چراتیروئید کم‌کار یا پرکار می‌شود؟

همشهری آنلاین - یکتا فراهانی : غده تیروئید یکی از ارگان‌های  بسیار مهم بدن است که ترشحات آن برای ادامه حیات ضروری است، به‌گونه‌ای که اختلال در عملکرد این غده، زندگی انسان‌ها را با خطرات جدی مواجه می‌کند.

 در واقع میلیارد ها نفر در دنیا در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های غــده تیروئید هستند  و میلیون‌ها نفر نیز به این بیماری‌ها مبتلا هستند

بنابراین تاکید بر لزوم پیشگیری از شیوع بیماری‌های تیروئید و افزایش آگاهی در مورد روش‌های درمان بیماری‌های مربوط به  آن گام موثری در این حوزه به شمار می‌رود.

اهمیت غــده تیروئید

دکتر علیرضا استقامتی، متخصص بیماری‌های داخلی و فوق‌تخصص غدد داخلی و متابولیسم در باره اهمیت غده تیروئید می‌گوید: « غــده تیروئید که در جلوی گردن قرار گرفته یکی از مهم‌ترین غدد درون‌ریز بدن به شمار می رود که وزن آن. نیز بین ۱۰  تا ۱۵  گرم است

به‌طور اصولی، کار غده تیروئید ساختن هورمون‌های تیروئید است که شامل دو هورمون اصلی یعنی هورمون‌های T3 و T4 می‌شود. این دو هورمون در تکامل مغزی یک فرد در دوران جنینی  و تکامل جسمی او نقش مهمی دارند؛ به‌نحوی‌که اگر این هورمون در دوران جنینی کافی نباشد، ممکن است کودک دچار مشکل کم‌کاری شدید تیروئید شود و با نقایص مادرزادی به دنیا بیاید.»

وقتی غده تیروئید بزرگ می شود

به گفته استقامتی، بزرگی غده تیروئید گواتر نامیده می‌شود. گواتر عبارت است از بزرگی غده تیروئید.  البته وقتی به‌علت تومور یا التهاب نباشد.

گواتر انواع مختلفی دارد. یکی از آنها گواتر ساده است که شایع‌ترین فرم این بیماری به شمار می‌رود. منتهی ممکن  است گواتر با پرکاری یا کم‌کاری نیز  همراه باشد.  یعنی وقتی غده تیروئید بزرگ و تبدیل به  گواتر شود؛ ممکن است  همراه با این بزرگی، کار غده تیروئید طبیعی باشد که در این صورت  گواتر ساده نامیده می‌شود که شایع‌ترین نوع گواتر هم به شمار می‌رود.

گواترهای تک‌گره‌ای و چند گره‌ای

 استقامتی می‌گوید گاهی بزرگی غده تیروئید یا گواتر همراه با  پرکاری و کم‌کاری غده تیروئید است.  البته بزرگی تیروئید نیز زمانی یکدست؛ و بعضی مواقع  نیز همراه با ایجاد یک یا چندگره است.

تشخیص گواتر ساده

به گفته این  پزشک، برای تشخیص گواتر ساده؛ پس از معاینه و انجام آزمایش‌های تیروئید، دارو  یعنی «لووتیروکسین» تجویز می‌شود. دوز مصرفی این دارو بسیار مهم است که پزشک متخصص باید آن را تعیین کند.

لووتیروکسین باید حتما صبح‌ها، ناشتا و  با معده خالی (یک ساعت قبل از صبحانه) میل شود. چون ممکن است  بعضی مواد غذایی در جذب آن تاثیرداشته باشند.

مدت درمان هم بستگی به عوامل مختلفی از جمله شدت بیماری، اندازه تیروئید و شرایط دیگر بیمار دارد.

ایجاد گره در غده تیروئید

استقامتی می‌گوید گواتر ممکن است گره‌دار شود. وقتی گواتر گره دار می شود باید از ابزار تصویربرداری استفاده کنیم. البته برای گواتر ساده ای که گره ندارد،  نیازی  به سونوگرافی یا  اسکن تیروئید نیست.

ولی اگر فردی گره تیرویید داشته باشد  باید با سونوگرافی اندازه گره او مشخص شود. تعیین اندازه های گره و بررسی جریان خون و رسوبات کلسیم در آن تعیین می‌کند که نیازی به نمونه‌برداری هست یا خیر.

به‌طور معمول گره‌هایی که کمتر از یک‌سانتی متر باشند  نیازی به  نمونه‌برداری ندارند. ولی گره های بزرگ تر اغلب باید نمونه برداری شوند.

البته اختلاف‌نظرهایی نیز   درباره تاثیر مصرف لووتیروکسین بر اندازه گره‌های تیروئید وجود دارد. یعنی  بعضی‌ها معتقدند نمی تواند تاثیری در اندازه گره‌ها داشته باشد که این  موضوع  نیز در افراد با توجه به شرایطشان  متفاوت است وت صمیم‌گیری اصلی آن   باید بر عهده پزشک متخصص باشد.

اما اگر گره تیروئید در نمونه‌برداری بدخیم باشد* بیمار باید برای جراحی تیروئید به جراح ارجاع داده شود.

