همشهری‌آنلاین - فتانه احدی : با توجه به مخالفت غیر رسمی ایران به پیش‌نویس جدید برجام که از سوی جوزف بورل ارائه شده است. برجام روند تازه‌ای به خود گرفته است. بورل از طرف‌های شرکت کننده در مذاکرات خواسته است که این پیش‌نویس را قبول کنند تا مانع بروز «بحران خطرناک» شوند و گفته که این پیش نویس «ایده آل نیست» اما به نظر من به عنوان واسطه در این مذاکرات «این بهترین توافق ممکن است. اما به گفته نصرت‌الله تاجیک سیاستمدار و کارشناس مسائل سیاسی که قطعا این متن جدید با طرف آمریکایی چک شده است وسازمان‌های اطلاعاتی مخالفان و رقبا و دشمنان ما این متن را دارند و روی آن کار می‌کنند.
در ادامه متن کامل گفت‌وگوی همشهری آنلاین با نصرت‌الله تاجیک سفیر پیشین، دیپلمات، سیاستمدار و تحلیل گر مسایل بین الملل را بخوانید.
به گفته امیر عبدالهیان، ایران با پیش‌نویس جدید برجام پیشنهادی آقای بورل، مخالف است اما تاکنون به طور رسمی مخالفت خود را اعلام نکرده است. به نظر شما ایران چه تصمیمی می‌گیرد؟ تصمیم به صلاح چه تصمیمی است؟ و تحلیل شما از اتفاقات جدید چیست؟ آیا این گام را می‌توان مثبت تلقی کرد یا خیر؟
اکنون برجام وارد یک سیاهچاله شده که ناشی از دو مولفه شکلی و محتوایی است. از نظر شکلی مذاکرات غیر مستقیم، غیر مستقیم تر شده است! بیشتر تحلیلگران و ناظران سیاسی در خارج و داخل ایران از ابتدا معتقد بوده‌اند که هدایت، مدیریت و نتیجه‌گیری مذاکرات غیر مستقیم سخت و تا حدی غیر ممکن است. حداقل این روش از منظر کش پیدا نکردن مذاکرات و طولانی نشدن آن که مد نظر مسئولان کشور بود در تضاد بود! اینکه ما با اتحادیه اروپا بنشینیم و کسی رابط باشد و آمریکا در اتاق دیگر، واقعا عملی نبود و باید ضمن رعایت دغدغه هایمان از جمله اینکه نمی‌خواستیم آمریکا را چون از برجام خارج شده بود، عضو آن بدانیم، یک فرمول بهتری پیدا می‌کردیم.
بنابراین مشخص بود که مذاکرات در کوتاه مدت به جایی نمی‌رسد و اکنون نیز در پرتو شرایط بین‌المللی از جمله جنگ اوکراین و یارگیری‌های جدید و تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای ناشی از آن، شرایط بدتر شده است.
اکنون آقای بورل متنی را بر اساس دانسته‌ها و اطلاعات خود که مقداری از انتظارات ایران و مقداری از انتظارات آمریکا را برآورده کند، تهیه و اعلام کرده که اگر دو طرف آن را قبول کنند، می‌شود جلو رفت. اما اکنون دوباره ایران می‌خواهد نظر دهد، آمریکا هم حتما می‌خواهد نظر دهد. و نزدیک کردن این دو نظر به هم باز کار آسانی نیست. اگر قرار بود ایران و آمریکا به نظر واحد برسند که در یکسال گذشته به نتیجه رسیده بودند!
- جزئیات اقدام تلافی جویانه ایران علیه آمریکا | واکنش تهران به متن پیشنهادی بورل برای توافق | آمریکایی‌ها فکر نکنند ...
