همشهری آنلاین-مریم باقرپور: باغ‌هایی که به گفته مدیران شهری اکنون تنها لکه‌هایی از آن باقی مانده و آمارشان از ۵ هزار هکتار در ۵۰ سال گذشته به هزار و ۶۰۰ هکتار رسیده است. در این سال‌ها برای صیانت از باغ‌ها قوانین مختلفی نوشته و طرح‌های مختلفی هم بیشنهاد و‌گاه به اجرا درآمده است که با هم مرور می‌کنیم.
باغ که می‌گویند یعنی چه؟
«داشتن حداقل ۵۰۰مترمربع مساحت و وجود درخت در هر ۱۶مترمربع برای محوطه‌های بسته و هر ۲۵مترمربع در محوطه‌های باز؛ داشتن سند مالکیت یا سند مادر قبل از تفکیک به‌عنوان باغ، باغچه، زمین مشجر، و باغ عمارت؛ سابقه رأی باغ، باغچه، مشجر از کمیسیون ماده دوازدهم قانون زمین شهری؛ محل‌های شناخته شده در حریم توسط وزارت جهاد کشاورزی و محل‌های مشخص شده به تشخیص شورای اسلامی شهر تهران» اینها مواردی هستند که در تعریف «باغ» در قانون حفظ و گسترش فضای سبز شهرها سال ۱۳۵۹ به تصویب شورای انقلاب رسید، اما در آن دوران مرجعی برای تشخیص باغ تعیین نشد.
در نتیجه شهرداری‌ها اقدام به تهیه آیین‌نامه‌ای کردند که در آن کمیسیونی برای صدور آرای باغ و غیر‌باغ ایجاد می‌شد. همزمان در وزارت مسکن هم کمیسیون ماده ۱۲ زمین شهری نسبت به تعیین نوعیت زمین‌ها و تشخیص باغ، مزروعی یا بایر بودن اقدام کرد که در نهایت این همزمانی بررسی باعث بروز اختلاف میان وزارت مسکن و راه و شهرسازی، کشور و شهرداری‌ها در آن سال‌ها شد.
ابطال آیین‌نامه و اصلاح قانون
سال ۱۳۸۳ آیین‌نامه شهرداری‌ها از سوی دیوان عدالت اداری باطل و تصمیم‌های این مرجع در زمینه باغ‌ها غیرقانونی اعلام شد و چند سال بعد یعنی در سال ۱۳۸۸ و قوت گرفتن نهاد شوراها، در اصلاحیه قانون حفظ و گسترش فضای سبز، شوراها مرجع تشخیص باغ و غیر‌باغ شدند. اکنون هم شوراهای شهر مطابق آیین‌نامه قانون حفظ و گسترش فضای سبز مصوب ۱۳۸۹ شورای‌عالی معماری و شهرسازی، نظریه کارشناسی کمیسیون ماده ۷ را بررسی و نسبت به صدور رأی باغ و غیر‌باغ اقدام می‌کنند.
این قانون در سی و دومین اجلاس شورای‌عالی استان‌ها، ۱۵ اردیبهشت ۱۳۸۹، به تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام، وزارت کشور، وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط‌زیست و شهرداری تهران رسید و تغییراتی هم در آیین‌نامه باغ‌های سال ۱۳۵۹ رخ داد. در مصوبه جدید تفکیک اراضی مشجر و باغ‌ها فقط براساس ضوابط و با رعایت مقررات شهرسازی و درج عنوان باغ در اسناد صادره مجاز اعلام و قطع درخت در هر محل و با هر مساحت بدون کسب اجازه وفق مقررات این قانون ممنوع شد.
همچنین مالکان باغ‌ها و محل‌هایی که به‌صورت باغ شناخته می‌شوند، مکلف شدند به ازای درخت‌هایی که اجازه قطع آنها از سوی شهرداری صادر می‌شود، معادل ۲ برابر محیط بن درختان قطع شده در همان محل یا هر محلی که شهرداری تعیین می‌کند، درخت با محیط بن حداقل ۱۰ سانتیمتر طبق ضوابط و دستورالعمل‌های موجود در فصل مناسب بکارند.
تخلف با وجود قوانین
موضوع باغ‌ها همزمان با شکل‌گیری شورای‌شهر تهران اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد. بر اساس اسناد و آمارها در آن دوره که شورای‌شهر تهران فعالیت نداشت کمیسیون ماده ۷ که وظیفه‌اش صیانت از باغ‌ها و فضای سبز شهری بود با حضور نماینده وزارت کشور به قائم‌مقامی شورای شهر، نماینده فنی شهردار و رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران تشکیل می‌شد.
