به گزارش همشهری آنلاین به نقل از تسنیم، طی چند سال اخیر وضعیت تسلیحات هواپایه در ایران روند رو به رشد خوبی داشته است: از موشک‌های نقطه زن «شلیک کن-فراموش کن» در مأموریت های ضد زره برای پهپادها و بالگردها تا بمب های دورایستای نقطه زن و موشک های ضد کشتی نصر و قادر که پس از هواپایه شدن روی جنگنده بمب افکن های اف۴ئی فانتوم نیروی هوایی ارتش (نهاجا) نصب شدند.
اما یکی از مهمترین تسلیحات هواپایه که می تواند دست بلند نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در جهت راهبردهای تهاجمی خود علیه دشمن باشد به کارگیری موشک های کروز ضد اهداف زمینی بر روی هواپیماها است که اخیراً تصویری از نصب آن روی یکی از انواع هواپیماهای نیروی هوایی ارتش منتشر شده است.
(در این گزارش منظور از کروز زمینی، موشک کروز ضد اهداف زمینی است.)
موشک کروز چیست؟
سابقه پیدایش موشک کروز به دوران جنگ جهانی دوم و ابتکارات متخصصان آلمانی باز می گردد. آنها موشک V-۱ را که همانند یک هواپیمای بدون سرنشین کوچک با هدایت خودکار عمل می کرد برای حمله به مسافت های چند صد کیلومتری ساختند. این موشک به دلیل ابعاد کوچک می توانست از نقاط متنوعی مأموریت خود را آغاز کند و به دلیل پرواز مشابه هواپیماها در ارتفاع پائین در رادارهای زمینی قابل ردیابی نبود.
پس از جنگ جهانی دوم این نوع موشک به مرور مورد توجه کشورهای صاحب فناوری قرار گرفت و اوج به کارگیری آنها توسط آمریکا و در حملات علیه عراق و یوگوسلاوی و درگیری های دیگر بعد از آن رقم خورد.
روسها نیز از سال ۲۰۱۵ به بعد از موشک های کروز علیه اهداف گروه های تروریستی در سوریه استفاده کردند. چین و برخی از کشورهای اروپایی هم از سازندگان انواع موشک های کروز ضد اهداف زمینی در بردهای مختلف از چند صد تا چند هزار کیلومتر محسوب می شوند.
بیشتر نمونه های تولید شده از این موشک ها در واقع هواپیماهایی با یک سرجنگی هستند زیرا پیکربندی آنها شباهت زیادی به هواپیماها دارد. وجود بال که جز در نمونه های اولیه که بال ثابت داشتند، از نوع باز شونده ساخته شده، پیشران هواتنفسی از نوع توربوجت یا توربوفن و از همه مهمتر شیوه پرواز مشابه هواپیماها و نه خط سیر بالستیک از شاخصه های بیشتر موشک های کروز ساخته شده است.
اما اصلی ترین مشخصه این نوع موشک ها پرواز در ارتفاع بسیار نزدیک به سطح زمین و عموماً کمتر از ۳۰ متری در فاز پیمایشی (کروز) از مراحل حرکت آن است که بخش بسیار زیادی از زمان پرواز آنها را شامل می شود از این رو این موشک ها به نام کروز شناخته شدند.
اغلب موشک های کروز ساخته شده دارای سرعت های مادون صوت هستند اما برخی نمونه های جدید در فاز نهایی پرواز (ترمینال) به سرعت های مافوق رسیده و برخی نیز از ابتدای پرواز، سریعتر از صوت حرکت می کنند.
موشک های کروز با توجه به امکان پرواز بین عوارض زمینی و در ارتفاع پائین، برای در امان ماندن از دید رادارها و رسیدن به نزدیک هدف بدون دیده شدن، توانمندی بالایی دارند که به کاهش احتمال شناسایی شدن موشک توسط پدافند لایه های بیرونی اطراف هدف منجر شده است. در مقابل، نیروی مدافع باید تمام مسیرهای ورود موشک‌های کروز را با سامانههای کشف و ردگیری و انهدام علیه این اهداف نسبتاً سریع پوشش دهد.
