مردم عادت دارند با فشار به انگشتان دست و یا حرکات سریع گردن یا فشار پا بر روی ستون فقرات کمری، باعث ایجاد این صداها شوند و به عبارتی قولنج آن را رفع کنند و با این حرکت، نوعی احساس راحتی به آنها دست می‌دهد.
در یک تقسیم بندی ساده می‌توان این صداها را به دو دسته تقسیم کرد. یک دسته صداهای حاصل از حرکات مفصلی است و دسته دیگر صدای حاصل قولنج کردن مفاصل است که طی یک فشار شدید در انتهای دامنه حرکتی ایجاد می‌شود.
تا زمانی که این صداها با درد و التهاب همراه نباشد، نگرانی زیادی در مورد ایجاد این صداها وجود ندارند. ولی در صورتی که تولید این صداها، همراه با درد و التهاب باشد می‌بایستی برای درمان و مشکل موجود، به پزشک مراجعه نمایند.
در اصطلاحات علمی به این صداهای مفصلی، grating cracking ، clicking یا popping گفته می‌شود. این صداها در شرایط فیزیولوژیک و نرمال حرکات مفصلی یا در حین انجام درمان و مانیپولاسیون مفاصل نیز ایجاد می‌شوند.
همچنین مفاصل ممکن است لرزش‌هایی ایجاد کنند که قابل شنیدن نباشد و فقط احساس شوند، این موارد را لرزش‌های subsonic و یا زیر آستانه شنوایی می‌گویند و در موارد بالینی به عنوان کریپتاسیون گفته می‌شود.
علاقه محققین به این مسایل، منجر به مطالعات مختلف ولی محدودی شده است که بخشی از تحقیقات توسط همکاران دندانپزشک و روی مفصل فکی گیجگاهی صورت گرفته است.
در حالی که همکاران ارتوپد و فیزیوتراپیست بیشتر روی صداهای مفاصل انگشتان و کمی گردن کار کرده‌اند.
چگونگی ایجاد صداها
اولین بار در سال 1971 دو دانشمند آلمانی، یک نیروی کششی را به مفصل سوم بین انگشت و کف دست اعمال نمودند و شکل‌گیری حباب‌های گاز که عمدتاً CO2 بود را ثابت کردند.
اعمال کشش بین سطوح مفصلی در طی فعالیتهای روزمره، باعث افزایش حجم مفصل و کاهش فشار مایع مفصلی می‌شود که منجر به خروج گاز درون مفصلی و ایجاد حباب گاز می‌شود.
جریان مایع به سمت ناحیه با فشار کمتر باعث خوابیدن (ترکیدن) حباب گاز و ایجاد یک صدای قابل شنیدن می‌شود.
فرد با فشار به مفاصل انگشتان دست و پا و یا حرکت سریع گردن و کمر باعث ترکیدن حباب و ایجاد این صدا و کاهش فشار داخل مفصل می‌شود. ا
خیراً هم دانشمندان با استفاده از عملکرد رادیوگرافی قبل و بعد از حرکت درمانی در مفصل انگشتان سوم، ایجاد گاز را که منجر به ایجاد صدای کراکینگ می‌شود به اثبات رسانده‌اند.
همچنین مطالعات نشان داده است که این روند، ایجاد و ترکیدن حباب دامنه غیرفعال مفصل را به شکل قابل ملاحظه‌ای زیاد می‌کند.
این صداها ممکن است در طی اجرای حرکات درمانی بر روی ستون فقرات (مانیپولاسیون) نیز ایجاد شود.
هریک از مفاصل بدن ما دارای تعدادی گیرنده عصبی از انواع مختلف هستند که وظیفه آنها ارسال پیام به مغز و گزارش وضعیت مفصل از نظر موقعیت فیزیکی، تحریکات، صدمات و یا فشارهای نامعقول است.
این گیرنده‌ها در هر لحظه وضعیت مفصل را به مغز گزارش می‌کنند و مغز بر حسب این گزارش تصمیم‌گیری می‌نماید که باید چه عکس‌العملی را در مقابل حرکت، نیرو و یا فشار داخل مفصل، نشان دهد.
