چشمه علـی؛ مظهر قنات‌های شمیران | میراث طبیعی ۸۰۰ ساله ری چشم به راه شماست

همشهری آنلاین _ میترا تیموری: این کوه که «کوه ری» نام دارد از قدیمی‌ترین نقاط تهران به شمار می‌آید و شاهد سبز شدن همه پل‌ها و تونل‌ها و خانه‌های کوچک و بزرگ این شهر بوده است. چشمه ای که پای کوه ری جاری است به «چشمه علی» شهرت دارد و نقطه پیدایش شهر تهران محسوب می‌شود. حکایت امروز و دیروز این چشمه و این کوه که در شهر ری قرار گرفته، خواندنی است.

صخره‌های سنگی از پای چشمه تا باروها کشیده شده‌اند. برج و باروهای خشتی که کوه ری را حصار کرده اند از بناهای سنگی قرص‌تر و استوارتر به نظر می‌رسند. دهانه چشمه زیر کتیبه سنگی فتحعلی‌شاه قاجار قرار گرفته است. این کتیبه ۱۸۰ سال پیش به دستور فتحعلی شاه قاجار بر سینه کوه ری حجاری شده تا همه افرادی که سلسله قاجار را به نام آقا محمد خان مقطوع النسل می‌شناختند، بدانند تاج سلطنت این سلسله را پادشاهی بر سر گذاشته که ۱۶ پسر رشید بلند بالا دارد. این کتیبه فتحعلی شاه را در ۲ پرده نقاشی شده نشان می‌دهد؛ در یک پرده، او بر تخت سلطنت جلوس کرده و در دیگری ۱۶ پسرش که والی ۱۶ ولایت ری بودند، پدر تاجدارشان را مانند نگینی در میان گرفته‌اند. امتداد کوه ری به درختان سرسبزی می‌رسد که به برکت آب چشمه علی قد کشیده‌اند. آب زلال و گوارای چشمه علی از دل کوه می‌جوشد و پای آن جریان پیدا می‌کند. کوه رشید ری آنقدر سینه کوب شده  که پسربچه‌های‌تر و فرز شهر ری برای بالا رفتن از صخره‌های سنگی به کفش مخصوص و تجهیزات کوهنوردی و صخره‌نوردی نیازی ندارند و در چشم بر هم زدنی با پای خیس و برهنه، خود را به بالای صخره می‌رسانند.

بعد سفت و قرص روی سنگ می‌ایستند، دست‌های لاغر و استخوانی‌شان را از هم باز می‌کنند و در کسری از ثانیه به داخل چشمه می‌پرند. این چشمه از گذشته‌های خیلی دور محل آبتنی نوجوانان ری بوده  و ریش سپیدان ری از این چشمه قدیمی خاطرات زیادی دارند. در گذشته اهالی ری معتقد بودند که آب این چشمه قالی را براق می‌کند و نزدیک نوروز سینه کش کوه ری پر می‌شد از قالی‌های کوچک و بزرگی که با آب چشمه شسته شده بود. آن سال‌ها گردشگران ایرانی و خارجی زیادی به تماشای چشمه علی می‌آمدند و از دیدن شور و نشاط دم نوروز مردم ری لذت می‌بردند. اما این روزها دیگر قالی در چشمه علی شسته نمی‌شود و اگر هم گذر گردشگری به تهران بیفتد از وجود این مناظر طبیعی در جنوب پایتخت بی‌خبر می‌ماند.

• به چشمه علی سر بزنید

 چشمه علی در حوالی خیابان  شهید غیوری و اواسط خیابان ۲۲ بهمن قرار گرفته وایستگاه مترو جوانمرد قصاب در خط یک مترو تهران نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به این مکان تاریخی و گردشگری به شمار می‌آید. شما در هر ساعتی از روز می‌توانید به این چشمه چند هزار ساله سر بزنید و از طبیعت بکر و جاذبه‌های تاریخی آن لذت ببرید. پیشنهاد می‌کنیم برای سفر درون‌شهری خود ازخودرو شخصی استفاده نکنید تا برای پیدا کردن جای پارک در اطراف چشمه به دردسر نیفتید.

• از چشمه سورنا تا چشمه علی

در ری باستان از کاریزها و قنات‌ها تا آتشگاه‌ها و پرستشگاه‌ها را چند خاندان صاحب نام ری اداره می‌کردند. چشمه علی هم که پیش از ظهور اسلام به نام «چشمه سورنا» شناخته می‌شد در اختیار دودمان «سورن» بود که از بزرگان دوره اشکانیان و ساسانیان به شمار می‌آمدند. «پیمان سمندری» درباره تاریخچه چشمه علی می‌گوید: «در برخی منابع از چشمه علی به‌عنوان یک نهر و در مواردی دیگر از آن به‌عنوان بخش پایانی و مظهر سلسله قنات‌هایی یاد کرده اند که به روی خاک آمده و به شکل چشمه خودنمایی می‌کند. » این کارشناس ایران‌شناسی، چشمه علی را آخرین بخش از سلسله قنات‌هایی می‌داند که از جاجرود و قیطریه سرچشمه گرفته است و می‌گوید: «تمدن وآبادی ری کهن از قنات‌های پرآب و نهرهای روان آن سرچشمه گرفته و  چشمه علی قدیمی‌ترین و اصلی‌ترین قنات ری کهن بوده است.» تاریخ شناسان قدمت قنات چشمه علی را که هنوز جوشان مانده و به یکی از زیباترین مکان‌های گردشگری طبیعی شهر تهران تبدیل شده تا ۸ هزار سال تخمین زده‌اند. این چشمه به دلیل تقدسی که نزد ایرانیان دارد پس از ظهور اسلام چشمه علی نامیده شده است.