دانشمندان دانشگاه لیدز انگلستان و همکاران بین‌المللی‌شان با مستندات علمی، کاهش فاجعه‌آمیز جمعیت فوک خزری- تنها پستاندار موجود در آب‌های محصور دریای خزر- را به اثبات رساندند. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد جمعیت این گونه در 100 سال گذشته 90 در صد کاهش داشته است.یافته‌های این تحقیقات، اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت IUCN را بر آن داشته که فوک خزری را از طبقه جانوران آسیب‌پذیر به طبقه در معرض خطر انقراض، در فهرست قرمز گونه‌های مورد تهدید منتقل کند.
هماهنگ‌کننده ملی طرح برنامه اکولوژی و مطالعه آلودگی دریای خزر در ایران،می گوید: امسال، سال پایانی این طرح است که با همکاری اداره کل شیلات کشور و اداره محیط‌زیست استان گیلان با مرکزیت پژوهشکده فوک خزری در شهر انزلی در حال انجام است.
دلارام عشایری می افزاید: در سال‌جاری با وجود فعالیت‌های میدانی طرح، آموزش کودکان و آگاه‌سازی جوامع محلی به‌طور جدی در دستور کار قرار گرفته است. هدف اصلی این طرح در ایران کاهش تلفات ناشی از گرفتار شدن جانور در تور‌های صیادی است که در این راستا مبلغی نیز برای ارائه گزارش مشاهده فوک‌های زنده در نظر گرفته شده است. این تحقیقات همچنین از سوی برنامه محیط‌زیست دریای خزر (CEP) که مورد حمایت سازمان ملل است در سال 2005 حمایت مالی شده است.
وضعیت اسفبار فوک خزری
دکتر حمید غفارزاده، مدیر برنامه محیط‌زیست خزر درباره وضعیت وخیم فوک گفت: عوامل زیادی در دریای خزر حیات فوک‌ها را تهدید می‌کند؛بیماری ویروسی اخیر که مرگ‌ومیر زیادی
در پی داشت، تغییرات اقلیمی که باعث کوتاه شدن دوره یخبندان و کم شدن لایه‌های یخی که مکان زادآوری آنها به شمار می‌رود، عبور یخ شکن‌ها برای فعالیت‌های اکتشاف نفت و رفت‌وآمد که استرس زیادی به اینگونه وارد می‌کند، آلودگی‌های نفتی و چاهای نفت که در اثر بالا آمدن آب دریا به زیر آب رفته و دائما از این چاه‌ها نفت وارد آب می‌شود.
متأسفانه هنوز نتوانسته‌ایم در لاشه فوک‌ها آلودگی نفتی را ردیابی کنیم، وضعیت فوک‌ها وخیم است و عدم‌همکاری مشترک کشورهای منطقه در باره مسائل مربوط به آنها به وخامت آن می‌افزاید.
عوامل تهدید‌کننده فوک
دکتر سایمون گودمن از دانشکده علوم زیست شناسی دانشگاه لیدز می‌گوید: هر ماده فوک، تنها یک توله در هر سال به دنیا می‌آورد بنابراین با این تعداد بسیار کم، مرگ هر ماده بارور به منزله میخی بر تابوت اینگونه است. ما امیدواریم تغییر عنوان طبقه فوک در فهرست سرخ، به افزایش آگاهی در مورد وضعیت وخیم اینگونه و بسیاری از مسائل مهم حفاظتی که تمام اکوسیستم خزری با آن مواجه است کمک کند.
شکار تجاری، تخریب زیستگاه، بیماری، آلودگی و خفگی در اثر گیر کردن در تور‌های ماهیگیری باعث شده جمعیت فوک از بیش از یک میلیون در اوایل قرن بیستم به صد هزار عدد تا امروز کاهش شدیدی پیدا کند.
