آموزش بدون هدف

اینکه چرا به رغم این همه توانمندی هنوز تعداد مدرسان صنعت گردشگری از انگشتان یک  دست تجاوز نمی کند، یکی از صدها پرسشی است که اگر مسئولان بدان پاسخ دهند، مشخص می شود که چرا ارزآوری صنعت توریسم در پایین ترین مرتبه درآمد زایی کشور قرار گرفته است .

 به رغم گذشت 23سال از تأسیس نخستین مرکز آموزش خدمات جهانگردی در ایران، آموزش صنعت توریسم در نقطه صفر قرار دارد.

رونق بخشی به صنعت گردشگری، پیش از هر چیز نیازمند آموزش و نیروهای مجرب و کارآزموده است، اینکه آموزش گردشگری در کشور در چه وضعیتی قراردارد محور اصلی گفت وگویی است با جلال نصیریان، مدرس پیشکسوت صنعت گردشگری که در حین گفت وگو هرازگاهی لب به شکوه می گشاید تا مگر گلایه های خود را به گوش مسئولان امر برساند. گوش هایی که سالهاست مجال شنیدن ندارند.

 چند درصد از شاغلان توریسم در ایران، آموزش های لازم را فراگرفته اند؟

برای پاسخ به این پرسش باید به تاریخچه آموزش در صنعت توریسم بازگردیم. به طور کلی آموزش در رشته های مرتبط با جهانگردی در کشور ما از سال 1352 با تأسیس مرکز آموزش خدمات جهانگردی سازمان سیاحان زیرنظر کارشناسان خارجی و همکاران ایرانی آغاز شد.

در آن زمان، علاوه بر 5 آموزشگاه ثابتی که در تهران، تبریز، شیراز، اصفهان و مشهد دایر بود در بقیه مناطق کشور نیز این آموزشها به صورت سیار و گاه در مکان های مرتبط با گردشگری نظیر هتل ها و آژانس ها صورت می گرفت. افزون بر این، با توجه به بورس های تحصیلی و کارآموزی که از سوی سازمان جهانی جهانگردی و سازمان جهانی کار(ای.ال.ا) در اختیار سازمان قرار می گرفت، کارشناسان و کارمندانی که در استخدام سازمان بودند به کشورهای مختلف اعزام می شدند و پس از فراگیری آموزش  به کشور باز می گشتند و در بازگشت با برگزاری سمینار، آموخته های خود را به سایر همکاران منتقل می کردند.

مثل الان نبود که فقط مدیر برود. الان به گونه ای است که برای حضور در هر دوره آموزشی، مدیر خود را کاندید می کند و نتیجه این می شود که این آموزش ها هرگز در جایی به کار برده نمی شود. امروز هم حرف اول را کسانی می زنند که در گذشته این آموزش ها را فرا گرفته اند و به رغم آنکه این افراد کهنسالند ولی از نظر توانمندی باز هم در تأسیسات جهانگردی کشور کسی هم پایه و هم تراز آنها نیست.

در سال 1353، مدرسه عالی خدمات جهانگردی و اطلاعات تشکیل شد و در رشته های مختلف دانشجو جذب کرد این روند ادامه داشت اما بعد از انقلاب این دانشکده تعطیل شد. سپس برای نخستین بار با همکاری سازمان ایرانگردی و جهانگردی و دانشگاه جامع علمی کاربردی، اولین مرکز آموزش عالی در میگون برپا شد و متعاقب آن به رغم همه مشکلات این مرکز به تهران منتقل گردید.

داخل پرانتز عرض کنم سازمان ایرانگردی و جهانگردی و تشکیلات وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همه امکاناتی که در اختیار داشتند حتی 4 اتاق برای آموزش دانشجویان در اختیار ما نگذاشت. اینقدر در مضیقه بودیم که حتی پول کاغذ کپی دانشجویان را از جیب خودمان پرداخت می کردیم. 

 آیا برگزاری این دوره ها همچنان ادامه دارد؟

- این دوره ها بعداً از سوی بنیاد مستضعفان و جانبازان دنبال شد و هنوز هم این بنیاد این دوره را برگزار می کند.

اما اتفاق مبارکی که در این زمینه افتاد اینکه دانشگاه علامه طباطبایی دوره های مدیریت جهانگردی و هتلداری را در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دایر کرد و خوشبختانه مدیریت این گروه بر عهده یکی از فارغ التحصیلان همان مدرسه عالی اطلاعات و جهانگردی است.