گفتیم ایجاد حبابها باعث افزایش فشار داخل مفصل خواهد شد. افزایش فشار داخل مفصل به لحاظ ایجاد حباب‌های گاز، باعث تحریک گیرنده‌های داخل مفصل می‌شود.
تحریک گیرنده‌های داخل مفصل، مغز را از ایجاد یک شرایط غیرطبیعی با خبر می‌کند. به دنبال این خبر تصمیم‌گیری برای رفع این فشار غیرطبیعی اتخاذ می‌شود.
فرد با فشار به مفصل در دامنه انتهایی حرکت، باعث ترکیدن حباب و کاهش فشار داخل مفصل می‌شود. به این ترتیب، حس ناخوشایند مفصل قطع خواهد شد و فرد احساس راحتی می‌کند.
اما مسئله این است که به مرور و بعد از سالها تکرار این وضعیت این کار برای فرد عادت شده و یک نوع وابستگی برای او ایجاد می‌کند، به شکلی که حتی بدون وجود حبابها نیز در شرایط عصبی خاص فرد با حداکثر فشار به مفصل، برای ایجاد این صداها و کاهش فشار روحی خود تلاش می‌کند.
این مسأله، جز مشکلات و عوارض فشار بر مفاصل که عوارض خود را در پی خواهد داشت، وابستگی‌هایی را برای فرد ایجاد می‌کند که بعدها با وجود حل شدن مشکل تشکیل حبابها، همچنان فرد را مجاب به در آوردن این صداها و حل فشارهای روحی خود از راه غیرمعقول می‌کند.
یک جمله معروف می‌گوید: بهترین عادت این است که به چیزی عادت نداشته باشیم.
مضرات رفع قولنج
علت قولنج کردن مفاصل، ایجاد حباب‌های گاز 2 CO است که باعث افزایش حجم داخل مفصل و شکلی از احساس تنگی در مفصل می‌شود و فرد برای خلاص شدن از این درگیری مجبور است مفصل را در دامنه انتهای خود قرار دهد تا حباب به وجود آمده ترکیده و حجم مفاصل به حالت عادی و طبیعی خود بازگردد.
اما از جمله مضرات این کار این است که چون فرد مجبور است مفصل را برای ترکیدن حباب گاز در دامنه انتهای خود قرار دهد، فشار زیادی به تمام بافت‌های اطراف مفصل از جمله عضلات، رباط‌ها و کپسول مفصلی وارد می‌نماید.
عناصر غیرفعال اطراف مفصل که در طول بلند خود قرار می‌گیرند به مرور افزایش طول می‌دهند و امکان انجام حرکات دقیق را از فرد سلب می‌کنند.
سایر مضرات احتمالی عبارتند از :
- احتمال رخ دادن لرزش در سنین بالاتر به علت اختلال در حرکت دقیق و کاهش ثبات مفصلی وجود خواهد داشت.
- احتمال بروز آرتروز پس از تکرار این حرکات و شروع صدمه به غضروف مفصل نیز وجود دارد.
- در کسانی که عمل شکستن مفاصل را مکررا انجام می‌دهند، احتمال صدمه مستقیم به شریان تغذیه کننده گردن وجود دارد.
- خطرناک‌ترین وضعیت، رفع قولنج، در گردن و آن هم با انجام حرکات شدید و سریع است. جز مسأله ایجاد روند فرسایش بین مهره‌ای و به عبارت دیگر آرتروز، احتمال صدمه به شریان‌های تغذیه کننده مغز هم وجود دارد که به دنبال خود حتی احتمال مرگ را هم در پی خواهد داشت.
- منشا بسیاری از سردردهای غیرمشخص و حتی تاری دید هم در همین عادت نابه‌جا و خطرناک و فشارهای غیرمعمول به ستون فقرات و گردن است. حتی بعضی هنگام قولنج کردن ستون فقرات خود، از فرد دیگری درخواست می‌کنند که بر روی ستون فقراتشان راه بروند و فشارهای غیرمعمول و بسیار سنگینی را به ستون فقرات بیاورند که در بسیاری از موارد، به شکستن مهره‌ها و ایجاد صدمات جبران‌ناپذیر از جمله بی‌اختیاری ادرار و یا قولنج اندامها، منجر خواهد شد.
