همشهری آنلاین - زهرا بلندی: سبک و سیاق تنها موزه علوم و فناوری کشور با موزه‌های مرسوم و سنتی فرق دارد. مثلاً بازدید از اینجا در تماشا و گوش کردن محض به صحبت‌های راهنما و سفر به روزگاران گذشته خلاصه نمیشود. راهنما حین بازدید از هر ۶ گالری موجود در اینجا ما را به لمس اجسام و بررسی دقیق هریک از آنها ترغیب می‌کند و از این موزه با عنوان موزه‌ای برای علم‌آموزی یاد می‌کند که فضایی را برای آموزش مباحث علمی مردم، به‌خصوص دانشجویان و دانش‌آموزان، فراهم کرده است. عنوان گالری اول «فناوری‌های بومی» است که به فناوری‌های بومی ایران و فناوری‌های کهن مربوط می‌شود.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید.
ماکت‌هایی مانند آسیاب آبی که جزء یکی از فناوری‌های بومی ایرانیان بوده است، بادگیر باغ دولت‌آباد یزد، یخچال‌های قدیم و... به صورت ماکت یا مدل‌های تعاملی در اینجا بازنمایی شده‌اند. گالری دوم و سوم به ترتیب سالن ابزار نجوم قدیم و سالن ابزار جراحی ایرانیان و سیر تحول ابزار جراحی است، سالن بعدی به موضوع مورس تا موبایل و سیر تحولی فشرده از شروع مورس تا وقتی که موبایل به بازار آمده می‌پردازد و گالری نور و گالری حرکت آخرین گالری‌های این موزه هستند.
مرکزی برای آموزش‌های غیررسمی
«سیف‌الله جلیلی»، عضو هیئت علمی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی و استادتمام رشته شیمی-فیزیک، که مدیریت موزه علوم و فناوری را به عهده دارد، اطلاعات جامعی درباره موزه‌های علوم و فناوری به دست می‌دهد: «تاریخچه شکل‌گیری موزه‌های علوم و فناوری با هدف بیان مفاهیم علمی به زبان ساده در دنیا به قرن ۱۷ و ۱۸ برمی‌گردد. این موزه‌ها خیلی زود به مراکز عالی برای آموزش‌های غیررسمی تبدیل شدند که در کنار آموزش‌های رسمی، به‌خصوص برای دانشجویان و دانش‌آموزان، حائز اهمیت هستند و تأثیر زیادی بر فرهنگ و کارکردهای علمی در یک جامعه دارند.»
قبل از شکل‌گیری موزه علوم و فناوری در ایران، از حدود ۶۰-۷۰ سال پیش، در برخی دانشگاه‌های کشور موزه‌هایی مشابه این موزه‌ها تأسیس شدند و کماکان در دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه تهران، شیراز، مشهد، اصفهان و... به کارشان ادامه می‌دهند، اما اولین نمایشگاه موزه با عنوان دستاوردهای دانشمندان ایران و اسلام در آبان سال ۱۳۸۹ در ساختمان کتابخانه ملی افتتاح شد و موزه علوم و فناوری فعلی هم از ماه مهر ۱۳۹۱ فعالیت خود را آغاز کرده و در این مدت گالری‌ها و رویدادهای متنوعی در این مکان اجرا شده است.»
ساخت ابزارهای قدیم به دست پژوهشگران امروز
این موزه به عنوان یک مؤسسه پژوهشی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کشور مشابه یک مرکز پژوهشی است که حدود ۶۵ پرسنل در گروه‌های پژوهشی مختلف را در دل خود جای داده است. در اینجا آثار باستانی و ابزار قدیمی مطرح نیست و همه وسایل توسط گروه‌های پژوهشی برای فهم بهتر مباحث علمی ساخته شده‌اند. مسئول این موزه معتقد است اشیای اینجا جزء آثار باستانی و ارزشمند نیستند و طی چند سال اخیر توسط پژوهشگران ساخته شده‌اند: «مثلاً برای ساخت یک وسیله ابتدا در آن زمینه تحقیقات پایه‌ای انجام می‌شود، بعد از انجام این تحقیقات شیوه درست کردن و سناریوی ساخت آن وسیله ارائه می‌شود و گروه ساخت آن وسیله را می‌سازند یا اگر احیاناً امکانات لازم را برای ساختش نداشته باشیم، از بخش خصوصی و بیرون از موزه کمک می‌گیریم. هدفمان از ساخت فناوری‌هایی مثل یخچال، آسیاب‌های بادی و... این بوده که فناوری‌هایی را که در ایران قدیم استفاده می‌شد، بازسازی کنیم و به صورت ماکت و عملیاتی به مردم و بازدیدکنندگان معرفی کنیم.»