- واکنش رسمی ایران به پیشنهاد بورل | توافق نزدیک است؟
- جزئیات جدید متن بورل برای توافق با ایران؛ واکنش تهران | پیشنهاد یک دیدار مهم ؛ توافق در آینده نزدیک؟ | دلیل تماس قطر و عمان با ایران و آمریکا
برجام چگونه به یک نقطه مشترک دو طرف خواهد رسید و این مساله چگونه حل می‌شود؟
حل مساله برجام چه محتوائی و چه شکلی، اراده سیاسی می‌خواهد. اینکه اکنون رسیدیم به روندی که آقای وزیر امور خارجه می‌گوید به ۹۵ درصد از تفاهم رسیده‌ایم و تنها ۵ درصد مشکلات باقی مانده است! یعنی مجددا باز همین ۵ درصد، وزنی به اندازه آن ۹۵ درصد خواهد داشت. بنابراین برجام اکنون دچار یک ابهام استراتژیک شده که بیشتر ناشی از مدیریت مذاکرات است و نه صرفا محتوا و احتلافات دو طرف در باره آن. از نظر محتوایی هم از ابتدا پیشنهاد کارشناسان وتحلیل‌گران این بود که ما در این مرحله از برجام خارج نشویم و دو طرف به چهارچوب برجام وفادار باشند و موارد خارج از آن را مطرح نکنند. اگر خواسته‌های خارج از برجامی از هر طرف مطرح شود باز دوباره روند طولانی مذاکرات را به دنبال خواهد داشت.
بنابراین این دو اشکال اکنون برجام را در یک ابهام یا سیاهچال استراتژیک قرار داده و واقعا باعث تلف کردن وقت و زمان کشور است. و مشخص نیست که دوباره اگر صحبت از احیای برجام باشد آیا این امکان وجود دارد یا نه ؟! زیرا الان برجام از توان افتاده و هر روز در دنیا نیز مسائلی پیش می‌آید که اولویت کشورها را تغییر می‌دهد، هر کشوری مسائل و مشکلات خود را دارد، چه هم‌پیمانان ما، چه مخالفان ما.
از سوی نیز از منافع حاصل از تحولات بین المللی نمی‌توانیم استفاده کنیم و هم عدم نفع ما در تاخیر در روند توسعه کشور زیاد شده و با این اقتصاد نحیف نمی‌توانیم مشکلات داخلی و سیاست خارجی خود را سر و سامان دهیم.
از این رو تحلیلگران نمی‌دانند که الان به دلیل عدم شفافیت و اطلاع‌رسانی صحیح چه می‌گذرد؟! و حتی نمی‌دانیم متنی که آقای بورل روی میز گذاشته است، چیست؟! حتی محرمانگی آن را هم متوجه نمی‌شویم، اگر متنی است که جوزپ بورل داده، قطعا با طرف آمریکایی چک کرده است، قطعا سازمان‌های اطلاعاتی مخالفان و رقبا و دشمنان ما این متن را دارند و روی آن کار می‌کنند. من فکر میکنم اگر تحلیلگران و دانشگاهیان این متون را نداشته باشند، چگونه می‌توانند، موقعیت را تجزیه و تحلیل علمی و بی‌طرف کنند و راه حل ارائه دهند؟!
پس بنابراین عنصر دوم هم بحث چسبیدن به برجام است. ما و طرف آمریکایی نباید خارج از برجام انتظاراتی داشته باشیم. با این وضعیت، رفع تحریم‌ها در چهارچوب خارج از برجام است. یعنی ما باید برجام را به ماهُو برجام در نظر داشته باشیم.
دادن ضمانت‌های کافی از سوی آمریکا چه تاثیری بر پیش‌برد برجام دارد؟
گرفتن تضمین و ضمانت حق ما و بسیار لازم است، چون آمریکا بد عهدی کرده، آمریکا خارج شده، و اکنون آمریکا عضو برجام نیست. ولی نباید انتظار داشته باشیم که آمریکا تضمین بدهد. ما باید راهکاری پیدا می‌کنیم که خود تضمین باشد. ما باید برای این موضوع از ابتدای مذاکرات راه حلی پیدا می‌کردیم. این محکمه پسند است و افکار عمومی را بسیج میکند، چون هیچ کسی نمی‌گوید ایران از برجام خارج شد. آژانس ۱۵ گزارش داده است که ایران به برجام وفادار بوده است. الان بحث تضمین، بحث معقولی است و راه حل حقوقی و سیاسی هم ندارد. بیشتر در ازای خروج برجام، آمریکا باید یک مابه‌ازایی بدهد و این مابه ازا ظرفیتی است که ما در بحث هسته‌ای در ۵ مرحله کاهش تعهدات برجامی فراهم کرده‌ایم. به‌طور مشخص این ظرفیت از منظر سخت‌افزاری و عملیاتی اگر کاهش زمان گریز هسته‌ای باشد بهترین تضمین است. که اگر باز آمریکا یا طرف دیگری از برجام خارج شود و برجام را از حیزانتفاع برای ایران خارج کند، بتوانیم به اقدامات خود ادامه دهیم. این قسمت سخت‌افزاری تضمین است.
