همشهری آنلاین- لیلا شریف: زمین خود را می‌بلعد و رد زخم آن بر تن شهر باقی می‌ماند ،اتفاقی که در سال‌های گذشته شدت بیشتری گرفته است و موجب شد تا خبرهای بسیاری با نام فرونشست و فروچاله گره بخورند.
سال ۹۸ بود که معاون فنی سازمان نقشه‌برداری در سال ۹۸، بیشترین نرخ فرونشست در تهران را مربوط به جنوب و جنوب غرب، جنوب شرق به‌ویژه در مناطق ورامین و قرچک دانست و اعلام کرد که پدیده فرونشست از سوی بزرگراه آزادگان به داخل شهر تهران در حال نفوذ است.
- پاسخ به احتمال فرونشست در اطراف حرم مطهر رضوی | کدام مناطق در خطر هستند؟
- قنات‌های خشک، آتشفشان‌های خاموش شهر | نبود متولی واحد برای تمام قنات‌های تهران یک ابهام بزرگ است
از آن سال تاکنون این هشدار بارها و بارها از زبان مدیران شهری بیان شده است و هر یک با توجه به تخصص خود نسبت به عواقب این پدیده در شهر تهران هشدار دادند. یکی از سازمان‌های درگیر با بحث فرونشست سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران و معاونت اطلاعات مکانی این سازمان است؛ در همین رابطه با علی چرخ زرین مدیر سامانه موقعیت یابی آنی تهران در سازمان فاوا گفتگو کردیم.
مهم‌ترین عوامل ایجاد فرونشست و فروچاله چه مواردی هستند؟
افت سریع یا ناگهانی زمین به ارتفاع پایین‌تر را فروریزش می‌گوییم. مساحت منطقه‌ای که دچار فروریزش می‌شود، گسترده نیست. ساخت و سازه‌های قدیمی، قنات‌های رها شده، معادن زیر زمینی، نشت لوله‌های آب و جذب رطوبت در سنگ‌های آهکی و نمکی از عوامل عمده ایجاد فروریزش هستند. فروریزش‌ها گاه موجب پیدایش فروچاله‌ها می‌شوند.
معمولاً فرو ریزشی که ابعاد وسیع‌تر و ارتفاع بیشتری دارد را فروچاله می‌گوییم. گاهی فروچاله‌ها ساختمانی را تخریب و یا اتومبیل ها را می‌بلعند، اما در فرونشست معمولاً کاهش ارتفاع زمین در محدوده‌ای بسیار وسیع و در زمان طولانی اتفاق می‌افتد، از عوامل موثر در پدیده فرونشست، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، استخراج نفت و گاز و دانه‌بندی زمین را می‌توان برشمرد.
لازم به توضیح است که وقتی مقدار برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی از میزان تزریق آب به آنها کمتر شود می‌گوییم برداشت بی‌رویه آب از ذخایر زیر زمینی صورت گرفته است، در این صورت لایه‌های خاک رطوبت خود را از دست می‌دهند و در نتیجه جای خالی آب با مصالح فوقانی زمین پر می‌شود و فرو نشست اتفاق می‌افتد.
آخرین آمار و اطلاعات به دست آمده در مورد فرونشست و فروچاله تهران مربوط به چه زمانی است؟ بر این اساس میانگین فرونشست و فروچاله در مناطق مختلف استان و شهر تهران چقدر است؟
از سال۱۹۹۵، گروه‌های مختلف دانشگاهی و سازمانی در مقاطع مختلف زمانی به اندازه گیری فرونشست دشت تهران پرداخته و نتایج یافته‌های خود را منتشر کرده‌اند. این اندازه گیری‌ها همچنان ادامه دارد. از جمله ما در سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران از سال ۲۰۱۷ تا تابستان ۲۰۲۱ اقدام به اندازه‌گیری سرعت و همچنین مقدار تجمعی فرونشست تهران کرده و نتایج به دست آمده را در قالب نقشه‌ها و تحلیل‌های مکانی، در چهار گزارش جداگانه در اختیار مدیران ارشد شهرداری تهران قرار داده‌ایم. هم اکنون مشغول پردازش و محاسبات گزارش پنجم فرونشست تهران هستیم که با تکمیل نتایج آن را به آگاهی مدیران ارشد شهری می‌رسانیم.
