بر اساس اعلام مدیر عامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، قرار است که این طرح برای اولین بار در شهر کرج به اجرا درآید و پس از آن 120جایگاه مصرف سوخت استان تهران و سپس کل کشور را تحت پوشش قرار دهد.
هر چند طی سالهای گذشته، مصرف بی رویه بنزین در کشور مورد نقد و محل مناقشه بسیاری از صاحب‌نظران اقتصادی و شهری بود که سرانجام با اجرای طرح کارت هوشمند، در ماه‌های آینده به سرانجامی مناسب رسید.
در اواخر سال گذشته هنگامی که مجلس در حال تصویب بودجه سال 85 کشور بود، به دولت اجازه داد تا در شش ماهه اول سال مقدمات اجرای کارت هوشمند را فراهم آورد و از نیمه دوم سال سهمیه‌بندی بنزین به منظور کاهش در این فرآورده ارزشمند را اعمال کند.
اما هنوز سال به نیمه نرسیده بود که مجریان طرح کارت هوشمند از عدم آمادگی برای اجرای آن خبر دادند.
درست در همین زمان بود که دولت در لایحه الحاقی، از مجلس خواست تا برای واردات بنزین در نیمه دوم سال بودجه‌ای معادل 4 میلیارد دلار را به تصویب برساند که این نکته تا به امروز به محل مناقشه مجلس‌نشینان و دولتیان تبدیل شده است.
کابوس مصرف بی‌رویه بنزین
الگوی مصرف بنزین در کشور، بنابر آمار منتشر شده، دارای ناکارآمدی است. با توجه به سرانه مصرف بنزین در کشورهای جهان، می‌توان گفت که کشور ما در زمره پرمصرف‌ترین کشورهای دنیاست.
بر اساس آمار منتشر شده در سال1382 هر ایرانی در هر روز معادل 8 لیتر بنزین مصرف می‌کرد.
از سویی معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با اعلام یک خبر، زنگ خطر را به صدا درآورد؛ مصرف بنزین در کشور از 33 میلیون لیتر در روز در سال 1375 به 73میلیون لیتر در روز در سال85 افزایش یافته است.
به تعبیر و حسابی سرانگشتی می‌توان به این واقعیت توجه کرد که میزان رشد مصرف بنزین در پنج سال گذشته سالانه 10 درصد بوده است.
از سویی سهم قابل توجهی از بنزین مصرفی که روزانه در تهران و سایر نقاط کشور مصرف و باعث آلودگی بیشتر هوا می‌شود، به صورت کالایی وارداتی از سایر کشورهای جهان خریداری شده و باعث اتلاف منابع مالی فراوانی می‌شود.
بدین ترتیب که با افزایش میزان مصرف بنزین در کشور، مقدار قابل توجهی از این فرآورده از خارج وارد می‌شود.
میزان واردات بنزین از 7/3 میلیون لیتر در روز در سال 1375 به 25 میلیون لیتر در روز در سال 1384 افزایش یافت. بر اساس این آمار واردات بنزین در سال 1385 به بیش از 30 میلیون لیتر رسیده است.
این در حالی است که بر اساس سند چشم‌انداز20 ساله مصرف بنزین در کشور، پیش‌بینی می‌شود که این رقم به 164 میلیون لیتر در روز برسد.
از سویی رشد میزان مصرف بنزین در طول سالهای گذشته در حدود 5/4 درصد پیش‌بینی شده بود که با رشد 10درصدی این پیش‌بینی نیز تحقق نیافت.
ناکارآمدی حمل و نقل عمومی
شکی نیست که نحوه استفاده از بنزین در کشور، یکی از استثنایی‌ترین و بدترین وضعیت مصرف در کشورهای جهان است.
بی‌تردید نباید فراموش کرد که این وضعیت ناشی از اعمال سیاست‌های غلط مسئولان در دوره‌های گذشته بود.
تولید فراوان خودرو و نبود بازارهای مناسب جهانی برای صادر کردن آنها از سویی و اعمال سیاست‌های حمایتی برای مصرف‌کننده و پایین‌بودن قیمت تمام شده بنزین که در کشور عرضه می‌شود، موجب افزایش مصرف در سالهای اخیر شده است.
اگرچه افزایش مصرف بنزین را بسیاری از مسئولان به دلیل ناکارآمدی سیستم حمل و نقل عمومی شهرهای بزرگ و همچنین، میل فراوان شهروندان به استفاده از خودروهای شخصی می‌دانند.