بیماری‌های رایج مربوط به غده تیروئید

به گفته این فوق تخصص غدد،  پرکاری و  کم‌کاری تیروئید یکی از مهم ترین  دلایل مراجعه به پزشک غدد به شمار می‌روند:

  پرکاری تیروئید

استقامتی می‌گوید پرکاری تیروئید زمانی اتفاق می‌افتد که بیمار با  علامت‌ها و نشانه‌های متعدد و متنوعی به پزشک  مراجعه می‌کند. مثلا تپش قلب یا کاهش وزن همراه با افزایش اشتها دارد، احساس گرما یا سرما می‌کند، ریزش مو دارد، پوستش مرطوب می‌شود یا  عادت ماهانه  زنان با  اختلال مواجه می‌شود و در این هنگام با  تست تیروئید و آزمایش مشخص می‌شود که مشکلات شخص  ناشی از پرکاری یا کم کاری  تیروئید  است که هر دو  به دلایل مختلف ایجاد می‌شود

بیماری خود ایمنی گریوز

به گفته این فوق تخصص غدد داخلی ، نوعی  از پرکاری تیروئید بیماری است به نام «گریوز» که در واقع بیماری خود ایمنی به شمار می‌رود؛ یعنی گلبول‌های سفید خون آنتی‌بادی می‌سازند که محرک  غده تیروئید است بعنی باعث می شود تیروئید فرد پرکار شود

در این هنگام  معمولاتیروئید فرد به طور  یکنواخت بزرگ می‌شود  و فرد  علامت‌های پرکاری تیروئید را نشان می‌دهد که برای درمان آن  از قرص‌های «متی مازول» استفاده می‌شود.  اگر فرد تپش قلب داشته باشند نیز  قرص «پروپروانول»  برای او تجویز می‌شود.

دوره درمان حداقل بین یک تا دو سال طول خواهد کشید و بعد از اینکه فرد بهبود پیدا کرد، هم باید درمان با دوز کم ادامه پیدا کند.  بعد از دو سال هم  اگر درمان قطع شود،  بیمار باید تحت نظر باشد و مرتب  به پزشک مراجعه کند.  چون ممکن است  پرکاری تیروئید در او عود و شدت پیدا ‌کند

علل پرکاری تیروئید

استقامتیان می‌گویداز علت‌های دیگر پرکاری تیروئید می‌توان به گواترهای چند گرهی اشاره کرد که ممکن است  همراه با پرکاری باشد.

 در این مواقع توصیه می‌شود بعد از درمان تخصصی و  قطعی گره‌ها یعنی ید رادیواکتیو یا استفاده از جراحی، پرکاری هم  کنترل شود.

یکی دیگر از دلایل پرکاری تیروئید گواترهای تک‌گره‌ای هستند؛  یعنی وقتی گواتر یک گره پرکار یا سمی دارد همراه با داشتن علائم پرکاری. در این گونه مواقع بعد از درمان گره، پرکاری هم باید درمان شود.

کم‌کاری تیروئید

استقامتی می‌گوید بیماری دیگر تیروئید کم‌کاری تیروئید است که بروز آن هم می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. افرادی که دچار کم‌کاری غده تیروئید می شوند با علامت‌هایی مانند ضعف، خستگی، بی‌حالی، خشکی پوست، یبوست، احساس سرما، شکنندگی موها و  ناخن‌ها و ...مواجه می‌شوند.

بی‌حسی هم ممکن است با علائم عصبی، افسردگی، بی‌حالی و همچنین  اختلالات عادت ماهانه همراه شود و  با علامت‌های کم‌خونی به پزشک مراجعه کند.

کم‌کاری تیروئید هم مانند پرکاری آن، تقریبا همه ارگان‌های بدن  را درگیر می‌کند و علامت‌های زیادی هم دارد.

 در این هنگام، پزشک با انجام تست تیروئید یعنی آزمایش خون متوجه میزان هورمون‌های تیروئید می‌شود که اگر پایین باشد با تشخیص کم کاری، قرص لووتیروکسین برای فرد تجویز می‌شود.

در کم‌کاری تیروئید، دوز  مصرف دارو هم بسیار مهم است که چند ماه یک بار باید با آزمایش خون توسط دکتر مشخص شود.

بیماری خود ایمنی هاشیموتو 

به گفته این فوق تخصص غدد، یکی از انواع  کم‌کاری‌های تیروئید ناشی از حمله سیستم ایمنی بدن به این غده است که بیماری هاشیموتو نامیده می‌شود. یعنی سیستم ایمنی فرد شناختش را نسبت به خود از دست می دهد و  به اشتباه علیه  خود آنتی‌بادی تولید می‌کند.

 در این بیماری، غده تیروئید نمی‌تواند  به اندازه کافی هورمون تولید کند که یکی از شایع‌ترین عامل بروز کم‌کاری تیروئید به شمار می‌رود.  

.این بیماری اشکال مختلف دارد؛ یعنی می‌تواند هاشیموتویی همراه با گواتر باشد یا  تیروئید  را کاملا ذوب کند؛ یعنی باعث کوچک شدن آن شود 

.هر فرد  به دلایل مختلف می‌تواند به بیماری کم‌کاری تیروئید و هاشیموتو مبتلا شود. همچنین ممکن است  تیروئید او بر اثر جراحی کم‌کار شده باشد 

به طور کلی دلایل بروز این بیماری  هر چه باشد  بیمار باید تا آخر عمر باید  از داروی  لووتیروکسین استفاده کند. یعنی درمان کم‌کاری مادام العمر است. برای آگاهی از میزان مصرف دارو  نیز مرتب باید آزمایش خون داده شود و بیمار تحت  درمان پزشک متخصص غدد باشد.