در این کمیسیون در دهه ۷۰ آرای زیادی مبنی بر باغ نبودن زمین‌های شمال تهران صادر شد. تا جایی که بیش از ۱۰۰ باغ در مناطق یک تا ۵ و محله‌های کامرانیه، الهیه، نیاوران، جمال‌آباد و... از شمول باغ بودن خارج و تبدیل به برج‌باغ و ساختمان شدند. در آن زمان حداکثر سطح اشغال باغ‌ها برای ساخت‌وساز ۱۵۰مترمربع بود که با نظر مدیریت شهری از سال ۶۸ به ۳۰درصد سطح اشغال افزایش یافت و همین امر انگیزه‌ای برای تخریب باغ‌ها و ساخت‌وساز و ایجاد برج‌باغ‌ها شد.
قانونی به نام برج‌باغ‌ها
موضوع باغ‌ها در پنجاه و سومین جلسه رسمی شورای‌شهر تهران دوره دوم در سال ۱۳۸۲ آنقدر اهمیت یافت که مصوبه برای باغ‌ها به تصویب برسد. براساس این مصوبه متولیان ساخت‌وساز می‌توانستند صرفاً در ۳۰درصد از مساحت باغ، ملک بسازند و ۷۰درصد باقیمانده باغ را حفظ کنند. این مصوبه با نیت حفظ و صیانت از باغ‌ها از سوی شورای دوم تصویب شد، اما در عمل اجرا نشد چون اجازه می‌دادند تا باغ‌ها بیش از ۳۰درصد مورد بهره‌برداری قرار بگیرد و به بهانه ساخت پارکینگ دست‌اندازی‌ها بیشتر می‌شد. چون فعالیت‌هایی مانند ایجاد رمپ، ساخت پارکینگ، عبور ماشین‌آلات و... سبب شد عملاً کل باغ مورد بهره‌برداری قرار بگیرد و بدین‌ترتیب سر درختان تهران یکی پس از دیگری بریده شد. به دلیل اجرای نادرست این مصوبه، باغ‌های زیاد خشک و از مجموع ۱۴ هزار هکتار مساحت اراضی سبز و باغ‌ها تهران، حدود ۸ هزار هکتار باقی ماند.
خانه‌باغ پس از ۱۳ سال
مصوبه برج‌باغ‌ها، ۱۳ سال به اجرا درآمد تا اینکه در شورای‌شهر پنجم اعضا به این نتیجه رسیدند که این مصوبه به تهدیدی برای نابودی باغ‌ها تبدیل شده است و نخستین قدم آنها لغو مصوبه برج‌باغات و تبدیل آن به خانه‌باغ بود. به همین دلیل در جلسه ۲۲ اسفند ۱۳۹۶ به لغو مصوبه برج‌باغ رأی مثبت دادند. براساس این مصوبه صدور هرگونه پروانه ساختمانی در املاک با نوعیت باغ یا مزورعی، ممنوع اعلام شد و مصوبه خانه‌باغ پس از تصویب نهایی در شورای‌عالی شهرسازی و معماری جایگزین مصوبه برج‌باغ شد.
براساس این مصوبه مالکان باغ‌ها با مساحت بالای ۳ هزارمترمربع، ۷۰درصد را به نام شهرداری سند می‌زدند تا تبدیل به پارک عمومی شود در ۳۰درصد باقیمانده هم می‌توانستند ۶۰درصد بسازند که بر این اساس در ۱۸درصد کل باغ ساخت‌وساز می‌شد. اعضای وقت شورای‌شهر تهران‌درصدد بودند تا در صورت تغییر کاربری باغ‌ها و تبدیل آن به مراکز خدماتی، خانه سالمندان یا پارک و کافه، ریه‌های شهر را حفظ کنند.
نه خانه‌باغ، نه برج‌باغ، فقط قانون
با روی کارآمدن دوره ششم شورای‌شهر تهران، در نخستین نشست باز موضوع باغ‌ها مطرح و اعلام شد که در مصوبه برج‌باغ و خانه‌باغ تغییراتی ایجاد می‌شود. گرچه هنوز مصوبه خاصی به تصویب نرسیده است، اما «مهدی چمران» رئیس شورای‌شهر تهران دراین‌باره گفته است: «روند فعلی در مورد پرونده باغ‌ها همان روند قانونی است که تاکنون اجرا می‌شد و تغییری نکرده است. ما در شورای ششم دقت بیشتری خواهیم داشت و در تعیین مصادیق باغ دقیق عمل می‌کنیم ...»