در جریان بازدید جانشین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، امیر سرتیب خلبان عزیز نصیرزاده (فرمانده پیشین نیروی هوایی ارتش) از پایگاه هفتم شکاری شهید دوران در شیراز، تصویری از نصب موشک کروز برد بلند روی بمب افکن تاکتیکی سوخو۲۴ فِنسر (به معنی شمشیرباز) منتشر شد. قبلاً هم توسط ایشان از آماده رونمایی بودن این دستاورد اخباری داده شده بود.
برای اولین بار در مراسم تحویل تعدادی هواپیمای تهاجمی سوخو۲۲ در مرداد ۱۳۹۷ خبر نصب موشک کروز هواپایه روی این هواپیما توسط فرمانده نیروی هوافضای سپاه داده شد. در سال های بعد نیروی هوایی ارتش نیز از نصب موشک کروز دوربرد روی هواپیماهای رده شکاری خود خبر داد اما جزئیاتی از موشک و نوع هواپیما منتشر نشد.
لازم به ذکر است پایگاه شکاری شیراز آشیانه بمب افکن سوخو۲۴ است که هر چند در دنیا در رده تاکتیکی مطرح است اما در ایران به واسطه محدودیت های فعلی هواپیماهای رزمی موجود، این پرنده ارزشی راهبردی دارد.
این هواپیما با قابلیت حمل ۸ تن محموله جنگی، برد پروازی مناسب، امکان پرواز فراصوت در ارتفاع پائین، امکان پرواز خودکار در ارتفاع پائین، امکان سوختگیری جنگنده به جنگنده (یار به یار) و نیز داشتن مقادیر زیادی سامانه های جنگ الکترونیک و برخورداری از موشک ضد رادار مافوق صوت با غلاف ویژه شناسایی رادارها یکی از مهمترین گزینه های تهاجمی نیروی هوایی ارتش است.
ایران تعدادی از این هواپیما را از روسیه و در اواخر دهه ۱۳۶۰، پس از پایان جنگ تحمیلی خریداری کرد و تعدادی نیز از موجودی نیروی هوایی عراق در جریان حمله آمریکا در سال ۱۹۹۱ به ایران وارد شد که به عنوان بخش ناچیزی از غرامت ۱۱۰۰ میلیارد دلاری جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، توقیف شده و به خدمت نیروی هوایی ارتش در آمد؛ غرامتی که چیز دیگری از آن به ایران پرداخت نشده اما همچنان با گذشت بیش از ۳۰ سال از حمله عراق به کویت این کشور در حال پرداخت غرامت و بدهی به کویت است!
بازدید امیر نصیرزاده از پایگاه شیراز به عنوان مبدأ پرواز بمب افکن های تهاجمی سوخو۲۴ در روزهایی که مقامات رژیم صهیونیستی رجزخوانی های مختلفی می کنند معنی و مفهوم خاص خود را دارد. به علاوه انتشار تصویر مذکور هم مؤید این مطلب است که دشمن صهیونیستی باید به این بُعد از قدرت سخت جمهوری اسلامی ایران هم فکر کند.
کروز زمینی هواپایه چه کارکردی دارد؟
اما ارزش و اهمیت نصب موشک کروز دوربرد روی یک هواپیمای شکاری در چیست؟ به واسطه نصب موشک کروز روی هواپیما، امکان انتقال سریع آن به مسافت های چند صد کیلومتر دور از مرزهای خودی برای شلیک به سمت هدف وجود دارد در حالی که در صورت استفاده از پرتابگر زمینی، موضع پرتاب محدود به مرزهای کشور خواهد بود.
در شرایط پرتاب از هوا، بخشی از انرژی موشک که در حالت شلیک از زمین صرف ارتفاع گرفتن می شود، عملاً توسط هواپیمای شکاری تأمین شده و در نتیجه موشک سوخت بیشتری برای طی کردن مسیرهای پیچیده در ارتفاع پائین در نزدیک هدف خواهد داشت که احتمال شناسایی و انهدام آن توسط دشمن را کمتر می کند. لازم به ذکر است به طور معمول در نمونه هواپرتاب موتور شتاب دهنده اولیه که روی نمونه های زمین-پرتاب وجود دارد، حذف می شود.
