همشهری آنلاین ـ لاله غزالی: بازماندن کودکان از تحصیل همواره یکی از دغدغه‌های فعالان حوزه کودک و بوده و آنها را بر آن داشته که در جهت رفع این معضل اجتماعی گام بردارند و آن را از مسئولان دست‌اندرکار نیز مطالبه کنند زیرا این مساله یک پدیده اجتماعی چندوجهی است و رفع نکردن آن به حوزه‌های دیگر از جمله فرهنگی و اقتصادی نیز آسیب وارد می‌کند.
امسال نیز با نزدیک شدن به مهرماه که مدارس پس از ۲ سالِ سخت کرونایی در این ماه بازگشایی خواهد شد، این دغدغه حتی نسبت به گذشته بیشتر شده است. از زمستان ۱۳۹۸ تاکنون وضعیت معیشتی بسیاری از خانواده‌ها به دلیل از دست رفتن تعدادی از مشاغل با قرنطینه‌ها و پروتکل‌های کرونایی و همراه شدن آن با تورم و گرانی به وخامت گراییده و به‌ناچار کودکان و نوجوانانشان نان‌آور یا کمک‌خرج و کمک‌حال اقتصاد خانواده شده‌اند.
از آنجا که کار کردن کودکان اغلب با ترک تحصیل آنها همراه است، به نظر می‌رسد تعداد کودکانی که ترک تحصیل کرده‌اند در ۲ سال اخیر نسبت به گذشته بیشتر شده باشد. علاوه بر این، در تعطیلی کرونایی مدارس، بسیاری از کودکان به دلیل دسترسی نداشتن به گوشی هوشمند و ابزارهای مشابه آن برای بهره‌مندی از کلاس‌های آنلاین، عملا از تحصیل بازمانده‌اند.
مسئله دیگر، جاری شدن سیل مهاجران افغانستانی به ایران پس از اشغال دوباره آن به دست طالبان از سال گذشته است. بسیاری از این کودکان از آموزش‌های اولیه سوادآموزی و حتی مدارک هویتی و اقامتی بی‌بهره‌اند و با وارد شدن به مشاغل سیاه برای تامین هزینه‌های خانواده‌هایشان به جمعیت بازماندگان از تحصیل ایران افزوده شده‌اند.
این در حالی است که مانع قانونی برای دسترسی کودکان پناهنده به آموزش رسمی در ایران در سال ۱۳۹۴ برداشته شده و از سال گذشته نیز، با توجه به مساعدت‌های دولت و وزارت آموزش و پرورش، بسیاری از این کودکان مهاجر افغانستانی ـ حتی بدون مدارک اقامتی ـ امکان تحصیل پیدا کرده‌اند.
۴ استان در صدر آمار کودکان بازمانده از تحصیل
۲۶ اسفند ۱۴۰۰ سال بهروز نظری، مدیر گروه پژوهشی آموزش و توسعه مطالعات و توسعه سازمان جهاد دانشگاهی، در گفتگو با ایرنا، تهران را در زمینه بازماندن کودکان از تحصیل پیشتاز اعلام و از سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی و خوزستان به عنوان استان‌های دارای بیشترین آمار در این زمینه یاد کرد.
او در همان گفتگو بازماندگی از تحصیل را یک چرخه دانسته که هر سال در حال تکرار است و گفته که بر اساس گزارش وزارت آموزش و پرورش در خردادماه سال گذشته (۱۴۰۰)، ۲۱۰ هزار نفر از تحصیل بازمانده‌اند. این در حالی است که این آمار در سال قبل از آن ۱۴۶ هزار نفر بوده است.
