از یک‌سو فراهم بودن عرصه برای ساخت‌وساز در محدوده‌های بدون امکانات و از سوی دیگر سرریز شدن جمعیت از پایتخت، به زندگی در کرج رنگ دیگری بخشیده است. تناسب به اجبار برقرار شده بین تهران و کرج را می‌توان در بعدی کوچکتر بین کرج و فردیس مشاهده کرد. فردیس محل سکونت طبقه ضعیف‌تری است که توان زندگی در تهران و کرج را ندارند.
عرصه‌های ساخت‌وساز در فردیس از سال 1346 در مقابل آدم‌هایی که آن روزها شهرک‌ساز و بعدها بسازوبفروش لقب گرفتند باز شد تا شهری بدون زیرساخت‌های اصولی، سرانه‌های خدماتی و حتی هویت شهری، پهنه افقی بیابان غربی کرج را بپیماید و به یک غول مهاجرنشین تبدیل شود. جالب توجه این است که با وجود مشکلات ساختاری فردیس، حریم زیستی این شهر مکررا مورد تجاوز سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف قرار می‌گیرد؛ یعنی به جای آنکه یک عزم عمومی برای حل مشکلات این منطقه و کمک به ساماندهی چشم‌انداز آن ایجاد شود، سازمان‌های مختلفی با فعالیت‌های غیرمجاز عرصه زیست را روزبه‌روز در فردیس محدودتر می‌کنند.
پدیده فردیس اکنون در حال تاثیر به دیگر نقاط استان تهران نیز هست. یعنی ایجاد و گسترش سکونتگاه‌های بزرگ چندصدهزار نفری که بیش از آنکه مفهوم شهر در همه ابعاد جامعه‌شناختی و مهندسی آن را القا کنند، عمدتا خوابگاه‌هایی هستند مشابه اردوگاه‌های سکونت موقت. تبدیل این‌گونه شهرک‌ها به سکونتگاه‌هایی دست‌کم قابل تعریف به عنوان شهر، کاری دشوار و پیچیده است که صرفا در قالب برنامه‌های جامعی با مشارکت همه نهادهای متعامل قابل اجراست، نه آنکه بخش عمده‌ای از تنها نهاد دلمشغول ساماندهی محیط، یعنی شهرداری، صرف جدال با دیگر نهادهای حاضر و موثر در چشم‌انداز شود. گفت‌وگوی ما با مهندس احیا عباسی، کارشناس برنامه‌ریزی شهری و جغرافیدان، فارغ‌التحصیل دانشگاه تهران که هم‌اکنون شهردار فردیس است، گوشه‌هایی از این مشکلات را باز می‌نمایاند.
- وقتی از موجودیت یک شهر صحبت می‌کنیم، اولین موضوعی که به ذهن می‌رسد زیرساخت‌ها و نمای عمومی آن شهر است. فردیس در نگاه اول، انسجام خاصی را برنمی‌تابد. دلیل این ضعف ساختاری چیست؟
سیاست‌های قبلی وزارت مسکن و شهرسازی براین اساس بوده است که به دلیل مناسب بودن عرصه، مجوزهای فراوانی به شرکت‌ها و پیمانکاری‌های مختلف برای ساخت‌وساز در این محدوده اعطا می‌شد. بیشتر این بسازوبفروش‌ها در نوسانات بازار و منحنی‌های غیرقابل پیش‌بینی قیمت‌ها از یک رویه خاص پیروی می‌کردند و آن هم عملی نکردن تعهداتی مانند محوطه‌سازی، ایجاد سرانه‌های حیاتی، خدماتی، آموزشی، بهداشتی و حتی فضای سبز بود.
به این ترتیب شرکت‌های مذکور تنها با تحویل دادن بلوک‌های مسکونی، جمعیت را در این محدوده سکونت دادند و حالا جمعیت ساکن در فردیس رودرروی شهرداری قرارگرفته‌اند و حقوق خود را از امکانات شهری طلب می‌کنند، در حالی که این موضوع ریشه در 4دهه گذشته دارد و این نابسامانی آنقدر پررنگ شده که جز با تزریق بودجه فراوان و یاری تمامی ارگان‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود. البته ساخت‌وسازها هنوز هم ادامه دارند اما کنترل شده هستند. طبق آمار بیش از 10درصد ساخت و سازهای کشور در کرج و 30درصد ساخت‌وسازهای کرج در فردیس بوده است که همین امر تراکم شدیدی را در هسته مرکزی و شهرک‌های اقماری فردیس ایجاد کرده است. چهره ناموزون شهر هم حاصل همین عوامل است.
- چرا با وجود این جمعیت فشرده و متراکم، مدیریت شهری در منطقه فردیس هرگز از اعتبارات لازم برای ساماندهی محیط برخوردار نبوده است؟
نظام بودجه‌مندی، دارای شرایط خاصی در شهرداری است؛ یعنی هر سال حداکثر تا سقف خاصی به بودجه هر شهرداری افزون می‌شود اما متاسفانه در مورد فردیس باید بگویم که توسعه افسارگسیخته شهر باعث شده هیچ تناسبی بین بودجه، نظام تدوین آن و نیازهای محدوده برقرار نشود. در نتیجه خواست‌ها و نیازهای مردم طی سالیان سال روی هم انباشته شده است.