در صورت سوختگیری هوایی هواپیمای حامل، موشک کروز امکان درگیر شدن با اهدافی در فواصل به مراتب بیشتر نسبت به حالت شلیک شدن از زمین را حتی تا دو تا سه برابر بیشتر نیز خواهد داشت.
به علاوه استفاده از هواپیمای رزمی به عنوان سکوی پرتاب موشک کروز یک ارزش واکنش سریع نیز به عملیات تهاجمی می دهد. هر گونه استفاده از پرتابگر زمینی در صورتی که نیاز به جابجایی از محل اختفاء تا موضع شلیک داشته باشد امری زمانبر است.
با توجه به توانمندی هواپیماهای سوخو۲۴ به صورت کلی و در صورت عدم نصب مخزن سوخت خارجی، هر فنسر توان حمل تا سه موشک کروز را خواهد داشت که کمیت قابل قبولی برای یک هواپیما با طول حدود ۲۲.۵ متر و جرم برخاست بیشینه کمتر از ۴۴ تن محسوب می شود.
کدام کروز زمینی ایرانی، هواپایه شد؟
سابقه هواپایه کردن موشک های کروز شلیک شونده از زمین در ابتدا به نمونه های ضد کشتی نصر و قادر بازمی‌گردد که نمونه هواپایه آنها به طور رسمی در مهر ۱۳۹۲ رونمایی شدند. قبل از آن هم سوابقی از نصب موشک های ضد کشتی C-۸۰۱/۸۰۲ به طور آزمایشی روی جنگنده فانتوم نهاجا تحت عنوان پروژه قائم موجود است.
هر چند زاویه تصویر گرفته شده از موشک کروز نصب شده زیر بال هواپیمای سوخو۲۴ بسیار بسته است اما به نظر می رسد که موشک مذکور از خانواده موشک های کروز سومار/هویزه باشد.
برای اولین بار خبر دستیابی ایران به موشک کروز زمینی توسط سردار مهدی فرحی ریاست وقت سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و جانشین فعلی این وزارتخانه در مصاحبه ای در ۱۹ شهریور ۱۳۹۱ داده شد.
وی نام موشک مذکور را مشکات و با برد ۲۰۰۰ کیلومتر و قابلیت شلیک از پرتابگرهای زمینی، دریایی و هوایی عنوان کرد اما تصویر یا مشخصات دیگری از این موشک منتشر نشد. در سال ۱۳۹۳ موشک کروز زمینی یاعلی با برد ۷۰۰ کیلومتر در نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه رونمایی شد.
تقریباً دو سال و نیم پس از مصاحبه سردار فرحی و در اواخر سال ۱۳۹۳ موشک کروز زمینی سومار با حضور وزیر وقت دفاع و فرمانده نیروی هوافضای سپاه رونمایی شد. این موشک شباهت بسیار زیادی به نمونه مشهور روسی KH۵۵ داشت اما برد و میزان سرجنگی آن اعلام نشد. از تصاویر پیدا بود که موتور توربوفن مشابه نمونه خارجی روی سومار نصب شده است که در سال ۱۳۹۲ هم در نمایشگاهی از دستاوردهای دفاعی مشاهده شده بود.
موشک KH۵۵ در نمونه پایه دارای طول ۶.۰۴ و دهانه بال ۳.۱ متر، قطر بدنه ۵۱.۴ سانتیمتر، جرم کل ۱۲۱۰ و جرم سرجنگی ۴۱۰ کیلوگرم و برد ۲۵۰۰ کیلومتر است. نمونه هایی از آن به همراه دو مخزن سوخت جانبی که بیرون بدنه نصب شده است ساخته شده که به برد ۳۰۰۰ کیلومتر می رسد.
این موشک برای پرواز در ارتفاع زیر ۳۰۰ پا یعنی حدود ۱۱۰ متر طراحی شده و سرعت پروازی آن بین ۰.۴۸ تا ۰.۷۷ ماخ یعنی ۵۸۸ تا ۹۴۲ کیلومتر بر ساعت (با فرض سرعت صوت معادل ۳۴۰ متر بر ثانیه) است.
