامعه اطلاعاتی مـردم‌محور، همه شمول و توسعه‌مدار برای همگان اعلام داشتند که در آن همه بتوانند اطلاعات و دانش را خلق کنند، به آن دسترسی داشته باشند، آن را بکار بگیرند و به اشتراک بگذارند.

همچنین در جریان نخستین مرحله اجلاس سران درباره جامعه اطلاعاتی (WSIS) ،دولت‌ها و رهبران خود را به یکسری اهداف مهم برای گسترش دسترسی به فناوری‌های اطاعات و ارتباطات و کاهش شکاف دیجیتال متعهد ساختند.

براساس اسناد WSIS یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها، طراحی راهبردهای الکترونیک ملی براساس نیازهای توسعه‌ای ملی و محلی‌است.

این امر مستلزم شناخت و آگاهی از شرایط هر کشور با توجه به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و تعیین هدف‌های آینده است.

پیگیری پیشرفت در برابر محک‌های بر شمرده شده در اسناد نهایی WSIS مهم است. در پاسخ به این نیازها ، طرف‌های درگیر در نشست فرصت‌های دیجیتال، «شاخص فرصت‌های دیجیتال» را به منظور سنجش فرصت‌های دیجیتال در 180 کشور، برای سال‌های 2004/2003 ایجاد کرده‌اند.

شاخص فرصت‌های دیجیتال یا به اصطلاح ( DOI ) یک شاخص مرکب است که « فرصت دیجیتالی » یا به عبارت دیگر امکان دسترسی ارزان ، عام ، فراگیر و برابر شهروندان یک کشور مشخص را مورد اندازه‌گیری قرار می‌دهد (سند تعهد تونس ، بند 10).

این شاخص به منظور ارزیابی عملکرد و چشم اندازهای کشورها با استفاده از شاخص هایی شامل قیمت خدمات داده ها و پیگیری آخرین فناوریهای اطلاعات و ارتباطات ، پیشرفت 180 کشور را در ایجاد جامعه اطلاعاتی می‌سنجد. 

شاخص فرصت‌های دیجیتال می‌تواند برای تقویت سیاست و آگاهی بخشی به سیاستگذاران از آخرین وضعیت ها و تحلیل سیاستهای ICT در تعیین سیاستهای موفق و تکرار آنها در جاهای دیگر مورد استفاده قرار گیرد .

این گزارش از شاخص مذکـور بـه منظـور فراهم ساختن دیدگاه‌ها و دستورالعمل‌های برای سیاستگذاران، به خصوص در کشورهای در حال توسعه در زمینه منابع سیار و تعیین راهبرد ملی‌شان برای ایجاد جامعه اطلاعاتی بهره می‌گیرد .

سنجش بخش جامعه اطلاعاتی:

شاخص فرصت‌های دیجیتـال یک شاخص ترکیبـی است کـه متشکل از یـازده شاخص اصلی مـورد توافـق بین المللی در باره ICT است(شکل1). DOI یک ساختار انعطاف پذیر و چند منظوره دارد که بر مبنای سه مقوله استوار شده است.

• فرصت: میزان دسترسی و توانایی مالی مورد نیاز به پوشش جمعیت سیار قیمت های دسترسی به اینترنت و موبایل برای مشارکت در جامعه اطلاعاتی

• زیرساخت: که شامل معیارهای شبکه های مختلف ( مشترکان خطوط ثابت ، تلفن همراه و خانواده هایی که به اینترنت دسترسی دارند ) و امکانات ( خانوارهایی که یک کامپیوتر و امکانات دسترسی به اینترنت سیار دارند ) می شود .

• بکارگیری: ارزیابی نحوه کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در بین کاربران اینترنت و مشترکین باند پهن ( ثابت و سیار ) .

این طبقه‌بندی با هدف کمک به سیاستگذاران در تعیین نقاط ضعف و قدرت کشورها و معطوف کردن توجه به حوزه های پر اولویت در نظر گرفته شده است .

روندهای اصلی در جامعه اطلاعاتی:

شاخص فرصت‌های دیجیتال نشان می‌دهد که نیروی بالقوه برای فراهم کردن دسترسی جهانی ارزان به فناوری اطلاعات و ارتباطات در بیشتر کشورهای جهان وجود دارد.

در کشورهای کم درآمد، فرصت دیجیتالی براساس دسترسی به خدمات تلفن همراه و مخابرات ارزان قیمت استخراج شده، در حالی که در کشورهای پردرآمد فرصت‌های دیجیتالی‌شان در زیر ساخت مناسب و استفاده از فناوری‌های پیشرفته تشخص داده شده‌است.

آمریکای لاتین و آسیای مرکزی با سرمایه‌گذاری گسترده در زمینه زیرساخت، به سرعت در حال جبران عقب‌ماندگی خود هستند و در زمینه کاربران اینترنتی و سیار از جمله فناوری‌های سیار نسل سوم ( W-CDMA و CDMA20001× ) دستاوردهای خوبی داشته اند.

