با وی در باره عملکرد این کمیته و فعالیت‌های مرتبط با گردشگری در شهر تهران گفت‌وگو کرده‌ایم.
- مهم‌ترین هدف کمیته مطالعات گردشگری شهر تهران چیست و این کمیته تا‌کنون چه عملکردی داشته است؟
از سال گذشته در مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، یک سلسله کمیته‌هایی در جهت تحقق اهداف ارتقا و توسعه مدیریت شهری، در حوزه‌های مختلف شکل گرفته است.
از جمله کمیته اطلاعات راهبردی گردشگری که تقریبا از آذر ماه سال گذشته فعالیت خود را شروع کرده، البته کمیته‌های مشابهی مانند کمیته راهبردی محیط‌زیست و کمیته مطالعات بحران هم وجود دارد.
هدف کمیته اطلاعات راهبردی شهری دستیابی به یک استراتژی است که از آن طریق موجب توسعه گردشگری شهری شود.
با توجه به اینکه شهر تهران دارای جاذبه‌های زیادی است و در عین حال به‌دلیل امکانات و شرایط، یک مبدأ گردشگری است، و از طرف دیگر یک محفل گردشگری نیز می‌تواند باشد، بنابراین کمیته گردشگری در زمینه‌های مختلف از جمله تاریخی، فرهنگی، طبیعی، درمانی، مذهبی و ورزشی فعال شده است، همچنین زمینه دیگری که ما در حال کار کردن روی آن هستیم، گردشگری انسان ساخت است؛
یعنی جاذبه‌هایی که نه فرهنگی و تاریخی است و نه طبیعی؛ بلکه براساس شرایطی که متروپلیتن‌ها دارند، مثل وجود برج آزادی یا میلاد یا نمایشگاه بین‌المللی در تهران همانطور که دوبی جاذبه‌های انسان ساخت دارد و این زمینه باعث شده که کمیته مطالعات راهبردی در حوزه‌های مختلف سعی کند که این جاذبه‌ها تبدیل به محصولات گردشگری شوند و زمینه توسعه گردشگری شهر تهران را، که هم برای شهروندان تهرانی به‌عنوان میزبان و هم برای گردشگران و هم برای تعامل بین این دو می‌تواند مفید باشد، فراهم آورد.
- در این راه چه کمکی از سوی استادان دانشگاه شده است؟
اکثر اعضای کمیته یا استادان دانشگاه هستند، یعنی در حوزه آکادمیک، مطالعاتی در زمینه گردشگری داشته اند، یا کسانی هستند که علاوه بر این سال‌ها تجربه گردشگری طبیعی و توریسم داشته‌اند و در دستگاه‌های اجرایی، عهده دار مسئولیتی بوده‌اند و به مسائل اجرایی آن آشنا هستند.
استادان دانشگاه کمک می‌کنند که دیدگاه‌های راهبردی منطبق با اصول علمی شکل بگیرد. چون یکی از وظایف و فعالیت‌هایی که کمیته به انجام آن مبادرت کرده، تدوین چشم‌انداز گردشگری در سال 1404 در تهران است و به‌دنبال آن تنظیم و تدوین راهبردها و سیاست‌های راهبردی و نشأت گرفته از این سیاست‌های راهبردی، به سیاست‌های اجرایی دست پیدا کرده است. استادان دانشگاه‌ها طبیعتا بزرگ‌ترین نقش را در تبیین و تنظیم این سند داشته‌اند.
- از سال گذشته که این کمیته تشکیل شده است، چه برنامه‌هایی در دست مطالعه داشته و آیا این برنامه‌ها به مرحله اجرا رسیده است؟
یکی از مهم‌ترین اهدافی که این کمیته دنبال می‌کند این است که در آینده با چه چشم‌اندازی روبه‌رو هستیم و راهبردهای ما برای تحقق آن آرمان‌ها چه خواهد بود؟ که این به انجام رسیده و در حال ویراستاری نهایی است، بنابراین سند ملی گردشگری شهری تهران که شامل چشم‌انداز، راهبرد و سیاست‌های اجرایی است در حال نهایی شدن است.
از طرف دیگر، این کمیته اصول ناظر برگردشگری را تدوین کرده است؛ یعنی گردشگری هم نمی‌تواند بدون ضابطه باشد. باید طوری باشد که این گردشگری مطابق با مقتضیات زیست‌محیطی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی یک شهر باشد.
در نتیجه اصولی که به این نوع گردشگری قوام می‌دهد و آن را پایدار و متعادل می‌کند و از آن به‌عنوان گردشگری خردمندانه نام می‌بریم، باید شکل گیرد. علاوه بر آن یکی از مهم‌ترین بررسی‌هایی که دراین کمیته در حال به سرانجام رسیدن است، تدوین بانک اطلاعاتی گردشگری شهر تهران است تا هر کس بتواند با دسترسی به این بانک اطلاعات تمام جاذبه‌ها و منابع گردشگری شهر تهران را بشناسد و فاصله و ارتباط گردشگری و راه‌های دسترسی به آن، زمینه‌های سرمایه‌گذاری و تمام اطلاعات آن را که مورد نیاز است، جمع‌آوری کند.
