به گزارش همشهری آنلاین، فرش از اصلی‌ترین نمادهای هویت و فرهنگ ایرانی است؛ از امسال ۲۰ خردادماه همزمان با روز جهانی صنایع‌دستی به عنوان روز ملی فرش دستباف نام‌گذاری شده است. فرش دستباف ایران محصول جامعه‌ای است که از برکت تمدن و گستردگی جغرافیایی آن، نه تنها تحولات عمده و ساختاری خود را مرهون اشکال مختلف زندگی اجتماعی است؛ بلکه ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که آن را به عنوان هنر ناب مردمی ایران متمایز می‌کند.
هنر قالی‌بافی در زمان سلجوقیان و ایلخانان رونق فراوانی به‌ویژه در آذربایجان داشت. در دوره تیموریان و صفویان این هنر سیر صعودی و تکاملی طی کرد به ویژه در دوره صفویه که نقشه جدید از جمله قالی‌های سجاده ای، نقش گل و نقوش طبیعی، ترنج و لچک، حیوانات، گل شاه عباسی و نقوش بسیار دیگر معمول شد. در این دوره تنوع رنگ و استفاده از ابریشم ظرافت خاصی به قالی ها داده و کیفیت آنها را تا حد «قالی پرده نما» ارتقا می دهد.
همچنین از این دوره صدور قالی از ایران به کشورهای دیگر؛ از جمله ترکیه و اروپا آغاز می شود. قالی در این دوره از حالت تفنن خارج و به یک پدیده تولیدی تبدیل و در شهرهایی همچون اصفهان، تبریز، کاشان، کرمان و بخش هایی از خراسان، کارگاه های متعدد تولید قالی راه اندازی می شود.
پازیریک، قدیمی‌ترین فرش جهان در موزه آرمیتاژ
از همان دوران تا کنون سال‌هاست فرش دستباف ایرانی زبان‌زد خاص و عام در جای‌جای جهان شده است؛ نمود فرهنگ و هنر غنی ایرانی در تار و پود قالی توانسته طرفداران بی‌شماری در دنیا پیدا کند، اما قدیمی‌ترین فرش ایرانی کجاست؟ قالی پازیریک نام قدیمی‌ترین فرش ایرانی است که تخمین زده می‌شود در حدود ۲۵۰۰ سال پیش تار و پودهایش به هم گره خورده است. پازیویک نام دره‌ای در روسیه است که این قالی آنجا کشف شده و ابعاد آن ۲*۲ متر مربع است.
این فرش در سال ۱۹۴۹ میلادی توسط سرگی رودنکو باستان‌شناس روس در یکی از مقبره‌های یخ‌زده فرمانروای پازیریک در نواحی جنوبی سیبری به دست آمد و در حال حاضر در موزه آرمیتاژ در سن پترزبورگ روسیه نگهداری می‌شود. رودنکو پس از بررسی ساختار فرش و نگاره‌های آن متوجه شباهت زیاد نقش‌مایه‌های این فرش با نقش برجسته‌های تخت جمشید شد. نکته جالب این است که بررسی کارشناسان فرش نشان می‌دهد که از نظر کیفیت و نوع بافت و طرح آن چیزی از فرش‌های امروزی کم ندارد و مشخص است این قالی در جوامع متمدن بافته شده است.
امیر ولی‌نژاد فیلم مستندی با عنوان زیبا بافته اسرار ساخته است. پژوهشگران شباهتی زیادی در نقش‌های این قالی بانقش برجسته های تخت‌جمشید پیدا کرده‌اند و معتقدند به احتمال زیاد متعلق به ارمنستان کنونی یا بخش‌های شمالی ایران قدیم است.
بخش اول زیبا، بافته اسرار ماجرای شگفت‌انگیز بزرگترین کشف تاریخ فرشبافی در جنوب سیبری و در گور یخ‌زده یکی از فرماندھان مومیامی شده سکاھا، تجزیه و تحلیل «پروفسور رودنکو» کاشف قالی پازیریک بر روی اصلوب بافت و سنجیدن آھا با دیگر آثار بازیافته از آن دوران که مهمترین سند تاریخ فرشبافی از بافته‌ھای ایران ھخامنشی به شمار می‌آید را روایت می‌کند.
بخش دوم به بررسی و تحلیلی در ریتم طرح و فرم ترکیب‌بندی زینت‌بار فرش پازیریک می‌پردازد که آفرینشی است از آمیزش رنگ‌ھا با زیبایی افسونگر که گواه بر چیره‌دستی، بردباری و ھنرمندی خالق خویش دارد و تحلیلی بر اصلوب کمال‌یافته‌ی تکنیک بافت این یگانه فرش گره‌بافته‌ی دنیا که ھمچنان بعد از سه ھزار سال، در بھترین نمونه‌ھای عملی روزگار خویش شاھد آن ھستیم.
بخش سوم هم بازخوانی متن ھن‌ترین قالی دنیا به مثابه سند و کتیبه‌ای از سده پنجم قبل میلاد است؛ دورانی که در تاریخ تفکر بشری، عصر درخشش فلسفه و فرزانگی در تمدن انسانی به حساب می‌آید.
معروف‌ترین قالی‌های ایران در موزه های جهان
قالی اردبیل: محفوظ در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن، به ابعاد ۱۱.۳۸ متر طول و ۵.۳۰ متر پهنا. این قالی از مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی به دست آمده است، از نظر بافت و طرح یکی از نفیس ترین و مشهورترین قالی های جهان است. تاروپود این قالی از ابریشم و به دست مقصود کاشانی بافته شده است.
قالی چلسی: محفوظ در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن. این قالی از این رو به قالی چلسی مشهور شده که توسط دلالی از محلی به نام چلسی، به موزه ویکتوریا و آلبرت راه یافته است. طرح های خیالی این قالی با بافت و کار عالی در نهایت زیبایی و اصالت ترکیب شده است. این قالی اصالت و آرامش قالی اردبیل را دارد.
قالی شکارگاه: محفوظ در موزه هنر صنعت اتریش به ابعاد ۶.۹۰ متر طول و ۳.۶۰ متر پهنا که بین قالی های مشهور جهان در مقام نخست قرار دارد. در واقع برخی صاحبنظران معتقدند این قالی نفیس ترین قالی است که یافته شده و تنها فرشی به شمار می رود که تاروپود آن از ابریشم است. این قالی توسط سلطان محمد، نقاش مشهور درباره شاه طهماسب طراحی شده و بافت آن را به کاشان نسبت می دهند، زیرا مردم این شهر به بافتن فرش های ابریشمی عادت داشتند.
قالی سراسر گل و جانور: محفوظ در موزه هنر و صنعت اتریش در وین به ابعاد ۷.۵۰ متر طول و ۳.۲۰ متر عرض. این قالی نیز یکی از نفیس ترین نمونه های موجود از گروه قالی های سراسر گل و جانور و جنس آن از ابریشم است.
از دیگر قالی‌های نفیس ایران که در موزه های جهان نگهداری می شوند می توان به قالی نقش گلدانی در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن، قالی نقش ترنج با گل و جانور در موزه پولدی پتسولی میلان، قالی نقش ترنج، لچک، گل و جانور و نوشته در موزه هنری متروپولیتن نیویورک و قالی ترنج و جانور و درخت در موزه های هنرهای تزیینی پاریس اشاره کرد.
نظر شما