علی خوشتراش- همشهری آنلاین: زمان خیری سه دهه در حوزه موسیقی اصیل ایرانی فعالیت می‌کند وی مدرس دانشگاه وهنرستان موسیقی پسران است. خیری در این سال‌ها زیر نظر اساتیدی چون حسین دهلوی،عبدالنقی افشارنیا، فرهاد فخرالدینی، محمدرضا لطفی و چندین اساتید دیگر موسیقی دستگاهی ایرانی را فراگرفته و اکنون از اعضای گروه موسیقی پایور و خیلی از گروه‌های مطرح موسیقی ایرانی است که در این سال‌ها آثار در خوری چه به صورت گروهی و تکنوازی منتشر کرده است.
خیری همچنین در کنسرت‌های داخلی و خارجی با بزرگانی چون داریوش طلایی و مسعود شعاری نیز برنامه اجرا کرده که انتخاب وی به عنوان نفر برگزیده در جشنواره‌های خارجی و داخلی به عنوان بداهه‌نواز و تکنواز از دیگر افتخارات این هنرمند است. خیری از ابتدا نی را به عنوان ساز تخصصی خود انتخاب کرده و در طول این سال‌ها به نواختن و پژوهش در ارتقای این ساز و موسیقی ایرانی پرداخته است.
آشنایی با دوره طلایی موسیقی ایرانی
این هنرمند در گفت و گو با همشهری آنلاین درباره یکی از پروژه‌های تحقیق خود اعلام کرد: پژوهش در حوزه موسیقی از مهم‌ترین برنامه‌ها و فعالیت‌های من در این عرصه هنری است. همیشه شناخت از موسیقی ایرانی و ساز تخصصی‌ام یعنی نی از دغدغه‌هایم بوده و هست، اما در چند سال اخیر به دلیل دوستی و آشنایی با یکی از گنیجه‌های هنر و فرهنگ ایرانی موجب شد مسیر پژوهش‌هایم شکلی تخصصی‌تری به خود بگیرد.
این موسیقیدان گفت: هر نوازنده‌ای سبک و سیاق خود را در اجرای موسیقی به کار می‌گیرد. من هم علی‌رغم رعایت فنون و تکنیک‌های رایج در اجرای درست موسیقی همیشه سعی کرده ام به شیوه فردی خودم برسم . در این راستا با پرداختن هرچه بیشتر به موسیقی و پژوهش ، نواخته ها و درکم از موسیقی اجرایی را به دوره قاجار نزدیکتر دیدم.
او ادامه داد: برای پیش برد این مهم ،تصمیم به شناخت موسیقی ایرانی دوره قاجار گرفتم، تصمیمی که موجب شد تا در دریای بیکرانی غرق شوم. آشنایی با چیزی که می‌توانم به آن از دوران طلایی و اوج موسیقی ایرانی یاد کنم.
توجه ناصرالدین شاه به هنر موسیقی
خیری اظهار کرد: موسیقی در ایران سابقه دیرن و چند هزار ساله دارد. اما ما به آن آثار و اصوات دسترسی نداریم. اگر از چند نمونه منحصر به‌فرد بگذریم، هیچ سندی در اختیار نداریم که به ما بگوید این قطعه در فلان تاریخ ضبط یا به وسیله نت‌نگاری ثبت شده باشد. به همین دلیل مستندات ما در دوران قاجار و پهلوی اول به واسطه ضبط صدا و موسیقی روی استوانه‌های فونوگراف و بعدتر روی صفحه‌های سنگی و انواع دیگر در دسترس قرار می‌گیرد. هرچند خیلی از این استوانه‌ها و یا صفحه‌ها در مجموعه‌های شخصی نگهداری می‌شوند و نمونه دیگر از آن در دسترس نیست؛ اما با این همه، ما مستنداتی داریم عینی که حدس و گمان را تا حد زیادی برطرف می‌کند.
این پژوهشگر موسیقی ادامه داد: شاهان قاجار از جمله ناصرالدین شاه به هنر و موسیقی توجه ویژه‌ای نشان می‌دادند و اعتلای موسیقی جایگاه ویژه‌ای برای آنها داشت. بر همین اساس وقتی فناوری ضبط موسیقی در جهان به‌صورت فونوگراف آغاز شد، ضبط‌های بسیاری از آن دوره در ایران هم آغاز شد که با ضبط آثار موسیقی، ایران به همراه چند کشور دیگر از پیشگامان ضبط موسیقی در دنیا شد.