گالری‌های جدید در راهند
ساختمانی ۶۰۰متری به این موزه اختصاص داده شده و ۶ گالری در آن فعال هستند. جلیلی محدودیت فضا برای اجرای ایده‌های بسیار را مهم‌ترین مشکل موزه علوم و فناوری برمی‌شمارد: «ما در همین فضای محدود هم سعی کردیم در حوزه‌های مختلف گالری تعریف کنیم و حتی هرچند وقت یک بار گالری‌های جدیدی را جایگزین می‌کنیم.» او ادامه می‌دهد: «گالری‌های زیادی در دست راه‌اندازی داریم، گالری نجوم به‌روز شده، گالری سنگ، زمین‌لرزه، تغییرات اقلیمی و هواشناسی و... آماده بهره‌برداری هستند و باید فضایی فراهم شود تا مورد استفاده عموم قرار بگیرند. در واقع سال ۱۴۰۰، بعد از پیگیری‌های ۶-۷ساله، موفق شدیم یک ساختمان نیمه‌کاره را که در محله عباس‌آباد بود، در اختیار بگیریم و در حال آماده‌سازی آن فضا هستیم تا در برنامه‌ای ۵ساله حدود ۳۰هزار متر مربع در اختیار موزه قرار بگیرد. به این ترتیب، موزه ماه جزو بزرگ‌ترین موزه‌ها خواهد بود و ظرفیت راه‌اندازی هرنوع گالری را خواهد داشت. با این اقدام هر نوع گالری با هر زمینه‌ای را می‌توان در آن راه‌اندازی کرد.»
حمایت جمعی برای افزایش تعداد موزه‌ها
بازدید از این موزه برای همه گروه‌های سنی مناسب است و جذابیت‌هایی را برایشان به همراه دارد. با این حال، انگار حجم وسیعی از بازدیدکنندگان آن را دانشجویان و دانش‌آموزان تشکیل می‌دهند. در لحظات حضور ما، ساعات نیمروزی اواسط هفته، موزه نسبتاً خلوت است، اما جلیلی می‌گوید روزهای پایانی هفته استقبال مردم بیشتر است: «طی سال‌های شیوع کرونا موزه نیمه‌تعطیل بود و فعالیت‌هایش به صورت مجازی برگزار می‌شد، اما امسال تعداد بازدیدکنندگانمان خیلی بیشتر شده است.» وزارت علوم پشتوانه علمی این کار را دارد، اما از نظر بودجه‌ای نیازمند حمایت همه نهادهاست. جلیلی در این باره می‌گوید: «با این حال تلاش ما این است که اهمیت این مراکز را برای سیاست‌گذران تبیین کنیم وقطعاً مطبوعات و رسانه‌ها می‌توانند نقش قابل توجهی در این زمینه داشته باشد. این مراکز باید از سوی سازمان‌ها و نهادهای مختلف حمایت شوند، چراکه موزه‌های علوم و فناوری که باید در سراسر کشور وجود داشته باشد، نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در آموزش شهروندی و مسائل مختلفی دارند که ما سالیان سال به شیوه‌های مختلف برای تفهیم آنها هزینه صرف می‌کنیم.»
بازدید از موزه
این موزه در خیابان امام خمینی(ره)، خیابان سی تیر، بالاتر از موزه ملی، ساختمان سابق کتابخانه ملی ایران قرار دارد. علاقه‌مندان می‌توانند در تمام روزهای هفته از شنبه تا چهارشنبه ساعت ۸:۳۰ تا ۱۶ و پنج‌شنبه و جمعه از ۹تا ۱۷ به موزه مراجعه کنند. برای هماهنگی با هدف بازدید گروهی نیز می‌توانید با شماره‌های ۶۶۷۲۴۶۹۴ و ۰۹۱۹۸۹۶۲۰۰۷ تماس بگیرید.
عکس‌ها از علیرضا طهماسبی
نظر شما