از سوی دیگر منطقه از مرکزیت سیاسی برخوردار نیست تا تعیین‌کننده مسیرهای توسعه باشد. بنابراین طی سال‌های گذشته هم مدیریت صحیحی روی منابع درآمدی و سوق‌دادن آن به بخش‌های ضروری انجام نشده است. همان‌طور که می‌دانید شهرداری یک دستگاه غیردولتی است و اداره شهر توسط مردم انجام می‌شود.
دولت هم تنها در بحث سیاست‌های کلان و حمل‌ونقل به شهرداری کمک می‌کند و در مورد اداره شهرها مسئولیتی ندارد. مجموعه این عوامل به علاوه بحران موجود در مجتمع‌های مسکونی بزرگ باعث شده که محدوده فردیس با کمبودهای فراوانی مواجه باشد. حتی توجه مدیران قبلی به حاشیه شهر هم علاوه بر پاسخگو نبودن به کاستی‌ها، محرومیت مرکز شهر را به دنبال داشته است، به این ترتیب با وجود تلاش‌های انجام شده، عرصه فردیس همیشه مشکل‌دار و پرمسئله بوده است.
- تعامل متولیان امور شهری در فردیس با شهرداری و شورای شهر کرج تا چه حد در کمرنگ کردن مشکلات کارساز بوده است؟
همان‌طور که گفتم حجم بالای کمبودها به علاوه نبود سیستم سیاسی متمرکز در فردیس، شرایط خاصی را ایجاد کرده است. از جمله آنها می‌توان به فعالیت افراد و گروه‌های مختلفی به عنوان «معتمد» اشاره کرد که جایگزین نبود شورای شهر در فردیس شده‌اند.
امروزه حدود 15 گروه معتمد در فردیس فعالیت دارند. البته در میان گروه‌های معتمد 3 گروه تلاشگر، جامعه اسلامی و شورای محلی معتمدین از کارشناسی قوی‌تری در حوزه مشکلات محدوده برخوردارند.
امسال در شورای شهر سوم کرج یک عضو از فردیس پذیرفته شده است و یاری این شورای 9 نفره در کنار توجه خاص شهردار محترم کرج زمینه‌ساز کمک‌های نوینی به شهرداری منطقه 3 بوده است، اما محدودیت منابع به دلیل رکود ساخت‌وساز و پر شدن ظرفیت‌های منطقه، کار را با چالش مواجه کرده است. البته قرار است فردیس، توسط استانداری تهران به شهرستان تبدیل شود که این موضوع هم شرایط جدیدی را ایجاد خواهد کرد.
- بزرگترین طرح‌هایی را که در صورت مساعد شدن شرایط یا تزریق بودجه بیشتر، در اولویت‌کاری قرار می‌دهید در چه زمینه‌هایی خواهند بود؟
فضای سبز به عنوان یک مسئله اساسی که به روح شهر جلوه می‌دهد مطرح است، اما کمبود فضا و امکانات باعث شده که تاب و سرسره مخصوص کودکان را در حیاط شهرداری برپا کنیم و راه باریکه کنار نیروگاه را با درختکاری، به عنوان فضای سبز به مردم ارائه دهیم تا خانواده‌ها به ناچار رفیوژ یک متری وسط جاده را به عنوان تفریحگاه محلی انتخاب نکنند. بی‌شک با افزایش بودجه در زمینه ساخت فضاهای تفریحی اقدام خواهیم کرد. اولویت دیگر کاری ما در چنین شرایطی ایمن‌سازی محوطه عبور لوله نفت غرب کشور است که
30 سال قبل به دلیل در حاشیه بودن فردیس از این محدوده عبور کرده است. امروز این لوله در مرکز شهر قرار گرفته و ایمن‌سازی آن هزینه هنگفتی طلب می‌کند. البته ما در این راه پیشقدم شده‌ایم اما این کار جزو وظایف وزارت نفت است که نسبت به آن بی‌توجهی می‌شود. پروژه بزرگ دیگری که در صورت مساعد شدن شرایط اجرا می‌کنیم مربوط به کانال آبیاری فردیس است.
این کانال در 2بخش، 3 و4 کیلومتری شهر را به 2 قسمت تقسیم کرده است. عبور کانال از وسط شهر، هم چهره شهر را نامطلوب جلوه می‌دهد و هم اینکه اختلاف سطح آن با محوطه عمومی، کانال را به محل انباشت زباله تبدیل کرده است اما سقوط خودروها و مرگ افراد به‌خصوص کودکان در اثر سقوط به داخل کانال فاجعه اصلی در این زمینه به شمار می‌آید. وزارت نیرو با فروش آب کانال به کشاورزان شهریار از این کانال کسب درآمد می‌کند اما نه‌تنها هیچ اقدامی برای ایمن‌سازی این مسیر انجام نداده بلکه با مخالفت با اقدامات شهرداری در این زمینه، بر ریسک‌پذیری ایجاد حوادث بیشتر و خسارات ناشی از آن افزوده است.