- نقاط ضعف گردشگری تهران طبق بررسی‌هایی که شما داشته‌اید چیست ؟
یکی از مهم‌ترین کارهایی که باید به سرانجام برسد این است که گرچه این کمیته، کمیته مطالعاتی است ولی به هر حال این مطالعات راهبردی باید به کاربردی تبدیل شود.
در نتیجه این کمیته چارچوب کلی یک طرح یا پروژه جامع گردشگری شهر تهران و مناطق اثرگذار و مناطق اطراف که به‌خصوص در زمینه اکوتوریسم می‌تواند نقش عمده‌ای را پیدا کند، طراحی کرده است.
اگر مطالعات این پروژه جامع انجام شود شهرداری قادر خواهد بود آن را به اجرا درآورد. در واقع این کمیته 3 کارگروه دارد؛ کارگروه مدیریت برنامه‌ریزی، کارگروه چالش‌ها و مشکلات گردشگری و کارگروه بررسی طرح‌ها و پروژه‌های گردشگری.
در کارگروه بررسی چالش‌ها و به‌طور کلی مسائل گردشگری، موانع و مشکلات گردشگری شهری در حال استخراج است و چارچوب اولیه هم برای جلسه عمومی کمیته گردشگری آماده شده است. در 2حوزه می‌توان این مسئله را بررسی کرد.
از موانعی که کشور ما اساساً در مورد گردشگری با آنها مواجه است این است که ما به لحاظ مسائل جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی باید جزء 10 کشور مهم جهان باشیم و به لحاظ مسائل تنوع زیستی و اکوتوریسم جزء 5 یا 6 کشور جهان هستیم.
در حالی که در عمل به‌دلیل برخی از مشکلات و مسائل، ما جزء 50کشور اول در زمینه پذیرش گردشگر نیستیم. ما از لحاظ درآمد گردشگری در رده‌های پایین قرار داریم. پس ما یک سری مشکل‌ها و موانع کلی داریم که صنعت گردشگری کشور با آن روبه‌رو است.
علاوه بر آن طبیعتاً هر شهر به‌خصوص شهر تهران با موانع و مشکلات ویژه خود نیز روبه‌رو است که امکان سرمایه‌گذاری را در زمینه گردشگری محدود می‌کند.این موارد در حال بررسی و دسته‌بندی شدن است.
من فکر می‌کنم بعد از پایان یافتن جشنواره برترین‌های پژوهش‌های نوآوری، کمیته، چالش‌ها و موانع ومشکلات را مشخص کند و بعد از آن نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدات را در زمینه گردشگری معین خواهد کرد.
من فکر می‌کنم که ترافیک یکی از عمده مسائلی است که خیلی از دانشمندان ایرانی و افراد خارجی که در مورد ایران با آنها صحبت کرده‌ام به چشم‌شان خورده و این مسئله برای آنان خیلی ناراحت‌کننده بوده است.
ترافیک تهران نه تنها معضل گردشگری است بلکه معضل زیست‌محیطی است و به همان اندازه معضل مدیریت شهری است. یک مدیریت شهری موفق نمی‌تواند بپذیرد که با چنین ترافیک عظیم، بی‌دروپیکر و به هم ریخته‌ای روبه‌رو شود و ادعا کند که در حال مدیریت کردن شهر است.
این مشکلات در زمینه مدیریت شهری شروع می‌شود، مسائل آلودگی و بهداشت روانی را در بر می‌گیرد و گردشگری هم از این مشکلات سهم خواهد برد.
- جایگاه پژوهش و تحقیق در بهبود کیفیت گردشگری چیست؟ ما تا به حال پژوهش و تحقیق منسجمی در این زمینه داشتیم یا نه ؟
یکی از اهداف مرکز مطالعات برنامه‌ریزی این کمیته، انجام پژوهش است. امکان ندارد بدون داشتن پشتوانه علمی و مطالعاتی بتوانیم به راه‌حل‌های کاربردی واقع بینانه‌ای برسیم. عنوانی که برای این کمیته‌ها اطلاق شده ،کمیته مطالعات راهبردی است.
این مطالعات همان مفهوم تحقیق و پژوهش است. و استفاده از استادان دانشگاه برای همین هدف و انجام پژوهش صورت می‌گیرد و این جشنواره هم در واقع نشان‌دهنده میزان سهم مطالعات و پژوهش‌هاست به همین دلیل عنوانش، برترین‌های تحقیق و نوآوری است.