بحث نرم‌افزاری تضمین هم از ابتدای مذاکرات برجام مطرح بوده، و از کانال همکاری ایران و غرب می‌گذرد که ما باید تلاش کنیم کشورهای دخیل و موثر بازی را برد - برد تمام کنند. از جمله شرکت‌های بزرگ و صاحب نام، دارای تکنولوژی و سرمایه آنها در بازار آینده اقتصادی کشور به نوعی سهیم باشند. تا هم ما که از نظر تولید و مصرف بازاری تشنه و متنوع داریم از امکانات آنها در توانمند کردن اقتصاد نحیف کشور در اثر تحریم‌ها استفاده کنیم و وجود دو عنصر سرمایه و فناوری خود باعث ایجاد اطمینان و امنیت روانی می‌شود و هم یک فرهنگ تعامل و همکاری را توسعه می‌دهد.
تحریم‌های اقتصادی چه تاثیری بر اقتصاد و بازار ما گذاشته است؟ و چه راهکاری برای مقابله با تحریم می‌توان یافت؟
اگر ظرفیتی در کشور به‌وجود بیاوریم، که بتوانیم با شرکت‌های بزرگ بین‌المللی کار کنیم، تحریم‌هایی که اقتصاد و بازار ما را نحیف کرده است به خودی خود مرتفع می‌شود.
زیرا هم ما به تامین نیازهای فناوری و تکنولوژی برای صنایع نفتی و تامین انرژی دنیا مخصوصا در این شرایط که به زمستان نزدیک می‌شویم نیاز داریم و هم غرب به نفت و گاز ما نیاز دارد. بعد از ماجرای اوکراین و به نوعی کاهش نقش و حضور روس‌ها در بازار انرژی اروپا، اگر بتوانیم از این شرایط استفاده کنیم که به دلیل فرسودگی صنایع نفتی و پالایشگاه‌ها و غیره و مسائل تخصصی نفت بتوانیم از تکنولوژی روز استفاده کنیم و ظرفیت استحصال خود را بالا ببریم ، طبیعی است که اقتصاد ما اقتصاد پویا و شکوفایی خواهد شد.
این کمک میکند به ما، که تضمین هم است که متاسفانه در دوره قبلی این امکان فراهم نشد. مخصوصا کشورهای غربی اگر سهمی از بازار ایران داشته باشند چه تامین نیازهای تکنولوژی و چه، بازار مصرف فرآورده‌های تولیدی ما اعم از انرژی و کالا.