- تغییر حجم‌های سریع مفصل باعث ایجاد مکرر این حبابها خواهد شد. پس توصیه نمی‌شود که به این کار عادت کنید چون در غیر این صورت برای همیشه مهمان شما خواهد بود.
خلاصی از دست صداها
زندگی یعنی حرکت. مهمترین رکن یک زندگی سالم تحرک، ورزش اصولی و صرف انرژی است.
3 رکن اصلی یک بدن توانا افزایش توانایی سوخت و ساز بدن (مصرف اکسیژن)، بهبود قدرت عضلات و توسعه انعطاف‌پذیری بدن است.
هر سه عامل فوق در کاهش تشکیل حبابها تاثیرگذار است. ولی مهمترین فاکتور مؤثر افزایش انعطاف‌پذیری بدن است.
انجام روزانه حداقل چند ورزش انعطاف‌پذیری و کششی در انتهای دامنه حرکتی باعث کاهش تشکیل حبابها خواهد شد.
ما به تمرینات کششی و حرکت به سوی تمرینات با حداکثر دامنه مجاز نیازمندیم؛ در حین ورزش و در تمام مفاصل.
چرا که در غیر این صورت در حین انجام زندگی روزمره به اجبار بدن را به سمت دامنه حرکتی خواهیم برد و به مفصل صدمه خواهیم زد.
خیلی از اوقات اغلب افراد اذعان می‌دارند که ما هر روز در طی فعالیتهای شغلی این حرکات را انجام می‌دهیم، پس چه لزومی به انجام این ورزش‌هاست؟
چرا ورزش در دامنه حرکتی به مفصل صدمه نمی‌زند ولی کار در دامنه انتهایی باعث بروز صدمات مختلفی خواهد شد؟
اصولاً ما در ورزش تمرین می‌کنیم و در کار امتحان می‌دهیم. ورزش اصولی شرایطی دارد که در صورت رعایت آن شرایط، با خود فوائد متعددی را به دنبال دارد.
در فاز ابتدایی ورزش (گرم کردن) مفاصل و عضلات پرخون می‌شوند، انعطاف‌پذیریشان بالا می‌رود، قدرت تحمل فشارهای ورزش را پیدا می‌کنند و هزاران فایده دیگر که از بروز هرگونه صدمه ناخواسته پیشگیری می‌کند.
در صورتی که در حین کار ما این شرایط اولیه را برای اندامها ایجاد نکرده‌ایم و با فشارهای مختلف به این اندامها صدمه خواهیم زد.
در مورد تشکیل گازهای داخل مفصل و قولنج مفاصل هم، این‌چنین بحثی صادق است. در صورتی که فرد مفاصل خود را در طی ورزشهای روزمره در دامنه انتهایی تمرین دهد، تشکیل گازها به حداقل خواهد رسید.
دیگر مفاصل مشکل قولنج پیدا نخواهد کرد و شما هم نیازی به رفع قولنج نخواهید داشت. به فرض این‌که شما هم احیاناً به مفصل فشار بیاورید و قولنج آن را رفع نمایید به مفصل فشاری نخواهد آمد.
چون مفاصل خود را قبلاً و در طی ورزشها توانمند نموده‌اید. هرچند که به لحاظ رفع وابستگی روحیه توصیه می‌شود که باز هم از رفع قولنج پرهیز کنید.
یکی از رژیمهای ورزش درمانی که در جهت بهبود انعطاف‌پذیری مفاصل و اندامها در کوتاهترین زمان به شما کمک می‌کند تا به وضعیت مناسبی برسید در ذیل آورده شده است.
تمرینات مناسب و اصولی
این تمرینات را می‌توان به صورت ایستاده و همچنین هنگام نشستن انجام داد. اگر این تمرینات را به صورت روزانه انجام دهید کمتر از 10 دقیقه وقت شما را خواهد گرفت.
