همشهری- سیاوش فلاح‌پور: نگرانی‌ها از تشدید بحران غذایی در سطح جهان روزبه‌روز در حال افزایش است. براساس آخرین گزارش سازمان ملل، قیمت مواد غذایی اساسی تنها ظرف یک‌سال گذشته بیش از ۳۰ درصد گران شده است. این وضعیت در سایه تداوم بحران کرونا، امنیت غذایی یک‌سوم ساکنان کره زمین را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد.
نشریه فرانسوی لوموند در گزارشی تحت عنوان «پایان امنیت غذایی» می‌نویسد: گرانی فعلی در مواد غذایی اساسی طی ۱۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. کارشناسان سازمان غذا و کشاورزی (فائو) با توجه به روند افزایش قیمت در موادی همچون غلات، شکر، گوشت، شیر و مشتقات آن، زنگ خطر را نسبت به پایان امنیت غذایی برای اکثریت ساکنان کره زمین به‌صدا درآورده‌اند. این وضعیت در حالی است که هم‌اکنون بسیاری از کشورهای در حال توسعه یا جهان‌سوم، برای تامین مایحتاج مردم خود در دوران کرونا به استقراض از نهادهای مالی بین‌المللی نظیر صندوق بین‌المللی پول و... متوسل می‌شوند. بنابراین گرانی بلندمدت مواد غذایی می‌تواند بحرانی بزرگ را برای چنین کشورهایی با منابع درآمدی محدود به‌دنبال داشته باشد. لوموند می‌نویسد: مفهوم «امنیت غذایی» به‌معنای دسترسی پایدار و مستمر انسان‌ها به مواد غذایی مناسب است.
گرسنگی؛ بمب ساعتی در انتظار جهان
رسانه‌های جهان طی سال‌های اخیر بارها نسبت به پیامدهای بحران‌های مالی، بیکاری و... برای جوامع مختلف هشدار داده‌اند. اما این‌بار سخن از بحران غذا یا همان «گرسنگی فراگیر» است. نشریه لوموند در این‌باره می‌نویسد: زنگ خطر به صدا درآمده و شاخص‌های نابودی امنیت غذایی روزبه‌روز در حال افزایش است. دیگر مسئله تنها به نیمکره‌جنوبی زمین مربوط نیست و نیمکره‌شمالی هم به نقشه گرسنگی جهانی الحاق شده است. مناطق حاشیه‌ای کشورها شرایط بسیار سختی را برای تامین نیازهای غذایی خود تحمل می‌کنند درحالی‌که حمایت دولت‌های مرکزی از این مناطق رو به کاهش است.
لوموند در گزارش خود ۲ علت اصلی این بحران در کوتاه‌مدت را جهش قیمت انرژی و افزایش هزینه‌های کشاورزی نظیر کود، سمپاشی و... عنوان کرده است. اما سازمان فائو در گزارش‌های مکرر خود بیش از هر چیز بر گرمایش جهانی تأکید دارد؛ پدیده‌ای که تعادل زیست‌محیطی کره زمین را بر هم زده و فجایع طبیعی رو به رشدی نظیر سیل، توفان‌های ریزگرد، خشکسالی‌های بی‌سابقه و... را به‌دنبال داشته است. همچنین بررسی‌های صورت‌گرفته نشان می‌دهد بسیاری از کشاورزان و صاحبان زمین‌های زراعی طی سال‌های اخیر ترجیح می‌دهند با تغییر کاربری از منابع خود برای تولید انرژی(مزرعه‌های انرژی خورشیدی) استفاده کنند. این پدیده نوظهور نیز در کاهش منابع کشاورزی غذایی و در نتیجه افزایش قیمت‌ها تأثیر مهمی داشته است.