ظرفیت ادامه دادن مذاکرات احیای برجام تا کجاست؟ چقدر می‌توان برجام را به جلو راند؟ و آیا امیدی به احیای آن هست؟
در مورد تداوم مذاکرات برجام فکر میکنم برجام ظرفیت کشش بیش از این را نداشته باشد. یعنی ما الان به آستانه تحمل دو طرف رسیده ایم. طبعا مخالفان برجام در ایران و آمریکا و نیز ائتلاف عبری و عربی که از ابتدا با برجام و حل مشکلات بین المللی ایران مخالف بود در به اینجا رسیدن برجام نقش داشته اند! در دور جدید مذاکرات ابتدا بحث شمردن دندان دو طرف بود که در اول مذاکرات شروع شد و سپس فشار برای امتیازگیری و غیره و الان از این مراحل گذشته‌ایم. و اگر دو طرف عاقلانه و واقع‌بینانه نخواهند با یک اراده سیاسی مسائل را حل و فصل وکنند، من فکر میکنم دیگر خیلی امیدی به احیای برجام نباشد و شرایط جدیدی به وجود می‌آید. آن شرایط هم بستگی به بازی هر دو طرف دارد و الان نمی‌شود نسخه‌ای پیچید یا تصویری را کشید که تصویر آتی برجام این است، نه تنها هر بازی این دو طرف بلکه هر تحولی در منطقه و جهان می‌تواند بر برجام تاثیر بگذارد و این روند را ابتر کند و شرایط جدیدی به وجود بیاید که مشخص نیست که شرایط آرامی باشد یا چگونه شرایط را بتوان مدیریت کرد، خیلی ابهام وسیع‌تر می‌شود.
زیرا هر طرف می‌خواهد مسئولیت شکست را برعهده دیگری بگذارد و حالا وضعیت پیشرفت هسته‌ای ما و اقدامات بعدی و دخالت عناصر دیگر از جمله اقدامات رژیم صهیونیستی، همه اینها در نوعی از سردرگمی است. یعنی با این وضعیتی که مذاکره کنندگان اطلاعات قطره‌ای، مبهم و کلی را مطرح می‌کنند، تحلیلگران امکان این را ندارند که از الان احتمالات را بررسی کنند. مگر اینکه در مرحله بعدی تغییر روشی داده شود، مطالبی گفته شود، آنگاه می‌شود بررسی کرد چه وضعیتی به وجود خواهد آمد.
تبعات واکنش به پیش‌نویس آقای بورل از سوی دو طرف مذاکره کننده چگونه خواهد بود؟
تبعات واکنش به پیش‌نویس آقای بورل از سوی دو طرف مذاکره کننده نامعلوم است. طرف ایرانی گفته نظراتش را داده است. اما به نظر میرسد بیش از حد کش داده می‌شود! تاکید میکنم اینکه ما به قول آقای وزیر امور خارجه یک توافق خوب، پایدار و قوی داشته باشیم، با توجه به بدعهدی آمریکایی خیلی خوب است. اماباید تلاش کنیم شرایط را خودمان به وجود آوریم.خودمان راهی را نرویم که توافق خوب و قوی و پایدار نداشته باشیم. بحث الان خیلی طولانی شده ما نمی‌دانیم که در ۸ دور مذاکره قبلی چه اتفاقی افتاده است؟! و اکنون این ۵ درصد باقیمانده چرا ۹۵ درصد قبل را از بین می‌برد، چرا پیشنهادات تهران به نتیجه نرسیده، واقعا مشخص نیست. و فکر میکنم این وضعیت یکی از اثرات مذاکرات غیر مستقیم است.
مذاکرات مستقیم چه اهمیتی در پیش برد برجام دارد؟
البته اصراری به مذاکرات مستقیم ندارم اما بالاخره هر تصمیمی که انسان می‌خواهد بگیرد تا روندی را متحول کند و از آن مرحله عبور کند و به قله بعدی برسد، نیاز به جسارت و جرات و آینده بینی دارد، ما الان مطالبات منطقه‌ای را از دست می‌دهیم، با همین تعلل که هنوز مشخص نیست با اهدافی است یا خیر، ناسامانی‌هایی در کشور داریم. بازار و اقتصاد و مردم منتظر نتیجه برجام هستند! اما دو طرف سعی می‌کنند که ابزار و اهرم‌های خود را زیاد کنند که بتوانند از طرف مقابل امتیاز بیشتری بگیرند. ماهم باید واقع‌بین باشیم که آیا ظرفیت وجود دارد که ما بخواهیم انقدر فشار بیاوریم یا اینکه نه ما دامنه بحث را جمع کنیم و به جمع بندی برسیم و از فواید آن نتیجه برای اقدامات بعدی خود استفاده کنیم. آمریکا می‌گوید توافق خوب روی میز است بستگی به ایران دارد، ایران هم توافق خوب و پایدار و قوی می‌خواهد بنابراین اگر افکار عمومی در جریان تصمیمات طرفین قرار گیرد بهتر است و در این فضا شایعات و حدس و گمان مطرح نمی‌شود.