انجام دادن یک یا دو وعده از آنها در مدت بسیار کوتاه 10 تا 20 ثانیه (به صورت حرکات خلاصه شده حین کار) می‌تواند باعث ایجاد یک تغییر روش بسیار مفید در کار کردن شما بشود و تأثیر بسیار مهمی در کاهش حبابها و قولنج کردن مفاصل داشته باشد.
این تمرینات در ابتدا قابلیت انعطاف اندام را افزایش می‌دهد و سپس تحریک‌پذیری مفاصل و ریلکس بودن را بالا می‌برند. می‌توان این حرکت‌ها را به صورت گروه‌های کوچک در محل کار انجام داد.
اگر این تمرین‌ها را هر روز و به صورت دوره‌ای انجام دهید، شما بیشترین سود را خواهید برد.
چهار نوع ورزشهای پایه
ورزشهای کششی باید یکی از تمرینات روزانه باشد. کشش‌های ملایم به همراه یک برنامه منظم، تحرک بهتری را برایتان فراهم خواهد کرد و کمک شایانی به کاهش گرفتگی و درد عضلات و کاهش قولنج خواهد نمود.
ورزشهای تقویتی عضلات را پرورش می‌دهد. شاید شما نخواهید برای پرورش اندامتان کار کنید.
اما درمان خستگی و ضعف عضلانی، مستقیماً به انجام دادن ورزشهای تقویت عضلات مربوط است و عضلات ضعیف مستعد آسیب بیشتری هستند.
برای زندگی در جامعه امروز شما به عضلات قویتری نیاز دارید. ورزشهای ایروبیک (هوازی) که تنظیم کننده بسیار خوبی برای قلب و ریه هستند؛ قدم زدن، دویدن، دوچرخه‌سواری و شنا ورزش‌هایی هستند که پس از انجام یک دوره، حجم تنفس و بازده قلب را افزایش می‌دهند.
انجام این ورزشها سه بار در هفته و به مدت 20 تا 30 دقیقه استاندارد مناسبی است.
ورزشهای آرام‌بخش (Relaxation) که برای کاهش استرس و فشارهای عصبی روزانه طراحی شده‌اند؛ به‌وسیله این تمرینات، فشارها و بحران‌های زندگی روزانه تأثیر کمتری روی اعصاب خواهند گذاشت.
این حرکات همچنین برای افرادی که در مدت طولانی با یک وضعیت ثابت کار می‌کنند، مؤثر است.
- در ابتدا، برنامه را سبک شروع کنید. اگر شما قبلاً چنین تمریناتی را انجام نداده‌اید باید با حرکات سبک شروع کنید. اگر به صورت گروهی این کار را انجام می‌دهید لازم نیست همه تمرینات را در ابتدا انجام دهید.
- افزایش تدریجی: بعد از چند هفته قادر خواهید بود ورزشهای بیشتری را انجام دهید و انعطاف‌پذیری بدن شما بیشتر خواهد شد. بعد از چند هفته منتظر کاهش روند قولنج‌ها باشید. البته تاثیرات روحی و روانی آن را نیز فراموش نکنید.
- انجام با قاعده و منظم حرکات: بعضی از حرکات نیازمند تکرار روزانه هستند. اگر نمی‌توانید همه برنامه را انجام دهید تعدادی از آن را در طی روز انجام دهید؛ حتی اگر در محل کار خود حاضر نشدید.
- کمی ناراحتی در ابتدای انجام این حرکات طبیعی است ولی این ورزشها دردناک نخواهد بود. شما باید به‌طور قطع احساس کشش و کار عضلانی را داشته باشید.
- درد و ناراحتی بعد از انجام این حرکات می‌تواند به معنی انجام بیش از حد تمرینات باشد. لزوماً این درد به این معنی نخواهد بود که این حرکات برای شما مناسب نیستند. اگر مشکوک شدید بهتر است با یک فیزیوتراپیست متخصص تجویز ورزش مشورت کنید.