وی با بیان اینکه نوازندگان و آهنگسازان ایرانی برای ضبط راهی انگلستان و فرانسه می‌شدند گفت: آنچه در آن زمان داخل و خارج از کشور ثبت و ضبط شد نمونه‌ها و گستره موسیقی ایرانی را پیش روی ما در دوره قاجار و گذشته ایران بیشتر و ملموس‌تر می‌کند اینکه موسیقی دستگاهی امروزی ما با توجه به حضور هنرمندان استادان آن زمان پای دستگاه‌های ضبط به چه شکل بوده .تحریرها، ضربی‌ها و خیلی از فرم‌های دیگر موسیقی هرچند گذر زمان بر روی کیفیت و دور آنها تاثیر بسیار داشته، اما ما موسیقی ایرانی‌ای می شنویم که حیرت آور است.
آشنایی با یک هنرمند و دیسکوگراف حرفه‌ای
خیری درباره دست‌یافتن به آثار قدیمی ضبط شده روی استوانه‌های فونوگراف و صفه‌های سنگی گفت: پیش از ورود به این بحث باید قدردان یکی از پژوهشگران و موسیقی شناسان بزرگ ایرانی یعنی «محمدرضا شرایلی» باشم . زیرا این پژوهشگر و هنرمند کشور ما سال‌هاست با نبوغ ، آگاهی و تجربه‌ای که بر موسیقی قدیم و انواع آن دارد و همینطور دسترسی به آثار و آرشیو کامل که بخش اعظم آن با هزینه شخصی کامل شده است بسیاری از خواسته‌ها را در این راه ممکن می سازد.
این موسیقیدان افزود: شرایلی یک دیسکوگراف تمام عیار است که در این سال‌ها چراغی در این راه برایم افروخت تا بتوانم خود را در بیکرانگی دریای موسیقی ایرانی ببینم.
باستانی شناسی و کاوشگری در موسیقی
وی گفت: ما در این سال‌ها با تلاش بسیار توانستیم مثل یک باستان شناس این صفحات را کاووش کنیم. زیرا صدایی که از اغلب استوانه‌ها و صفحه‌های سنگی شنیده می‌شوند بسیار خش‌دار و گاه نامفهوم هستند. به همین دلیل برآن شدیم تا با شیوه‌های علمی این نت‌ها را بارها و بارها بشنویم و در بسیاری موارد نت‌های نامفهوم را براساس قرینه‌سازی‌ها کشف و در نهایت باز نوازی کنیم.
خیری گفت: اکنون آثار ضبط شده بر ده‌ها استوانه فونوگراف و صفحه‌سنگی را بررسی و بازنوازی و ضبط کرده‌ایم که به زودی این آثار انتشار خواهند یافت و در دست عموم قرار خواهد گرفت. درواقع با انتشار این مجموعه دوستداران موسیقی ایرانی شاید برای نخستین بار می توانند بسیاری از قطعات ناشنیده و قدیمی را بشنوند.
این نوازنده اظهار کرد: بازنوازی‌های انجام شده در این پروژه با ساز نی و تنبک است.این که چرا با ارکستر ایرانی ضبط نشد و با تنبک که دلایل خود را دارد. همانطور که می دانید ساز تخصصی‌ام نی هست و آثار ضبط شده ضربی یا رنگ هستند. برخی از روی ناآگاهی معتقدند که این ساز توانایی اجرای رنگ یا قطعات ضربی را ندارد و یا با شخصیت ساز سازگار نیست، اما برای ارتقای این ساز و نشان دادن توانمندی‌های نی، همه آثار یاد شده با این ساز نواخته شده است. البته قصد داریم در آینده‌ای نزدیک همه این قطعات را با ارکستر و سازهای دیگر ایرانی به اجرا درآوریم.
این موسیقیدان نقدهایی را که به محدودیت‌های موسیقی ردیفی وارد می‌شود رد کرد و گفت: اینکه برخی موسیقی ردیفی را محدود می‌دانند این محدودیت مربوط به دانش کم آنها از موسیقی است نه اینکه موسیقی کلاسیک ما کاستی داشته باشد .
نظر شما