کره جنوبی و ژاپن به عنوان دو کشور آسیایی در صدر این فهرست قرار دارند و به دنبال آنها دانمارک و ایسلند قرار گرفته اند. شیلی در آمریکای لاتین و مغرب در آفریقا در این زمینه پیشرو هستند . 

مهمتر آنکه ، با گسترش بخش مخابرات در بسیاری از کشورها و اولویت‌دهی به جامعه اطلاعاتی از سوی بسیاری از دولتها ، فرصت دیجیتالی به سرعت در حال رشد است .

دستاوردهای عمده  DOI از سال 2001 در واقع متعلق به همه مناطق هستند و شامل غول‌های در حال رشد که اصطلاحاً BRICS ( کشورهای برزیل، روسیه ، هندوچین ) نامیده می‌شوند نیز می‌باشد، دستاوردهای مهمی در زمینه ساخت، استفاده از باند پهن، افزایش سریع در تعداد کاربران داشته‌اند.

اگرچه در کشورهای در حال توسعه شبکه‌های تلفن همراه بیشترین توجه را به خود معطوف داشته است ، اما در حال حاضر خدمات باند پهن نیز در 166 کشور در سرتاسر جهان تا اوایل سال 2006 میسر شده است.

مثلاً ، فناوری باند پهن در کشورهای فقیر آفریقایی نظیر غنا ( مارس 2006 ) ، بوستوانا ( اوایل سال 2005 ) و لیبی و نیز لبنان عرضه شده است.

با این وجود، در حالی که کشورهای در حال توسعه پیشرفت‌های خوبی در زمینه تلفن همراه و دسترسی به اینترنت داشته اند، کشورهای صنعتی در زمینه تلفن‌های همراه نسل سوم و فناوری های باند پهن پیشی گرفته اند.

کشورهای توسعه یافته از خدمات داده پردازی بیشتر ، متنوع تر ، سریعتر و ارزانتر برخوردار هستند . اقتصادکلان و زیرساخت مدرن به معنای ارزانتر بودن نسبی مخابرات در کشورهای صنعتی است .

ماهیت " فاصله دیجیتالی" در حال تغییر است و اگر کشورهای در حال توسعه نمی‌خواهند عقب بمانند باید در راهبردهایی که در برگیری دیجیتالی را تقویت می کند ، این تغییرات در نظر گرفته شود .

از سنجش تا سیاستگذاری:

برای فائق آمدن بر چالشهای موجود بر سرراه اهداف توسعه ی هزاره و WSIS لازم است که دولتها سیاستهای مداومی را طراحی و اجرا کنند از جمله سیاست های مربوط به پیشبرد فرصت دیجیتال .

شاخص فرصت های دیجیتال یک ابزار عملی است که می تواند در طراحی و ارزیابی راهبرد ICT کمک نماید ، زیرا این شاخص نقاط ضعف و قــوت یک کشور را در حوزه های گوناگون در مقایسه با سایــر کشورها نشــان می دهد .

مثلاً ، همانگونه که جدول شماره 1 ( آخرین ستون ) نشان می دهد ، کشورهایی که سریعترین پیشرفت ها را در زمینه نمره DOI داشته اند ، از راهبردهای مختلفی استفاده کرده اند .

هند و اندونزی پیشرفتشان در زمینه « فرصت » است که به تقویت رشد ICT کمک نموده است (  به عنوان مثال با افزایش پوشش سیار یا کاهش قیمتها )در مقابل چین ، روسیه و مصر پیشرفت اصلی را از سرمایه گذاری در زیـرساخت کسب کرده اند .

این در حالی است که بعضی از کشورهای توسعه یافته نظیر ژاپن ، اسرائیل و اسپانیا از افزایش«کاربرد» به ویژه بواسطه ی انتقال از شبکه های باند باریک به باند پهن سود برده اند .
این فصل بحثی را در مورد ابزارهای راهبردی گوناگون در دسترس یک کشور در بهبود وضعیت فرصت دیجیتال زیرساخت و کاربر ارائه می کند.

در سطح بین المللی ، WSIS رویکرد جدیدی را  در زمینه بکارگیری سیاست های ICT از طریق جلب مشارکت طرف های ذینفع به عنوان چارچوب کاری برای بخش خصوصی ، جامعه مدنی و سازمانهای بین المللی به منظور کار با دولت ها و ترویج توسعه ICT اتخاذ کرده است .

سند تعهد و دستور جلسه تونس بیانگر اجماع بین المللی در مورد اهمیت فناوری های اطلاعات و ارتباطات و نیاز به ایجاد یک جامعه اطلاعاتی منصفانه ، عادلانه و غیر تبعیض آمیز است . 

این شاخص می تواند بر ماهیت در حال تغییر فاصله دیجیتالی بین المللی به منظور بهبود و تقویت    خط مشی نظارت داشته باشد .

در سطح ملی ، بسیاری از دولتها در حال ایجاد اصلاحات در زمینه ی آزاد سازی ، ایجاد رقابت و مقررات زدایی در بخش مخابرات خود هستند. به ویژه با توجه به اهمیت فناوریهای اطلاعات و ارتباطات.