البته دانشگاه آزاد هم چنین دوره هایی را برگزار می کند منتها با این وصف که نه استاد دارد نه امکانات. در کنار این دو،  مؤسسات خصوصی آموزش خدمات جهانگردی و هتلداری، دوره های کوتاه مدت برگزار می کنند و در حال حاضر 15مؤسسه از این دست در تهران مشغول فعالیت اند که بعضی از آنها کار آمدند و محصولات و بازدهی آنها مناسب است اما برخی نه آموزش هایشان هدفمند است و نه بازدهی مناسبی دارند.

فعالیت همه این مؤسسات هم زیر نظر دفتر برنامه ریزی آموزش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی انجام می گیرد. علاوه بر این پنج واحد از واحدهای تابع دانشگاه جامع علمی کاربردی در تهران، دوره هایی در مقطع کاردانی به صورت ترمیک یا پودمانی برگزار می کنند، اما آمار دقیقی از تعداد آموزش دیده ها در دست نیست، ولی آنچه کاملاً مشهود است اینکه این نوع آموزش ها ناکافی است.

شیوه برگزاری دوره های آموزشی در سایر کشورها چگونه است؟

- در تمام کشورها این نوع آموزش ها با حمایت مالی دولت ها و با همکاری تنگاتنگ صنعت صورت می گیرد، ولی در ایران، متاسفانه حمایت و همکاری اتحادیه هتلداران و انجمن صنفی دفاتر خدماتی مسافرتی و جهانگردی در زمینه آموزش بسیار اندک و نارساست. دولت هم هیچ نوع یارانه ای برای آموزش نمی پردازد.

برگزاری دوره ها توسط بخش خصوصی به صرفه نیست، حتی ساختمان هایی که مراکز بخش خصوصی در اختیار دارند استاندارد نیست، چرا که توانایی پرداخت اجاره بهای سنگین برای در اختیار داشتن ساختمان های مناسب را ندارند.

یعنی مسئولان حمایت نمی کنند؟

- مسئولان از رئیس سازمان گرفته تا مدیرکل حرف زیاد می زنند، اما در عمل تاکنون به هیچ موسسه ای اعتباری داده نشده. هیچ موسسه ای هم موفق به گذر از هزار توی مشکلات نشده است. مراجعه به بانک برای گرفتن وام هزار نوع گرفتاری دارد.

در این میان بازار دلالی و دلالان بسیار گرم است تا آنجا که دلالان ادعا می کنند هر میزان وام میلیارد به بالا بخواهید برایتان می گیرند منتهی مبلغ قابل توجهی از وام را برای خودشان در نظر می گیرند.مالیات بر این موسسات هم حدیث دیگری دارد. 

 آموزش گردشگری در ایران از نظر منابع مکتوب و مدرس در چه وضعیتی قرار دارد؟

- وضعیت آموزش از نظر منبع و مدرس بسیار اسفبار است. در کل کشور بیش از 2 یا 3 نفر مدرس مجرب و تحصیلکرده در زمینه خانه داری نداریم. شمار مدرس هتلداری هم که به آموزش های روز اشراف داشته باشد و بتواند آن را به دانشجو منتقل کند از 3 نفر تجاوز نمی کند. این میزان را به رشته های دیگر هم می توان تعمیم داد.

منابع هم بسیار محدود است و همین منابع محدود هم روزآمد نیست، چرا که تالیف، گردآوری و ترجمه و انطباق آن با نیازهای امروز جامعه، بسیار هزینه بر است. سازمان متولی هم کمترین توجهی به این مقوله ندارد. وقتی رمانی چاپ می شود بازار هدف آن گسترده است، اما کتاب هتلداری شمارگان آن بسیار محدود است، زیرا مخاطب آن محدود است.

از همین رو، اقدام به این کار توسط موسسه یا مدرس مقرون به صرفه نیست، اما در تمام دنیا، این وظیفه بر عهده DMO ها یعنی سازمان های بازاریابی و مدیریت مقصد است، در ایران هم باید سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و انجمن های وابسته به آن مثل انجمن صنفی یا اتحادیه هتلداران در این زمینه فعالیت کنند که متاسفانه هیچ گونه کمکی نمی کنند.

چند دوره آموزش مرتبط با صنعت گردشگری در کشور برگزار شده و چه تعداد افراد در رشته های مختلف گردشگری اعم از تور لیدری (راهنمای تور)، هتلداری و نظایر آن فارغ التحصیل شده اند؟

- در حال حاضر، سی و یکمین دوره راهنمایان ایرانگردی یا تور لیدر را شروع کرده ایم. اگر در هر دوره به طور متوسط 150 نفر آموزش دیده باشند نزدیک به 5 هزار نفر تاکنون موفق به گذراندن دوره های آموزشی شده اند، به همین تعداد هم تقریباً دوره های مدیریت فنی را گذرانده اند، اما باید اینها دوره های تکمیلی را طی کنند که متاسفانه هیچ گاه این کار انجام نشده است.

اسدالله افلاکی