اطراف‌ سبزه‌ میدون معرکه‌ بود | قبل از رفتن به سبزه میدان این مطلب را بخوانید

به گزارش همشهری آنلاین، «امروز که رفتم بازار، از کنار لاله‌زار/ اطراف سبزه میدون، معرکه بود در انظار/ حاجی میون بازی، تو پنج دری نشسّه/ داد می‌زنن از اون پایین، داماد به تخت نشسّه/ درشکه عروس می‌یاد، دور می‌زنه تو میدون/ مردم همه عقب میرن، تو گرمای تابستون.»

• می‌خواهم باغ فردوس را ۲۰هزار تومان بخرم | بر این عمارت چه گذشت؟
• جغدها که ظاهر می‌شدند سلطنت تغییر می‌کرد | داستان‌های عجیب‌وغریب شمس‌العماره

این تصویری بود که یکی از شاعران طهران قدیم پس از تماشای عروسی یکی از کسبه بازار در سبزه میدان، در شعرش توصیف کرده است. سبزه میدان - میدانی در ورودی بازار بزرگ تهران که سال‌ها بوی ادویه‌اش تا فاصله چند صد متری مشام آدم را نوازش می‌داد - امروز به نبض بازار سکه کشور تبدیل شده و از سر و روی آن طلا می‌بارد. جالب است که امروزه زیر زمین با برکت و عاقبت به خیر این میدان، به همراه دلالان پشت بامی خود، برای سکه کشور نرخ تعیین می‌کند.

سبزه میدان از میدان‌های مهم دارالخلافه طهران و در واقع میدان اصلی شهر در دوره قاجار بوده است که به دستور امیرکبیر در سال ۱۲۶۸ هجری قمری و توسط حاجب‌الدوله تغییراتی اساسی در بافت آن به وجود آمد و در دوره رضا شاه هم تغییراتی یافت. در حال حاضر، آبنمای قدیمی آن تبدیل به میدان چهارگوش سنگی و مغازه‌های نوساز و پاساژ شده است. اساس طرح اولیه از قدیم باقی مانده است اما شکل معماری جدید را به خود گرفته است.

سابقه ساخت این میدان به اوایل سلطنت قاجار بازمی‌گردد اما تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست. طبق اسناد تاریخی، میدان در دوران زندیه محل کشت سبزیجات و فروش آن به تهرانی‌ها بوده و یکی از دلایل نامگذاری‌اش به سبزه میدان هم همین بوده است. نام دیگر سبزه میدان، «تخته پل» بوده و دلیل این نامگذاری این بود که بین محله بازار شهر قدیم تهران و دیوار جنوبی ارگ سلطنتی که کاخ گلستان را در بر می‌گرفت، خندق عمیقی وجود داشت که برای عبور از آن و ورود به داخل حصار ارگ، ناچار باید از پلی چوبی معروف به تخته پل که رو به روی سبزه میدان قرار داشت، می‌گذشتند و این پل تنها راه ورود به ارگ از سمت شهر و جنوب بود.

به گفته اعتمادالسلطنه، یک باب دروازه و دو طبقه بنا در چهار طرف میدان قرار داشته که طبقات زیرزمین آن با ایوان‌های سرپوشیده، به دکاندارها و عطاری‌ها اختصاص داشته است. همچنین، درختان فراوان نارون و چنار، سایه صفا و آرامش و استراحت مردم را تامین می‌کرد و در وسط میدان هم حوضی با کاشی‌های سبز رنگ بود. پیشه‌وران خرده پا دور این میدان فعالیت می‌کردند و تجار درجه یک داخل بازار حجره داشتند. سبزه میدان علاوه بر محل کسب و برگزاری جشن‌ها، محل تجمع مردم در ایام مختلف عزاداری، مثل محرم هم بوده و هست.

از رویدادهای مهمی که در سبزه میدان آن زمان اتفاق می‌افتاد، اعدام مجرمان بود که این برنامه به دستور امیرکبیر، از سبزه میدان به میدان قاپوق که به میدان اعدام قدیم (محمدیه فعلی) مشهور شد، انتقال یافت.

بعد از آنکه سبزه میدان به صورت دو طبقه ساخته شد، حجره‌های پایینی را دوا فروش‌ها یا عطاری‌ها و طبقه فوقانی را تجار به دست گرفتند. دهانه اصلی ورودی بازار به بازار کفاش‌ها یا ارسی دوزها راه می‌یابد و چهار طرفش با چهار دهانه به بازار صحاف‌ها، توتون فروش‌ها، کفاش‌ها و خیابان جباخانه منتهی می‌شود. میدان در حال حاضر، همان سبک و سیاق قدیمی را دارد، البته بدون آن درختان بلند، آبنماها و مغازه‌ها و تهرانی‌های قدیمی.

منبع: سرزمین من؛ شماره ۲۹ - آذر سال ۸۸