نظری همچنین حدود یک ماه پیش از آن، در ۳۰ بهمن ۱۴۰۰، در گفتگو با مهر، اعلام کرد: در سال ۱۳۹۵، براساس اطلاعات سامانه آماری آموزش و پرورش، شمار کل کودکان و نوجوانان ۶ تا ۱۸ ساله بازمانده از تحصیل یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر برآورد شده بود اما براساس آمار غیررسمی در خصوص کودکان کار، رقم‌های مختلفی مطرح است از ۳ میلیون در نظر بگیرید و گاهی این میزان تا ۷ میلیون نفر هم عنوان می‌شود.
در این میان، پورتال دفتر سازمان جهانی یونیسف در ایران نیز تعداد کودکان ۶ تا ۱۶ ساله بازمانده از تحصیل را در کشورمان در سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۴ بیش از ۷۷۰ هزار نفر اعلام کرده و البته این آمار را بدون در نظر گرفتن کودکان افغانستانی بازمانده از تحصیل در ایران دانسته است.
چالش ۷۵۰ هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل
یوسف نوری وزیر آموزش و پرورش نیز یکشنبه ۲۰ شهریور درخصوص آخرین آمار کودکان بازمانده از تحصیل به ایسنا گفت: از ۹۰۸ هزار بازمانده از تحصیل، در سال گذشته ۱۶۴ هزار نفر به مدرسه برگشتند.
نوری ادامه داد: اکنون هم دوستانم تلاش می‌کنند با همکاری معاونت محرومیت‌زدایی که در معاونت اول ریاست‌جمهوری مستقر است، سایر دانش‌آموزان را به مدرسه برگردانند.
به نظر می‌رسد آمار اعلامی وزیر آموزش و پرورش به سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ مربوط باشد.
دلایل ترک تحصیل یا بازماندن کودکان از تحصیل
دکتر سیما فردوسی عضو شورای عالی آموزش و پرورش، درخصوص علل ترک تحصیل دانش‌آموزان یا بازماندن کودکان از تحصیل به همشهری آنلاین گفت: عوامل متعددی در این مساله دخالت دارند و نمی‌توانیم همه موضوع را با یک دلیل محدود کنیم.
وی ادامه داد: یک مورد آن بچه‌هایی هستند که درسشان ضعیف است. علتش هم این است که شاید توان ذهنی بالایی نداشته باشند و درس‌ها را خوب متوجه نشوند. این بچه‌ها نمی‌توانند خودشان را به سرعتِ کلاس و بچه‌های دیگر برسانند و به کمک احتیاج دارند. مورد دیگر، بچه‌هایی هستند که نقص دقت دارند. این بچه‌ها دامنه توجه‌شان بسیار کوتاه است و خیلی زود خسته می‌شوند.
فردوسی اظهار کرد: همچنین، بچه‌هایی هستند که به دلیل تنبلی و پشت گوش انداختن از درس و مدرسه بازمی‌مانند، به‌خصوص در ایام کرونا که ممکن است نظارتی بر درس آنها وجود نداشته است. خیلی از بچه‌هایی که ترک تحصیل می‌کنند هم ضعف بهداشت روان دارند.
وی با بیان اینکه بچه باید در شرایط ویژه‌ای قرار بگیرد که ترک تحصیل کند، گفت: شما ببینید، بچه‌ای که توان ذهنی بالایی دارد، در یک خانواده منسجم زندگی می‌کند، بهداشت روانش هم در سطح خوبی است ـ یعنی ترس و اضطراب ندارد یا افسرده نیست ـ دلیلی ندارد درس نخواند.
این روانشناس افزود: بنابراین، بچه‌ای که ترک تحصیل می‌کند یا خانواده بی‌مسئولیت دارد و تحصیل برایش خیلی اهمیت ندارد یا خودش مشکل دارد؛ مثلا بیش‌فعال است، نقص دقت دارد، اختلالات رفتاری دارد، اختلالات شخصیتی دارد. اینها جزء گروه جداافتادگان از تحصیل قرار می‌گیرند.