دستیابی ایران به کروز زمینی چه از نظر فنی و چه از نظر آثار راهبردی عملیاتی به قدری مهم و البته روشن بود که یوزی رابین، مسئول برنامه دفاع موشکی اسرائیل در سال های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۹ و تحلیلگر ارشد حوزه موشکی را به تحسین واداشت.
وی در سخنرانی سالیانه خود گفت: «ایرانی ها یک بار در سال ۲۰۱۲ میلادی به برنامه ای برای ساخت موشک کروز حمله به اهداف زمینی به نام "مشکات" اشاره کرده اما تصویری از آن را نشان ندادند. در نهایت موشک سومار را رونمایی کردند. من به سرعت این موشک ایرانی را با کا-اچ-۵۵ روسی مقایسه کرده و متوجه شدم که این نه یک کپی چینی، بلکه یک کپی ایرانی از موشک مورد نظر است.»
وی ادامه داد: «من از لحاظ تکنیکی به احترام افرادی که این کار را انجام دادند کلاه از سر برمی‌دارم و به آنها احترام می گذارم. این موشک ایرانی یک موشک کروز زمین پرتاب است که از یک شتاب دهنده کمک گرفته و با استفاده از آن ارتقاع می گیرد و سپس موتور اصلی آن فعال می شود. ایرانی ها با استفاده از این موشک می توانند اسرائیل را از خاک خود هدف قرار دهند. اما آنها همچنین هواپیمای سوخو۲۴ را دارند. اگر بتوانند این موشک را بر روی این هواپیما نصب کرده و با آن به سمت مدیترانه بیایند و از آنجا به سمت شمال گردش کنند این موشک توان هدف قرار دادن هر نقطه ای از اروپا را دارد.»
نسل بعدی موشک سومار با نام هویزه در نمایشگاه دستاوردهای ۴۰ ساله انقلاب اسلامی در مصلی تهران در بهمن ۱۳۹۷ رونمایی شد. در این موشک از موتور توربوجت از خانواده طلوع استفاده شده بود و برد آن بیش از ۱۳۰۰ کیلومتر عنوان شد.
این موتورها قبلاً برای استفاده در کروزهای دریایی و نیز پهپاد کرار به تعداد بالا تولید شده و به قابلیت اطمینان بالایی دست یافته اند در نتیجه این نوع موتور برای عملکرد مطمئن در مدت زمان پرواز حدوداً دو ساعته موشک کروز هویزه برای رسیدن به بیشترین برد خود کارامد است.
در ادامه بر اساس موشک هویزه، موشک کروز ضد کشتی ابومهدی با برد بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر توسعه داده شد. در صورت صحت گمانه زنی هم خانواده یا مشابه بودن کروز نصب شده روی سوخو۲۴ با موشک هویزه می توان گفت امکان نصب نمونه ضد کشتی این موشک ها یعنی ابومهدی نیز روی این هواپیما عملاً ایجاد شده است که دست برتر ایران در مقابله با گسترش ناوگان دشمن در دریاهای جنوبی کشور و اقیانوس هند در کنار موشک های بالستیک ضد کشتی خواهد بود.
به کارگیری موشک های کروز چه در انواع ضد کشتی و چه ضد اهداف زمینی کارایی توان هوایی کشور را در مواجهه با تهدیدات بهبود می دهد. امید می رود تا آرایه تسلیحات و تجهیزات دفاعی نیروهای مسلح ایران روز به روز تکمیل تر شده و با به خدمت گرفته شدن هواپیماهای رزمی جدید، تقویت توان هوایی نظامی کشور تا رسیدن به طراز انقلاب اسلامی ادامه داشته باشد؛ امیدی که با توجه ویژه مسئولین به نیازهای بخش هوایی و میدان دادن به جوانان برای تأمین هر آنچه در داخل با زمان و هزینه معقول ممکن است به واقعیت خواهد پیوست.
نظر شما