راهبردهای مربوط به خدمات جهانی ، ارزان بود و فناوری های نوین ( نظیر باند پهن ، اینترنت سیار و اخیراً شبکه های نسل بعدی ) در اولویت قرار گرفته اند.

این شاخص ( DOI ) کاربردهای مهمی در زمینه ی زیر نظر قراردادن تأثیرات و تعقیب خط مشی ها دارد و می تواند برای ارزیابی بسیاری از جنبه های راهبردهای مخابراتی از جمله اندازه و وسعت تغییرات شکاف جنسیتی در شکاف مناطق شهری و روستایی ( براساس شهرنشینی و مهاجرت در مقیاس بزرگ ) مورد استفاده قرار گیرد .

فراتر از WSIS:

اجلاس سران در باره ی جامعه اطلاعاتـی ( WSIS ) دولتها را بـه حرکت از اصول به سمت اقدام فرا می خواند . به منظور تحقق اهداف WSIS ، تلاش کوچک و بزرگی از جمله مجموعه ای از ذینفعان در سطح جامعه ، منطقه ای ، ملی و بین المللی در حال انجام است .

در این اینجا بعضی از این ابتکارات که به منظور تحقق برنامه ی عمل WSIS از راهبردهای ملی به سمت پروژه های اساسی برجسته شده است .

یک رشته ابتکارات متنوع به منظور ایجاد فرصت های دیجیتال ، زیرساخت و کاربردهای گسترده ICT آغاز شده است و این ها رویکردهای تازه و راه حل های ابتکاری جدید برای توسعه ICT را برجسته می کند .

از سال 2003 تاکنون ، بالغ بر سه هزار پروژه مرتبط با WSIS آغاز به کار کرده اند که در پایگاه داده ها و گزارش ذینفعان WSIS در نوامبر 2005 در تونس منتشر شد که توسط اجلاس سران به عنوان بخشی از روش شناسی ارزیابی ، برای تحقق اهداف WSIS مورد تائید قرار گرفت.

کتاب طلایی که در فوریه 2006 منتشر شده است ارزش ابتکارات اعلام شده از سوی ذینفعان در جریان اجلاس تونس را چهار میلیارد دلار تخمین زده است .

در جریان مرحله بکارگیری و پیگیری ، ITU ، یونسکو برنامه توسعه سازمان ملل با سایر طرفها – از جمله دولتها ، جامعه مدنی ، بخشهای تجاری و سازمانهای بین المللی – به منظور همکاری و کارآمد ساختن امور در رهنمودهای نقشه عمل WSIS همکاری می کنند .

در چارچوب کاری WSIS ، تلاش در جهت تقویت امنیت رایانه ای ، چند زبان گرایی ، بکارگیری ICT ، استفاده از مدلهای مختلف نرم افزاری ، همکاری بین المللی از طریق طرفهای ذینفع ، به منظور حصول اطمینان از کار مشترک در زمینه همة رهنمودهای نقشه ی عمل در جریان است .

یکی از بزرگترین موانع برای توسعه هر چه بیشتر جامعه اطلاعاتی ، نگرانی رو به افزایش در مورد امنیت اینترنت و رشد تهدیداتی نظیر هرزنامه، فیشینگ و نرم‌افزارهای جاسوسی است.

در پژوهشی که اخیراً از سوی ITU در آستانه ی روز جهانی جامعه اطلاعاتی به اجرا درآمده است ، تقریباً دو سوم پاسخگویان گزارش کرده‌اند که از فعالیت‌های شخصی آنلاین بدلیل نگرانی‌های امنیتی اجتناب ورزیده اند.

در میان تهدیدات عمده ی گزارش شده ، سرقت اطلاعات شخصی ( 26% پاسخگویان ) و حملات ویروسی ( 25% ) بیشترین سهم را به خود اختصاص داده اند.

در حال حاضر اجرای نقشه عمل WSIS  به خوبی در جریان است. در ماه مه 2006 ، مجموعه‌ای از جلسات به منظور تسهیل خط مشی‌های و موضوعات WSIS در پیرامون سخنرانی افتتاحیه روز جهانی جامعه اطلاعاتی ( 17 ماه مه ) برگزار شد.

ITU ، یونسکو و برنامه توسعه سازمان ملل در زمینه ی هدایت آژانسهای تسهیل کننده به منظور همکاری طرفهای ذینفع در فرآیند اجراء، از طریق « گروه تازه تأسیس سازمان ملل در باره جامعه اطلاعاتی » همکاری نزدیکی خواهند داشت.

اجرایی شدن"نقشه عمل"سازمان ملل ودستیابی به اهداف مهم آن یک شبه حاصل نمی شود . WSIS هدف خود را ایجاد یک جامعه اطلاعاتی حداکثر تا سال 2015 قرارداده است .

گزارش جهانـــی جامعــــه اطلاعاتـــی یک محک سالانــــه از پیشرفت به سمت آن اهداف را به عنوان بخشی از میراث  ماندگار فرآیند WSIS تدارک می‌بیند.

این گزارش اظهار امیدواری می کند که بتواند به اطلاع رسانی و تقویت تصمیم گیری به منظور اطمینان از دسترسی همگان به منافع جامعه اطلاعاتی کمک نماید .