بدون شک دامنه این بحران در نگاه کلان، فراتر از حوزه کشاورزی رفته و امنیت بخش‌های مختلفی از جهان را هم شامل می‌شود. بروز ناامنی در مناطق حاشیه‌ای، شکل‌گیری شورش‌های ضددولتی، انقلاب‌های فراگیر در کشورهای بسیار فقیر و البته افزایش موج مهاجرت به‌سوی مناطقی با امنیت غذایی بالاتر، ازجمله پیامدهای امنیتی بحران غذا به‌حساب می‌آیند. به‌عبارت ساده‌تر، گرسنگی بمب ساعتی است که در آینده‌ای نه‌چندان دور منفجر شده و جهان را دچار چالش‌های جدیدتری خواهد کرد؛ جهانی که هم‌اکنون درگیر بحران‌هایی نظیر کرونا، جنگ سرد اقتصادی و بی‌آبی است.
زنجیره بحران؛ از بذر تا محصول غذایی
بحران کشاورزی عنوانی کلی است که در بسیاری از گزارش‌های مرتبط با امنیت غذایی به آن اشاره می‌شود. اما دقیقا منظور از این عبارت چیست؟ تولید تمام محصولات غذایی اساسی نیازمند تامین زنجیره‌ای طولانی از مواداولیه است که هرگونه اختلالی در آنها می‌تواند آثار بزرگی در حلقه‌های بعدی زنجیره داشته باشد. حالا برای درک بهتر بحران کشاورزی، می‌توانیم نگاهی بیندازیم به وضعیت مواداولیه غذایی طی یک‌سال گذشته. گندم در صدر این جدول قرار دارد؛ این محصول به‌دلیل کاهش چشمگیر میزان تولید آن در شمال آمریکا (پس از شیوع کرونا) شاهد افزایش قیمت در سطح جهانی بوده است. از سوی دیگر کاهش نیروی کار انسانی در مالزی(دوران قرنطینه)، تأثیر مشابهی بر بازار روغن‌های‌نباتی گذاشته و قیمت این محصول اساسی را تا حدود ۱۰درصد افزایش داده است. همزمان با این شرایط، میانگین جهانی تولید نیشکر نیز به‌طور قابل توجهی کاهش یافته؛ امری که علاوه‌بر بحران کرونا، ریشه در تغییرات آب و هوایی و سرمای شدید سال ۲۰۲۰ در برزیل (به‌عنوان مهم‌ترین صادرکننده نیشکر) داشته است.
علاوه‌بر تمام اینها باید به‌خاطر داشته باشیم مشکلات به‌وجود آمده در حوزه حمل‌ونقل جهانی کالا پس از شیوع کرونا و قرنطینه‌های سراسری، عرضه و تقاضای بین‌المللی را به‌طور طبیعی دچار اختلال گسترده کرده است. مجموعه این عوامل باعث شده در جدیدترین بحران غذایی جهان که طی ۳۰سال گذشته بی‌سابقه به‌حساب می‌آید، نه‌تنها غلات بلکه حتی میوه و سبزیجات نیز شاهد جهش اساسی قیمت‌ها باشد.
وضعیت خاورمیانه
خاورمیانه به‌عنوان یکی از مناطق کم‌آب جهان با جمعیت قابل‌توجهی نسبت به منابعش، یکی از کانون‌های خطر غذایی طی سالیان آینده به‌شمار می‌رود. البته هنوز شرایط بحرانی خاورمیانه در حوزه امنیت غذایی فاصله بسیار چشمگیری با آفریقا دارد؛ قاره‌ای که به‌استثنای ۹ کشور، تمام مناطق آن در دایره بحران‌های جدی یا شدید غذایی قرار گرفته است. براساس اطلاعات موجود، یمن، عراق و سوریه در صدر جدول بحران غذایی خاورمیانه به‌چشم می‌خورند؛ کشورهایی که از قضا به دلیل بی‌ثباتی داخلی، فاقد نظام تصمیم‌گیری پویا برای مدیریت چنین بحران‌های پیچیده‌ای هستند.
نظر شما