- یعنی شما به‌نحوی واسطه‌ای بین ایده‌ها و اجرای آن هستید؟
به نوعی کمیته‌ها اتاق فکر هستند. بله، این واژه بسیار مناسب است.
- نظام پژوهشی کشور ما یک سری مشکلات عمده دارد که احتمالاً در کارهای شما هم نمود پیدا می‌کند. شما پس از اشاره به مشکلاتی که نظام پژوهشی کشور دارد، بفرمایید این مشکلات چطور در کار شما اختلال ایجاد می‌کند؟
نظام پژوهشی ایران با یک سلسله مشکلات روبه‌رو است. از جمله عدم‌تأمین اعتبار مناسب برای پژوهش‌ها. می‌دانید که در کشور ما هزینه‌های پژوهشی بسیار پایین است.
درصد بسیار ناچیزی از سهم هزینه‌های جاری که اصلاً از لحاظ اعتبار قابل مقایسه با پژوهش و مطالعات نیست، به پژوهش اختصاص دارد. در بسیاری از کشورها حجم هزینه‌های مطالعاتی و پژوهشی هم در دانشگاه و هم در مراکز پژوهشی بسیار بالاست.
در حالی که در ایران هزینه‌هایی که صرف پژوهش می‌شود بسیار پایین است. در نتیجه امکان استفاده از تمام خدمات مربوط به آن را نداریم. در زمینه‌های کاربردی، دستگاه‌هایی که مسئولیت اجرایی دارند چنان اهمیتی به مطالعات آکادمیک نمی‌دهند. این اتصال چندان برقرار نیست.
دستگاه اجرایی کار خودش را انجام می‌دهد و دستگاه مطالعاتی کار خودش را. در نتیجه آنچه به اجرا در می‌آید و با هزینه‌های ناچیز آماده می‌شود، در دستگاه‌های اجرایی، خریدار ندارد و آنها برای خودشان مطالعه را انجام می‌دهند.
این یکی از مشکلات عمده‌ای است که سال‌ها ما با آن دست به گریبان بودیم. شهرداری تهران چون یک دستگاه اجرایی است، این مطالعات را درون خودش انجام می‌داد و دیگر با دانشگاه‌ها قرارداد نمی‌بست.
حالا ما دانشگاه را وارد کمیته‌ها کردیم تا بتوان آن ارتباط را برقرار کرد و نیروهای انسانی کافی را برای فکرکردن و انجام طراحی زمینه‌های مطالعاتی فراهم کرد. شاید هدف مرکز مطالعات جبران آن اشتباه عمده‌ای است که ما در بدنه پژوهش و بدنه اجرا در کشور، با آن مواجه هستیم.
- شما چه پیشنهادی برای حل این مشکل دارید؟ به یک سری از آنها اشاره کردید ولی به‌طور کلی برای حل مشکلاتی که در نظام پژوهشی وجود دارد چه راه حل‌هایی وجود دارد؟
من احساس می‌کنم برخی الگوهایی که کشورهای توسعه یافته دارند خیلی بد نیست. وقتی ما خودمان را در دیدگاه‌های خود محصور می‌کنیم و تمام الگوهای آنان را بد می‌دانیم، باعث می‌شود که الگوهای خوب آنها را نادیده بگیریم.
در آنجا بسیاری از شرکت‌ها و دستگاه‌های اجرایی هزینه‌های مطالعاتی دانشگاه‌ها را می‌پردازند و یا اصلاً دانشجو را از آن مرحله جذب می‌کنند و آنها را در مسیر و اهداف خود قرار می‌دهند.
یکی از آن کارها این است که واقعاً هر دستگاهی سهم خودش را در دانشگاه‌ها و مرکز مطالعات روشن کند. به‌طور مثال از دانشگاه بخواهد که من چنین افرادی با این تخصص می‌خواهم که برایم تربیت کنید و این مقدار مطالعات پژوهشی برای من انجام بدهید.
یعنی کلا بین بخش دانشگاهی و آکادمیک و بخش اجرایی کشور یک شکاف وجود دارد ؟
بله، متأسفانه این وجود دارد.
- می‌شود راجع به آثار رسیده به جشنواره، در حوزه خودتان به‌صورت کوتاه توضیح بدهید؟
جمع بندی نهایی توسط دبیرخانه مرکز مطالعات انجام می‌شود. آثار رسیده شامل پایان‌نامه و کتاب و طرح است. 3طرح را در زمینه پروژه‌های توسعه گردشگری به‌عنوان طرح‌های نسبتاً بدیع دریافت کرده ایم، مثل طرح پردیسان که طرحی معروف است.
مطالعاتی در زمینه حفاظت آثار تاریخی و فرهنگی، وجود دارد که جزء پژوهش‌های برتر است و حاوی ابتکار و نوآوری است. تألیفات، طرح‌های مطالعاتی اجرایی و تعدای مقاله نیز در اختیار کمیته قرار گرفته است.
