فضاپیمای سایوز (به روسی: Союз) پرکارترین، پراستفاده‌ترین و پرعمرترین فضاپیمای سرنشین‌دار جهان است.
این فضاپیما در اوایل دهه 60 میلادی زیر نظرسرگئی کارالیوف ابتدا به منظور سفر انسان به ماه طراحی شد. پس از پایان مسابقه فضایی برای رسیدن به ماه، سایوز برای حمل فضانوردان شوروی سابق و سایر کشورها به ایستگاه‌های فضایی سالیوت و آلماز مورد استفاده قرارگرفت.
فضاپیمای سایوز در سال ۱۹۷۵ میلادی در طی پروژه آزمایشی آپولو - سایوز نقش مهمی بازی کرد و پس از آن وسیله اصلی برای رفت و آمد به ایستگاه فضایی میر بود.
امروزه، گونه‌های جدید فضاپیمای سایوز برای فرستادن فضانوردان به مدار زمین و ایستگاه فضایی بین‌المللی بکار می‌روند. در آینده از سایوز برای سفر به ماه استفاده خواهد شد.
نخستین پرواز آزمایشی و بدون سرنشین سایوز در تاریخ 7 آذر سال 1345 (28 نوامبر 1966) و نخستین پرواز سرنشین‌دار آن در تاریخ 3 اردیبهشت 1346 (23 آوریل 1967) انجام شد.
برای پرتاب سایوز به مدار زمین، از پرتابه‌ای موشکی به همین نام یعنی پرتابه سایوز استفاده می‌شود.
در تاریخ 27 شهریور سال 1385 (18 سپتامبر 2006) انوشه انصاری توسط فضاپیمای سایوز تی‌ام‌ای-9 به ایستگاه فضایی بین‌المللی پرواز کرد.
برنامه شوروی برای سفر به ماه ابتدا بر این اساس بود که سه بخش فضاپیمای ماه‌نورد بطور جداگانه به فضا پرتاب شوند، در مدار زمین به هم متصل شده و فضاپیمای بزرگتری تشکیل دهند.
به علت پیچیدگی عملیاتی، این طرح به دو پرتاب جداگانه تغییر پیدا کرد و در نهایت تبدیل به پرتاب کل فضاپیما در یک نوبت شد.
فضاپیمای سایوز برای اجرای طرح سوم طراحی و ساخته شد، و نخستین فضاپیمایی بود که می‌توانست در فضا مستقل عمل کند، هدایت شود و به فضاپیماهای دیگر متصل گردد.
سایوز ماه‌نورد، زوند نام داشت و با کُد L1 شناخته می‌شد. همزمان با سایوز ماه‌نورد، گونه‌ای دیگر از سایوز نیز در اواسط دهه ۶۰ میلادی مختص عملیات در مدار زمین طراحی شده بود که با کد 7K-OK شناخته می‌شد. قرار بر این بود که از این گونه در مدار زمین برای تمرین عملیات سفر به ماه استفاده شود.
پروژه آزمایشی آپولو - سایوز
پروژه آزمایشی آپولو - سایوز نخستین ماموریت فضایی مشترک بین آمریکا و شوروی و نخستین همکاری فضایی بین‌المللی بود.
این ماموریت در ۱۵ ژوئیه سال ۱۹۷۵ آغاز شد و در طی آن، فضاپیمای آمریکایی آپولو و فضاپیمای روسی سایوز در مدار زمین به هم متصل شدند و فضانوردان آنها باهم عملیات مشترکی به انجام رساندند.
پروژه آپولو - سایوز چه به لحاظ فنی و چه از نظر سیاسی عملیات مهمی محسوب می‌شود.
این پروژه در اصل برنامه‌ای نمادین و سیاسی در دوره‌ای از تنشزدایی بین روابط ابرقدرت‌های شرق و غرب بود. با این حال، فضانوردان در طی آن آزمایش‌های علمی و فنی مهمی را به انجام رساندند.
از جمله آزمایشات علمی می‌توان به ایجاد خورشیدگرفتگی مصنوعی توسط آپولو اشاره کرد، تا فضانوردان روسی در سایوز بتوانند از این فرصت استفاده کرده، برای نخستین‌بار از فضا از تاج خورشید عکسبرداری کنند.
همچنین پروژه آپولو- سایوز برای مهندسان آمریکایی و روسی این امکان را فراهم کرد که کارکرد سیستم‌های فضایی متفاوتشان را با هم هماهنگ کنند.
نتایج این هماهنگی بعدها برای اتصال فضاپیمای شاتل آمریکا به ایستگاه فضایی میر و نیز ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی بکار رفت.
در اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی، در دوره‌ای موسوم به تنشزدایی برای مدتی یخ‌های سیاسی بین دو قطب غرب و شرق یعنی آمریکا و شوروی ذوب شد.
ریچارد نیکسون نخستین رئیس جمهور ایالات متحده بود که به مسکو سفر کرد. برژنف و نیکسون مذاکراتی را جهت کاهش خصومت و رقابت نظامی بین دو کشور و افزایش همکاری دوجانبه آغاز کردند.
نقطه عطف این همکاری‌های دوجانبه، همکاری در عرصه فضایی بود و منجر به امضای موافقتنامه «پروژه آزمایشی آپولو - سایوز» در ۲۴ مه ۱۹۷۲ بین ریچارد نیکسون و الکسی کاسیگین در مسکو شد.
طی این موافقتنامه، قرار بر این شد که فضاپیماهای سایوز و آپولو در مدار زمین با هم ملاقات کرده و متصل شوند و فضانوردان روسی و آمریکایی در مدار زمین میهمان هم باشند.
در سال ۱۹۷۷ ، نیکلای استپانوویچ چرنیخ ستاره‌شناس روس موفق به کشف سیارکی شد که آن را «سیارک ۲۲۲۸ سایوز - آپولو» نامید.