- در چند ماه گذشته، خبرهایی در مورد همسو نبودن برخی فعالیت‌های نیروگاه‌های فردیس با مسائل زیست‌محیطی منتشر شده است. این موضوع تا چه حد درست است و اینکه شما چه برنامه‌ای برای حل این معضل دارید؟
بحث نیروگاه از زوایای مختلفی قابل بررسی است که آلودگی‌های زیست‌محیطی تنها گوشه‌ای از آن به شمار می‌آید. دود حاصل از این نیروگاه از آلاینده‌های بزرگ هوای فردیس است. غلظت پساب نیروگاه که به زمین‌های اطراف سرریز می‌شود حتی رنگ خاک این محدوده‌ها را نیز تغییر داده و علاوه بر اینها متولیان این نیروگاه به اخطار رسمی سازمان بازیافت در مورد مشکلات زیست‌محیطی ناشی از فعالیت آن هیچ توجهی نشان نمی‌دهند.
اما موضوع اصلی، این نیست؛ نیروگاه در سال 82 تنها 15 هزار متر وسعت داشت اما امروزه 220 هزار متر وسعت دارد.وزارت نیرو این نیروگاه را به یک گروه صنعتی شامل4 شرکت خصوصی و 3 شرکت دولتی به طور پیمانکاری واگذار کرده است و برخی از این شرکت‌ها بدون اخذ مجوز از شهرداری به طور همه‌جانبه و وسیعی اقدام به ساخت‌وساز کرده‌اند. وقتی کلمه مجوز را به کار می‌بریم منظورمان یک پکیچ کامل است؛ یعنی تجهیزات آتش‌نشانی، صندوق پستی، نمای ساختمان، سطل زباله، مسائل زیست‌محیطی، مسیرهای دفع فاضلاب و دیگر نیازها همه و همه باید در حد استانداردهای رایج باشند. در حالی که این شرکت‌ها از این کار خودداری کرده‌اند. این تخلفات، صدور جریمه عوارض 60 میلیارد تومانی است که از سوی کمیسیون ماده 100 به آنها تعلق گرفته، اما پرداخت این جریمه قانونی را حتی بعد از رای تجدیدنظر صادره از کمیسیون تجدیدنظر دیوان عدالت اداری قبول نمی‌کنند.
- فعالیت این نیروگاه چه مشکلاتی را برای شهر و مردم دربرداشته است؟
همان‌طور که می‌دانید دکل‌های برق فشار قوی خطرات جسمانی متعددی را برای مردمی که در نزدیکی آنها کار یا زندگی می‌کنند دربردارند. این دکل‌ها در معابر اصلی شهر برپا شده‌اند و وجود آنها مانع از نصب پل‌های هوایی برای عبور و مرور شهروندان شده است. عبور مردم از عرض جاده ملارد در حالی کشته و مصدوم می‌دهد که پل‌های هوایی تهیه شده و آماده نصب توسط شهرداری، روی زمین مانده‌اند. موضوع دیگر، تصرف گسترده اراضی فردیس توسط نیروگاه است که با دیوارکشی‌های غیرقانونی و بدون مجوز انجام شده و پس گرفتن این اراضی تصرف شده توسط نیروگاه نیز چالش بزرگ دیگر پیش‌روی ماست.
- برای حل این مشکلات به مراجع بالاتر از مدیران نیروگاه مراجعه کرده‌اید؟
بله، پس از رایزنی‌های بسیار، وقتی با بی‌توجهی مسئولان نیروگاه مواجه شدیم به همراه آجرلو نماینده مردم کرج درمجلس شورای اسلامی و آقای وحیدی عضو شورای شهر کرج، طی دیداری با مهندس فتاح، وزیر نیرو به طرح موضوع پرداختیم که وزیر نیرو نیز نسبت به پرداخت جریمه توسط شرکت‌های طرف قرارداد، دستور دادند.
از سوی دیگر دادسرای عمومی فردیس نیز به دلیل تمکین نکردن مجموعه نیروگاهی شرکت‌های وابسته به وزارت نیرو، حکم تخریب سازه‌های غیرقانونی و قطع آب و برق نیروگاه را صادر کرد. پس از اخذ این دستورات باز هم شهردار محترم و شورای شهر کرج با سعه‌صدر طی جلسه‌ای از مدیران عامل این 7 شرکت دعوت به همکاری برای حل مشکلات کردند، اما به جز گروه صنعتی که همکاری اندکی داشته است، وضعیت مشکل‌آفرین نیروگاه به قوت خود باقی مانده و بقیه شرکت‌ها به هیچ‌کدام از دستورات ذکر شده از مراجع بالا هم توجهی نشان نمی‌دهند.
