امروز با همت پزشکان متخصص این دیار، مرکزی شکل گرفته که تاکنون بیش از 550 عمل پیوندی کبدی را انجام داده و نام شیراز را در جایگاه نخست پیوند اعضا در کشور و منطقه نشانده است.
این بخشی از سخنان استاندار فارس در مراسم افتتاحیه یازدهمین کنگره خاورمیانه‌ای پیوند اعضا بود؛ کنگره‌ای که هفته گذشته در شهر شیراز برگزار شد و میزبان حدود 350 نفر متخصص خارجی و نزدیک به 700 نفر کارشناس داخلی بود.
بسیاری از کارشناسان، سطح برگزاری این کنگره را بسیار مطلوب ارزیابی می‌کنند. دکتر ایرج فاضل که ریاست افتخاری کنگره خاورمیانه‌ای پیوند اعضا (mesot) را برعهده داشت ازجمله این کارشناسان است که در جمع خبرنگاران اظهار داشت: این کنگره به‌دلیل وسعت، تعداد شرکت کننده، سطح کیفی و سطح علمی شرکت کنندگان، بزرگ‌ترین رویداد علمی پس از انقلاب در ایران است.
از ایران تا اسپانیا
در حال حاضر، میزان اهدای عضو در ایران به ازای هر یک میلیون نفر 3/2 نفر است که با شاخص‌های مطلوب جهانی فاصله‌ای چشمگیر دارد.
از آنجایی که جمعیت کشور‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است برای مقایسه وضعیت کشور‌ها از این نظر شاخص تعداد پیوند به ازای یک میلیون نفر جمعیت کشور ملاک مقایسه است.
بر این اساس اسپانیا با 35 پیوند در میلیون جمعیت بهترین وضعیت را دارد و در دیگر کشور‌های اروپایی و آمریکا این عدد بین 10 تا 25 در میلیون متغیر است.
در ایران که تا چند سال پیش این رقم تنها 7/1 در میلیون بود با تلاش‌های انجام شده اکنون به عدد 3/2 رسیده‌ایم که هرچند افزایش ناچیزی است اما حکایت از روند رو به رشد آمار پیوند عضو در ایران دارد.
اما با توجه به آمار متفاوت مرگ مغزی در کشور‌های مختلف آیا معیار تعداد پیوند نسبت به جمعیت می‌تواند ملاک مناسبی برای مقایسه باشد؟ به عبارت دیگر آیا تعداد پیوند براساس تعداد مرگ مغزی در این آمار لحاظ می‌شود؟
دکتر کتایون نجفی‌زاده فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی و مسئول واحد فراوری اعضای پیوندی بیمارستان مسیح دانشوری، به سؤال همشهری اینچنین پاسخ می‌دهد: چنین مقایسه‌ای صورت نمی‌گیرد اما آمار‌های جهانی حاکی از آن است که 15 تا 16 درصد مرگ‌هایی که در icu رخ می‌دهد ابتدا با مرگ مغزی همراه است.
در جامعه نیز یک تا 2 درصد مرگ‌ها، مرگ مغزی است و به این دلیل شاخص تعداد پیوند در میلیون جمعیت می‌تواند شاخصی مناسب برای مقایسه باشد.
با این حال این متخصص نیز تایید می‌کند که با توجه به آمار بالاتر از استاندارد مرگ و میر ناشی از تصادف در کشور ما که در بسیاری از موارد با مرگ مغزی همراه است، آمار پیوند از مرگ مغزی در ایران چندان مناسب نیست: در کشور ما سالانه بین 3 تا 4 هزار مرگ مغزی داریم که مثلا سال پیش ما فقط شاهد اهدای عضو از 300 مورد از این افراد بودیم که واقعا آمار پایینی است.
اگرچه وجود برخی سرطان‌های خاص و بیماری‌ها ازجمله سرطان دهانه رحم، 2 نوع سرطان پوست و اچ آی وی، غیرایرانی بودن و حضور نیافتن اولیای دم فرد و در برخی موارد سن بالای بیمار ازجمله موانع موجود برای استفاده از اعضای بدن فرد مبتلا به مرگ مغزی عنوان می‌شود و در بسیاری از موارد به‌دلیل ناشناس بودن فرد دچار مرگ مغزی و یا دسترسی دیرتر از زمان مقرر به خانواده وی، امکان استفاده از اعضای بدن وجود ندارد، اما تعداد کم رضایت‌دهندگان و کم بودن تعداد مراکز پیوند در کشور موجب می‌شود تا امکان استفاده از اعضای بدن تعداد کمی از افراد دچار مرگ مغزی وجود داشته باشد.
به گفته دکتر نجفی‌زاده، بعد از مرگ مغزی، تنها بین چند ساعت تا 48 ساعت برای استفاده از اعضای بدن شخص جهت پیوند به فرد نیازمند، زمان است و از این‌رو بهترین نامزدهای اهدای عضو کسانی هستند که پس از مرگ مغزی تا 2 روز اول شناسایی شده و در کمتر از 24 ساعت از اعضای بدن آنها استفاده شود.
با وجود این آمارها مسئول واحد فراهم‌آوری اعضا نسبت به آینده بسیار خوشبین است: خوشبختانه با همکاری رسانه‌ها و اطلاع‌رسانی که در این زمینه انجام شده است، در حال حاضر وقتی با خانواده‌هایی که عزیز مرگ مغزی دارند، روبه‌رو می‌شویم و برای اهدای عضو با آنها صحبت می‌کنیم آگاهی بسیار خوبی دارند و به سرعت رضایت می‌دهند، در بسیاری از موارد هم شاهدیم که خانواده‌ها می‌گویند چون بیمار کارت اهدای عضو دارد و نسبت به این امر راضی بوده ما هم رضایت داریم.