اما نمی‌توان تمامی عوامل ذکر شده برای مصرف بی‌رویه بنزین را نادیده گرفت. آیا تنها با اجرای طرح کارت هوشمند و یا سهمیه‌بندی بنزین و یا اجرای هر طرح محدودیتی دیگر می‌توان مصرف این فرآورده را معقول کرد؟
آیا بدون گسترش، سیستم حمل و نقل عمومی کارآمد و ساماندهی حمل و نقل شهری، امکان تغییر این الگو در نحوه اداره جامعه خللی به وجود نمی‌آورد؟! بی‌تردید هزینه‌های ناشی از خرید و واردات بنزین معضلی است که فراروی مدیران کشور وجود دارد، اما برای منطقی کردن میزان مصرف بنزین در کشور باید به اجرای برنامه‌های زیرساختی بیشتر همت گمارد.
14 میلیارد دلار در سال
در سال گذشته برای خرید بنزین از خارج مبلغی در حدود 14 میلیارد دلار هزینه شده است.
بی‌تردید این رقم، معادل بودجه سالانه بسیاری از کشورهای جهان است. اگر اندکی به گذشته برگردیم می‌توانیم بودجه کشور را در دوران دفاع مقدس مرور کنیم که رقمی کمتر از این مقدار است که صرف خرید بنزین می‌شود.
هم‌اکنون 14 میلیارد دلار تقریباً با اعتبارات عمرانی کشور در سال 1385 برابری می‌کند.
بی‌تردید صرف این میزان از بودجه دولت در زیرساخت‌های کشور می‌تواند موجب افزایش توان تولیدی در عرصه‌های مختلف شود.
در سال‌هایی که قیمت نفت دچار تحول شده است، استفاده بیش از 40 درصد از تولیدات نفت در داخل آن هم از روی اهمال و سستی شهروندان، نگران‌کننده است.
آیا این عجیب نیست که کشور ما مصرف‌کننده بیش از 40 درصد از تولیدات نفت خام است و تنها 60 درصد از این کالای پر ارزش جهانی را مبنای حیات خود قرار داده است؟
بی‌شک اجرای طرح کارت هوشمند، راهی است که دولت می‌بایست از سال‌ها پیش بدان توجه می‌کرد، اما به دلیل مشکلات ساختاری تا به امروز استفاده از آن مورد وثوق چندانی نبود و هم‌اکنون که این زخم دیرینه زبان گشوده برای حل آن به اجرای کارت هوشمند روی آورده شده است.
اگرچه در نگاهی منطقی، اجرای این سیستم چندان درمان قطعی و یقینی مصرف بی‌رویه بنزین نیست، اما به عنوان طرحی قابل اجرا، می‌تواند مورد توجه باشد.
مسابقه برای تولید هوای آلوده
مصرف روزانه 8 لیتر بنزین از سوی هر شهروند چه آثاری به جای می گذارد؟ ما علاوه بر استفاده از یارانه‌های اختصاص یافته به این کالا، با مصرف بنزین هوای شهر را آلوده‌تر می‌کنیم.
ممکن است که برای تردد در شهر، با استفاده از خودروهای شخصی، راحت‌تر باشیم، اما در هر روز 5/2 کیلوگرم آلودگی به هوای شهر هدیه می‌دهیم. بی‌تردید با اجرای کارت هوشمند، علاوه بر کاهش مصرف بنزین در کشور که موجب جلوگیری از اتلاف منابع مالی می‌شود، در هوای بسیاری از شهرهای آلوده نیز تغییر به وجود می‌آید و بسیاری از شهرها از صرفه‌جویی‌های ناشی از کاهش مصرف بنزین امکان تقویت سیستم‌های حمل و نقل عمومی را می‌یابند.
اما شکی نیست که استفاده از کارت‌های هوشمند بر قیمت بسیاری از کالاها و خدمات تأثیر بسزایی خواهد داشت.
با توجه به اینکه هر خانوار هزینه‌ای معادل 3 تا 5 درصد درآمد را به حمل و نقل اختصاص داده است، در صورت اجرای طرح کارت هوشمند و سهمیه‌بندی، افزایش نرخ حمل و نقل، تأثیر چندانی در اقتصاد خانوار در شهرها و روستاها نخواهد داشت.
اما از آنجا که بنزین تأثیر غیرمستقیمی بر کالاها و خدمات دارد و افزایش قیمت رابطه مستقیم با مصرف بنزین برای تعادل دارد، می‌توان انتظار افزایش قیمت را داشت.
به تعبیر بسیاری از کارشناسان افزایش20 درصدی قیمت بنزین سهمی برابر 100درصد افزایش در هزینه‌های حمل و نقل شهری و کالاها دارد. همه اینها در زمان اجرای طرح کارت هوشمند و به ویژه در پایان سال می‌تواند موجب نگرانی شود.
