روایت پرماجرای شاهد زنده به توپ بستن مجلس | از پایگاه مشروطه‌خواهان تا میزبانی نخستین‌های ایران

همشهری آنلاین – مجیدجباری: عمارت زیبایی که در ضلع جنوب غربی قدیمی‌ترین و مهم‌ترین میدان تهران به آرامی جاخوش کرده‌، سال‌ها پیش در متن جریان مشروطه پایگاه مشروطه‌خواهان بوده است. این بنای قجری در میان باغی با درختان سر به فلک کشیده‌ و عمارتی زیبا،میزبان نخستین‌های ایران هم به حساب می‌آید.

عمارت مسعودیه به دستور مسعود میرزا، ملقب به ظل‌السلطان، حاکم اصفهان و فرزند ناصرالدین شاه ساخته شده‌ و در پیچ و خم تاریخ، وقایع زیادی درآن اتفاق افتاده است.تمام کتیبه‌هایی که هنوز هم بر بناهای مسعودیه دیده می‌شود، تاریخ ۱۲۹۵ قمری را دارد و سال ۱۲۹۰ قمری، که مسعودمیرزا آن را به عنوان سال ساخت بنایش می‌داند، دیده نمی‌شود. مجموعه عمارت مسعودیه هفت کتیبه دارد که دو کتیبه در سردر اصلی، یک کتیبه در سردر کالسکه‌رو، دو کتیبه در عمارت دیوان‌خانه و دو کتیبه هم در عمارت مشیریه قرار دارد.

خانه‌ای که در جریان مشروطه به رگبار بسته‌شد

در جریان جنبش مشروطه این عمارت شاهد ماجراهای زیادی بود و آسیب هم دید. ظل‌السلطان با برادرش مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه مخالف بود و همین موضوع باعث شد این عمارت به عنوان پایگاه مشروطه‌خواهان تیدیل شود. در سال ۱۲۸۷ بمبی دست‌ساز زیر کالسکه محمدعلی شاه و در نزدیکی عمارت مسعودیه منفجر و باعث شد محمدعلی شاه به لیاخوف روسی دستور دهد مجلس را به توپ ببندد. پس از واقعه بهارستان و به توپ بستن مجلس، عمارت مسعودیه، خانه ظهیرالدوله و برخی از خانه‌های مشروطه‌خواهان دیگر نیز به رگبار بسته شد.

ظل السلطان در سال ۱۳۲۷ قمری به پسر خود وکالت داد که خانه‌اش یعنی عمارت مسعودیه‌ را به هر کسی که مایل باشد بفروشد.همدم السلطنه، همسر جلال الدوله، دختر میرزا یوسف مستوفی الممالک صدر اعظم، در ۱۳۲۸ عمارت مسعودیه را ۵۰ هزار تومان خرید. در این معامله وکیل همدم‌السلطنه، همان مستوفی الممالک بود. رضا خان واحدهای عمارت مسعودیه را خرید و در ۱۳۴۳ قمری، به وزرات فرهنگ، اوقاف و صنایع مستظرفه هدیه کرد. در واقع آن‌چه امروز از عمارات مسعودیه باقی مانده و به آن معروف است بخشی است که رضا خان برای دولت از همدم السلطنه خرید.

معماری عمارت مسعودیه

مساحت این عمارت تقریبا ۴۰۰۰ مترمربع است و شامل بیرونی یا دیوان‌خانه، اندرونی و دیگر بخش‌ها می‌شود. معمار عمارت مسعودیه استاد شعبان معمارباشی و ناظر آن میرزا رضا قلی‌خانی ملقب به سراج‌الملک بود. هنرهای زیادی در ساختمان عمارت مسعودیه خودنمایی کرده‌اند. از رشته‌های هنری که می‌توان ردی از آن‌ها را بر در و دیوار عمارت مسعودیه دید می‌توان به گچبری، کاشی‌کاری، خطاطی و نقاشی اشاره کرد.

میزبانی از نخستین‌های ایران

سنگ بنای بسیاری از ساختمان‌های فرهنگی کشور در این عمارت گذاشته شده است. اولین کتابخانه و موزه ملی ایران در گوشه‌ای از این عمارت برپا شد.حدود سال‌ ۱۳۰۴ انجمن معارف از یکی از اتاق‌های عمارت مسعودیه برای تاسیس نخستین کتابخانه رسمی کشور استفاده کرد. این نخستین کتابخانه رسمی، پایه اصلی و اولیه کتابخانه ملی بود. چند سال بعد یکی دیگر از اتاق‌های عمارت به عتیقه‌های باستانی که از گوشه و کنار ایران به دست آمده بود اختصاص یافت؛ به همین خاطر می‌توان گفت عمارت مسعودیه به نوعی اولین موزه ایران به حساب می‌آید. بعدها در سال ۱۳۱۸ اشیای عتیقه آن به موزه ملی منتقل شد.

عمارت مسعودیه که روزگاری(ازسال ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۳ ) دانشکده افسری بوده در سال ۱۳۴۵ شمسی بعد از تفکیک وزارت آموزش و پرورش از فرهنگ و هنر به وزارت آموزش و پرورش سپرده و نخستین وزارتخانه آموزش و پرورش در آنجا مستقر شد.

در تاریخ ۲۷ دی ماه ۱۳۷۷ این بنای تاریخی مهم در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و حریم و ضوابط آن در بهمن ماه همان سال تعیین، تصویب و به مراجع قانونی اعلام شد.

مسیرهای دسترسی و بازدید از عمارت

علاقه مندان به آثار تاریخی برای دیدن عمارت مسعودیه دو راه دارند اما مترو راحت‌ترین راه برای دسترسی به این عمارت است. از آنجا که خیابان و میدان بهارستان جزو خیابان‌های شلوغ و پرتردد شهر به شمار می‌آیند، بهتر است رفتن با خودروری شخصی را فراموش کنید.

به جای آن می توانید از طریق خط ۲ به ایستگاه ملت رفته و از آنجا به خیابان اکباتان بروید. ورودی عمارت مسعودیه در خیابان اکباتان است و مسیر، از ایستگاه مترو تا عمارت طولانی نیست. همچنین می‌توانید در ایستگاه بهارستان پیاده شوید، به ضلع جنوب غربی بروید و سپس مسیر خیابان اکباتان را پیش بگیرید. این راه کمی طولانی‌تر است اما در عوض، می‌توانید نگاهی به خیابان‌ها و کوچه‌های زیبای بهارستان بیندازید.

گزینه‌های متعددی برای بازدید از عمارت مسعودیه با اتوبوس هم وجود دارد. یکی از راحت‌ترین روش‌ها این است که از هرجای تهران که هستید خود را با بی‌آرتی پایانه جنوب- میدان تجریش به جمهوری برسانید و از آنجا سوار اتوبوس‌های میدان بهارستان-میدان جمهوری شوید. عمارت مسعودیه همه روزه جز روزهای سوگواری، از ساعت ۸ تا ۱۶ میزبان علاقه‌مندان است.