امیرعبداللهیان به بورل گفته است که ایران از پیشنهادها و ایده‌هایی که در راستای تکمیل مذاکرات و رسیدن به توافق هستند استقبال میکند و همزمان خواستار انجام مباحثات بیشتر درخصوص پیشنهادهای اروپایی و همچنین پیشنهادهای تهران برای رسیدن به راه حل‌های مشترک است. آیا این مباحثات صورت می‌گیرد؟ موضع‌گیری آمریکا چه می‌تواند باشد؟
در مورد نحوه موضع آمریکا نسبت به این متن آقای بورل که آمریکایی ها گفته‌اند در حال بررسی هستند، حدس میزنم نقطه نظراتی نسبت به متن دارند اما منتظر موضع‌گیری ایران هستند، اگر ایران موضع منفی گرفت، آمریکا می‌گوید ما مشکلی نداریم ایران تحفظ دارد و شکست این مرحله را قطعا گردن ایران می اندازند. بنابراین احتمال این بازی وجود دارد و معلوم نیست دلیل پیشدستی ایران در اعلام نظرش چیست؟!
به نظر می رسد که در آینده نزدیک شاهد توافقی نباشیم و باید تا پیش از نشست شورای حکام آژانس منتظر بمانیم. آیا ممکن است در این بازه زمانی اتفاقاتی بیفتد و مواضع تغییر کند؟
بله! به نظر می‌آید توافقی حاصل نشود تا در سپتامبر در شورای حکام مجددا پرونده ایران مطرح شود. در اجلاس قبلی درخواست همکاری بوده در مرحله بعدی این احتمال وجود دارد که قطعنامه را لازم الاجرا و فنی‌تر یا حقوقی.تر کنند. یعنی اگر ایران و آمریکا نخواهند توافق کنند و کنار بیاییند و بخواهند به نقطه نظرات خود پافشاری کنند من فکر می کنم که این حالت اتفاق می افتد. هنوز هیچ قرینه و اراده مثبت توافق وجود ندارد و اگر معادلات منطقه‌ای و بین.المللی را هم اضافه کنیم، مشاهده می‌کنیم قضیه دارد پیچیده‌تر می‌شود. مسائل اوکراین، روسیه و چین و تحرکات نظامی کشورها در کنار غیر قابل انعطاف بودن مواضع اوضاع را بحرانی میکند.
تماس‌های علنی و غیرعلنی قطر و عمان با دو طرف ایرانی و آمریکایی چقدر تاثیر دارد؟
در مورد قطر و عمان طبیعی است. میانجی‌گران می‌توانند نقش داشته باشند اما بردشان محدود است. ایران به دنبال گسترش دامنه رفع تحریم‌ها است. به‌ویژه خارج کردن سپاه از لیست سیاه که هنوز مشخص نیست که ایران از آن گذشته یا خیر؟! آخرین مطلب آقای وزیر امور خارجه نشان می‌داد که به خروج شرکت‌های اقتصادی سپاه از لیست تحریم‌ها اکتفا شده است، که مشخص نیست این امر در متن آقای بورل چه جایگاهی دارد؟ اگر چه در متن به فواید اقتصادی برجام برای ایران اشاره شده است. عدم اطلاع رسانی باعث می‌شود که با شک و تردید نظر داد. طبیعتا اگر این دو کشور یعنی قطر و عمان، که هر دو با ایران و آمریکا رابطه خوبی دارند فرمول و راه حلی پیدا کرده و روی آن کار کرده باشند شاید روزنه امیدی باشد اما من هنوز خیلی زمینه قدرتمندی نمی‌بینم. باید چند روزی صبر کرد تا نتیجه فعالیت و متن جوزپ بورل و مخصوصا نحوه برخورد آمریکا با آن را دید و از آن طریق سناریو نویسی و گمانه‌زنی کرد.
نظر شما