شناسنامه‌دار شدن درختان تا ۱۴۰۱
چندی پیش کمیسیون شهرسازی و معماری شورای‌شهر تهران، طرح تکمیل شناسنامه تک‌باغات و اراضی مشجر شهر تهران را تا پایان شهریور ۱۴۰۱ ارائه داد و پیش‌بینی شد تا در راستای اجرای ماده ۲ قانون «حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها» مصوب سال ۱۳۵۹ شورای انقلاب و نیز ماده یک مصوبه «ساماندهی صیانت و حفاظت از باغ‌ها و اراضی مشجر شهر تهران» سوم تیر ۱۳۹۶ شورای اسلامی، شهرداری تهران (سازمان بوستان‌ها و فضای سبز) نسبت به تهیه و تکمیل شناسنامه باغ‌ها اراضی مشجر گسسته و پیوسته شهر تهران تا پایان شهریور سال ۱۴۰۱ اقدام کند و پس از آن، برنامه عملیاتی حفاظت و صیانت از باغ‌ها را تهیه و پس از تصویب شورای‌شهر اجرا کند.
صیانت از باغ‌ها مورد توجه
رهبر معظم انقلاب است
از تأکید به مسئولان
تا هدیه به پایتخت‌نشینان
رهبر معظم انقلاب در سال‌ها و دوره‌های مختلف به موضوع باغ‌ها و حفاظت از آنها، به تمام مدیران تأکید کرده‌اند. به‌طوری‌که مهرسال ۱۳۹۳، از دفتر مقام معظم رهبری نامه‌ای در این زمینه به شهردار تهران، وزیر راه و شهرسازی، وزیر کشور، استاندار تهران، رئیس سازمان بازرسی کل کشور و معاون محیط‌زیست رئیس‌جمهور ارسال شد.
در متن این نامه آمده است: «اوضاع فضای سبز و باغ‌های شهر تهران مساعد نیست. برابر گزارش‌های واصله و شکایات مردم، فضای عمومی پارک‌ها و باغ‌ها در حال تخریب هستند. اگر لازم است قوانین خود را تغییر دهید تا فضای سبز در امان بماند. این موضوع را بررسی و گزارش خود را برای معظم‌له ارسال کنید.» دومین تأکید رهبری ۱۵ اسفند ۱۳۹۶ بود. آیت‌الله خامنه‌ای در مراسم روز درختکاری با اشاره به اهمیت و برکات گیاهان، جنگل‌ها و مراتع در حفظ هوا و آب، زیبا و تماشایی کردن فضای زندگی و تولید محصولات مفید برای بشر، خطاب به مسئولان تأکید کردند: «مسئولان باید مانع از بین رفتن درختان موجود در شهرها شوند.» رهبر معظم انقلاب افزودند: «در تهران، باغ‌ها و باغستان‌هایی وجود دارد که برخی به‌دنبال دست‌اندازی به آنها هستند، اما باید جلو این کار که ضربه به زندگی و آسایش شهری است، گرفته شود.»
رهبر انقلاب اسلامی مسئولان دستگاه‌های مربوط از جمله وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و نیرو را به جدی گرفتن مسئله آبخیزداری درخصوص کاشت درخت و فضای سبز توصیه و تأکید فرمودند: «اجرای این سیاست می‌تواند از عواملی باشد که مانع بروز ریزگردها و سیلاب‌ها شود.»
در راستای صیانت از باغ‌ها مرداد ۱۳۹۸، رهبری هدیه‌ای هم به پایتخت‌نشینان دادند و آن پروژه چهارباغ، در شمال و جنوب اراضی عباس‌آباد بود. شهردار وقت تهران در مراسم کلنگ‌زنی این پروژه گفت: «آنچه از مجموع۵۲۰ هکتار اراضی عباس‌آباد به ما تحویل داده شده، ۳۵۰ هکتار است و ساخت چهارباغ باعث پیوستگی شمال و جنوب می‌شود و این کار بدون حمایت رهبری محقق نمی‌شد که هدیه خوبی از طرف ایشان به مردم تهران اعطا شده است.»
نظر شما