نتایج بررسی‌های انجام شده از سال 2005 تا 2006 که به تازگی در نشریه امبیو (Ambio)به چاپ رسیده نشان می‌دهد در سال 2006 تنها 17 هزار ماده بارور وجود داشته که برای حفظ جمعیت موجود کافی نیست و میزان بقای اندکی را برای بچه فوک‌ها فراهم می‌آورد.
به علاوه نتایج بررسی‌های جدید انجام شده در سال‌های 2007 و 2008 نشان می‌دهد که از سال 2005 تعداد توله فوک‌های متولد شده تا بیش از 60 درصد کاهش شدیدی پیدا کرده و تعداد آنها به 6 تا 7هزار عدد رسیده، در حالی که تعداد بالغ‌های دیده شده در سرزمین‌های یخی زمستانی شمال دریای خزر که مکان زادآوری آنهاست، به کمتر از یک سوم در سال 2005 کاهش یافته است.
قتل عام فوک ها در روسیه
شکارچیان تجاری داغستان در روسیه بیش از 8 هزار توله فوک را در سال‌های اخیر کشته‌اند. تیم تحقیقاتی فوک خزر دولت کشورهای مجاور دریای خزر را مجبور به اعمال ممنوعیت شکار به‌عنوان اولین قدم برای جلوگیری از روند کاهش بیشتر جمعیت فوک ها می‌کند.
دکتر گودمن معتقد است که بدون انجام یک سری اقدامات حفاظتی، اینگونه در معرض خطر جدی است و احتمال زیادی وجود دارد که شاهد انقراض آن در طول زندگی خود باشیم.
این گروه، از آمار اخیر خود و تحقیقات در حال انجام برای گسترش دستورالعمل اجرایی حفاظتی بهره می‌جوید که علاوه بر در اولویت قرار دادن ممنوعیت شکار فوک، مناطقی را به‌عنوان حفاظت شده در حیطه کشورهای هم‌مرز دریای‌خزر مشخص خواهد کرد. طرح اولیه این دستورالعمل اجرایی اکنون کامل شده اما پیشنهادات اصلی باید از سوی کشورهای این منطقه به‌طور کامل ارائه شود.
دکتر سوزان ویلسون مشاور بیولوژی حفاظت از فوک و یکی از نویسندگان مقاله امبیو (Ambio) می‌گوید: اگر چه هیچ راه‌حل آسانی برای مشکلاتی که فوک های دریای خزر با آن مواجهند وجود ندارد اما امیدواریم بتوانیم در سال آینده اقدامات مؤثری انجام دهیم، به‌خصوص در کشور قزاقستان که دولت آن نیاز به اقدامات فوری در این زمینه را تشخیص داده است.
همچنین گروه علمی دکتر گودمن طرحی در جهت ارتقاء توانایی محققان محلی برای پایش و مدیریت جمعیت فوک ها دارد که توسط مؤسسه نوآوری داروین حمایت مالی می‌شود.
فوک خزری که روی یخ‌ها زادآوری می‌کند بومی دریای خزر است و از کوچکترین گونه‌های فوک در دنیاست.طول بدن بالغ‌ها یک و نیم متر و وزن آنها به 85 کیلوگرم می‌رسد. فوک خزر در فصل زمستان در قسمت‌های یخ زده شمالی و کم عمق دریای خزر زادآوری می‌کند، بدن توله‌ها با خزی‌سفید و یکدست پوشیده شده، فوک ها از انواع متعدد ماهی‌ها تغذیه می‌کنند اما بسیاری از گونه‌های طعمه مورد علاقه آنها به‌دلیل ماهیگیری بیش از حد انسان و وارد‌سازی شانه‌دار ژله‌ای مهاجم رو به نابودی است.
فوک خزری در سراسر قرن بیستم در معرض شکار تجاری بسیار شدیدی قرار گرفت، ابتدا برای تهیه روغن از چربی زیر پوست، سپس برای پوست که مهم‌ترین عامل کاهش تاریخی جمعیت اینگونه بود.