نابرابری و ناعادلانه بودن آموزش؛ یک دلیل مهم
فردوسی تاکید کرد: باید در این زمینه کار تحقیقاتی و مستندی انجام شود اما تا به حال به طور سیستماتیک چنین کاری صورت نگرفته است. همه این بچه‌ها باید شناسایی، دسته‌بندی و طبقه‌بندی شوند و مشخص شود که هر کدامشان به چه دلیلی ترک تحصیل کرده یا از تحصیل بازمانده‌اند. تک‌تک بچه‌ها باید پرونده داشته باشند و مشخص باشد هر کدام از اینها در چه وضعیتی از لحاظ سلامتی، خانواده، آموزش و... به سر می‌برند.
وی با اشاره به نابرابری و ناعادلانه بودن آموزش در کنار عوامل یاد شده اظهار کرد: بعضی از این بچه‌ها در فقر به سر می‌برند یا در مناطق محروم زندگی می‌کنند و امکانات آموزشی لازم برایشان فراهم نیست. در ایام کرونا خیلی از آنها حتی موبایل یا تبلت در دسترس نداشتند و نمی‌توانستند از فضای مجازی برای درس خواندن استفاده کنند.
این روانشناس به همشهری آنلاین افزود: در جلسات شورای عالی آموزش آموزش و پرورش درباره این بچه‌ها صحبت و گفته می‌شود که مثلا برای آنها دوره‌های آموزشی و کلاس برگزار شود که عقب‌ماندگی‌شان از درس جبران شود، اما بحث این است که ما نمی‌توانیم آنها را به ادامه تحصیل مجبور کنیم، بلکه برایشان امکان تحصیل را فراهم می‌کنیم.
جایگاه کودکان بازمانده از تحصیل در سند تحول آموزش و پرورش
وی در پاسخ به این سوال که آیا در سند تحول آموزش و پرورش به موضوع کودکان بازمانده از تحصیل اشاره شده است یا نه، گفت: نه به این صراحت. سند تحول ۱۰ سال پیش نوشته شده و در آن زمان نه از کرونا خبری بود و نه خیلی چیزهای دیگر که جامعه امروز به آن مبتلاست. اما در این سند به برابری و عادلانه بودن آموزشی اشاره شده؛ اینکه امکانات برای تحصیل همه در نظر گرفته شود.
فردوسی ادامه داد: با این حال، همان هم بنا به دلایلی اجرا نشد و الان بعد از ۱۰ سال دارد تلاش می‌شود که اجرا شود و بعضی قسمت‌هایش هم اجرا شده است. دست‌اندرکاران حداقل به دنبال این موضوع هستند که آسیب‌شناسی کنند چرا بعضی از بخش‌های این سند اجرا نشده و موانع بر سر راه آن چه بوده است. نکته دیگر اینکه سندی که ۱۰ سال پیش نوشته شده است قطعا الان به بازنویسی نیاز دارد و بازنویسی بخش‌هایی از آن الان در حال انجام است.
دخترها بیشتر ترک تحصیل می‌کنند یا پسرها؟
عضو شورای عالی آموزش و پرورش در پاسخ به این سوال که طبق مشاهدات خودتان به نظرتان در ایران دخترها بیشتر ترک تحصیل می‌کنند یا پسرها، بیان کرد: دقیق نمی‌توان این را گفت ولی بر اساس مشاهدات شخصی می‌توانم بگویم پسرها بیشتر ترک تحصیل می‌کنند.
وی درباره علت آن به همشهری آنلاین گفت: در جامعه ما پسرها از دخترها آزادتر و راحت‌ترند و حتی می‌توانند از مدرسه بیرون بیایند و بعضی از آنها در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که به پسرها خیلی سخت نمی‌گیرند. یا خانواده کلا مساله دارد و تحصیل فرزندان برایش مهم نیست وقتی پسر می‌گوید نمی‌خواهم درس بخوانم، به او می‌گویند که خب اشکال ندارد، به جای آن برو سر کار.
نظر شما