مردم ما بسیار مهربان هستند و به‌هیچ‌وجه حتی هنگامی‌که خودشان در رنج هستند اگر بدانند که می‌توانند رنج بیمار دیگری را التیام بخشند از این کار مضایقه نمی‌کنند.
دکتر نجفی‌زاده با بیان این مطلب، ادامه می‌دهد:در طول هفته گذشته که کنگره در شیراز برگزار می‌شد ما 3 مورد مرگ مغزی در تهران داشتیم که خانواده‌هایشان اصرار به پیوند عضو داشتند و مرتب از تهران با تیم ما که در شیراز بودیم تماس گرفته می‌شد تا کار پیوند انجام شود.
این درحالی است که پیش از این صحبت در مورد اهدای عضو با خانواده‌ای که بیمارشان دچار مرگ مغزی شده بود سخت‌ترین مرحله کار به شمار می‌رفت و گاه کار به درگیری فیزیکی میان بستگان بیمار با اعضای تیم فراهم‌آوری اعضای پیوندی کشیده می‌شد.
دکتر نجفی‌زاده با اشاره به آمار 60 تا 70 درصدی رضایت بستگان برای پیوند عضو فرد مرگ مغزی شده در اسپانیا می‌گوید: متوسط این آمار در کشور ما 33 درصد است اما مطمئنم که در آینده نزدیک با عملکرد خوب واحد‌های فراهم‌آوری اعضا و آگاهی مردم و همکاری بیشتر رسانه‌ها می‌توانیم اسپانیا را پشت سر بگذاریم.
این یک کار فانتزی نیست
رضایت برای استفاده از اعضای فرد مرگ مغزی شده در ایران تقریبا نصف این میزان در کشوری چون اسپانیاست.
اما با توجه به تفاوت فاحش میان آمار پیوند در این 2 کشور به این نتیجه می‌رسیم که علاوه بر رضایت بستگان و مسائل فرهنگی باید فاکتور‌های دیگری نیز در این زمینه مؤثر باشند.
برای رسیدن به آمار مطلوب ما یک سیستم منسجم لازم داریم و باید کل سیستم بهداشت و درمان کشور به این مسئله مانند یک ضرورت بنگرند نه یک کار فانتزی در کنار امور دیگر.
دکتر نجفی‌زاده با بیان این مطلب از تحولات مثبتی که در ماه‌های اخیر اتفاق افتاده خبر می‌دهد، تحولاتی همچون فعال کردن سیستم اهدای عضو در شهرستان‌ها: تا به حال مراکز فراهم‌آوری اعضا فقط در تهران و چند شهر بزرگ دیگر ازجمله مشهد، شیراز و اصفهان فعال بوده‌اند اما از 3 ماه پیش 16 دانشگاه علوم پزشکی در شهر‌های دیگر با همکاری و حمایت دانشگاه‌های علوم پزشکی واقع در تهران به این سیستم پیوسته‌اند که از قضا برخی از این مراکز در این 3 ماه فعالیت فوق‌العاده و نتایج چشمگیری داشته‌اند.
دکتر نجفی‌زاده دانشگاه علوم پزشکی اردبیل را ازجمله این مراکز معرفی می‌کند: فعالیت مسئولان این دانشگاه در ماه‌های اخیر چنان بوده است که آمار رضایت بستگان افراد مرگ مغزی برای اهدای عضو بالای 80 درصد بوده که رقمی قابل توجه است و در 3ماه اخیر 7 مورد پیوندی از این مرکز داشته‌ایم.
البته از آنجایی که در این مراکز جدید امکانات لازم برای پیوند عضو از مرده وجود ندارد و بعضی از این مراکز حتی امکان تایید مرگ مغزی را نیز ندارند، گاه تیمی از تهران برای تایید مرگ مغزی به شهرستان مربوطه اعزام می‌شود و در نهایت جسد با استفاده از آمبولانس‌های مجهز icu به تهران منتقل می‌شود و پس از پیوند اعضای قابل استفاده، جسد بیمار مرگ مغزی به شهر خودش فرستاده می‌شود تا طی مراسمی ویژه به خاک سپرده شود.
در این میان دکتر علیرضا داوودی، معاون امور هماهنگی وزارت بهداشت نیز افزایش مراکز پیوند در سراسر کشور را یکی از برنامه‌های وزارت بهداشت اعلام می‌کند: وزارت بهداشت در کنار توسعه مراکز پیوند عضو، بحث افزایش یارانه‌ها برای اینگونه عمل‌ها و داروهای آنها را نیز در دستور کار قرار داده است.
ایران بر فراز خاورمیانه
هرچند میزان پیوند عضو از جسد در ایران نسبت به آمار‌های جهانی تفاوتی فاحش دارد، اما وضعیت خوب ما نسبت به کشور‌های خاورمیانه باعث اعتبار ایران در کنگره خاورمیانه‌ای پیوند اعضا بود.
این کنگره در حالی به کار خود پایان داد که برتری ایران در تعداد و تنوع پیوند نسبت به دیگر کشور‌های خاورمیانه کاملا محسوس بود.افزایش تعداد مراکز پیوند اعضا و همچنین توسعه مقررات و آمادگی فرهنگی مردم برای اهدای عضو ازجمله درخواست‌های متخصصان ایرانی حاضر در این کنگره بود: اگر مردم بدانند که 29قسمت از اعضای یک فرد مرگ مغزی ازجمله مفاصل و شبکیه فرد، قابل پیوند است و حداقل 6عضو یعنی 2 ریه، 2 کلیه، کبد و قلب می‌تواند به فرد دیگری حیات دوباره ببخشد، مسلما در امر پیوند همکاری بیشتری می‌کنند