در یک دوره ۱۶ ساله، دشت جنوب غربی تهران ۱۶۰ سانتیمتر کاهش ارتفاع داشته و این یعنی در هر ماه کمی بیشتر از یک سانتیمتر کاهش ارتفاع رخ داده است. محاسبات انجام شده توسط تیم ما در بازه زمانی اسفند ۹۵ تا مرداد ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که فرونشست بخش مسکونی جنوب تهران شامل مناطق ۱۰، ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰ را درگیر کرده که بیشترین کاهش ارتفاع حدود ۶۰ سانتیمتر، (سالیانه حدود ۱۲ سانتیمتر) در منطقه ۱۸ ثبت شده است.
بارش اخیر در تهران چه تأثیری بر این موضوع داشت؟
در حال حاضر برای این سوال به صورت قطعی پاسخی ندارم، پس از پایان پردازش‌هایی که در حال اجرا هستند، می‌توان در مورد اثر بارش‌های اخیر بر فرو نشست اظهار نظر کرد.
فرونشست‌ها چه اثرات کوتاه‌مدت و بلند مدتی در بافت شهر و محیط زیست تهران دارند؟
اصولاً اثرات پدیده فرونشست در بلندمدت قابل شناسایی است و در حال حاضر که حدود سی سال از عمر فرو نشست در ایران و دشت تهران می‌گذرد اثرات مخرب این هیولای خاموش را مشاهده می‌کنیم. اکنون مدیران شهری می‌دانند که گسترش بافت مسکونی در جنوب شهر آنها را با مشکلات و معضلاتی در زمینه‌های حمل‌ونقل، شبکه‌های آب و فاضلاب و گاز روبرو خواهد کرد یا برای ساخت سازه‌های بزرگ و پرهزینه باید پارامتر فرونشست را نیز در نظر بگیرند.
اما سه موضوع صدمه به باغات و ایجاد آبگرفتگی و نیز فرسایش خاک را می‌توان در ردیف اثرات محیط زیستی فرونشست قرار داد که به آنها اشاره می‌کنم.
۱- تخریب زمین باغات به خاطر ایجاد شکاف‌های طولی و صدمه زدن به ریشه درختان و نحوه آبیاری آنها که در مناطق جنوبی کشور ایران اتفاق افتاده است.
۲- ارتفاع مناطقی که فرونشست در آنها اتفاق افتاده است نسبت به زمین‌های اطراف کمتر شده، در نتیجه با ریزش باران‌های شدید، آبگرفتگی‌های بزرگ ایجاد می‌شود.
۳- متخصصین معتقد هستند در صورتی که فرونشست باعث تخریب لایه‌های خاک شود، فضای منابع آب زیرزمینی با خاک لایه‌های بالایی پر می‌شود، در نتیجه این منابع تجدیدپذیری خود را از دست می‌دهند و فرسایش اساسی خاک آغاز می‌شود، در این‌صورت مستقیماً تخریب محیط زیست نشانه رفته است.
آیا اطلاعاتی که در رابطه با فرونشست‌ها وجود دارد، بر ساخت و ساز مناطق مختلف تهران اثر می‌گذارد؟
به نظر نمی‌رسد تا به حال موضوع فرونشست بر ساخت و سازهای شهری تاثیر خاصی گذاشته باشد، ولی با گسترش آگاهی‌های عمومی در آینده اثر آن را مشاهده خواهیم کرد.
کدام مناطق تهران در وضعیت خطرناک قرار دارند؟
چنان‌چه از خساراتی چون ایجاد ترک در ساختمان‌ها و دیوارها، کج شدن تیرهای توزیع برق و لوله‌زایی لوله‌های مدفون ابنیه آبرسانی و تخریب بعضی فونداسیون های سازه‌ها بگذریم، در تهران هیچ منطقه‌ای در وضعیت خطرناک قرار ندارد.
در طول ۳۰ سال گذشته دشت جنوب تهران در معرض فرونشست بوده و در همین مدت به آرامی گستره این پدیده به طرف شمال گسترش پیدا کرده است و مردم به زندگی عادی خود ادامه داده و حتی بسیاری متوجه وجود فرونشست در محیط زندگی خود نیز نشده‌اند. اما اگر شرایط به همین منوال ادامه پیدا کند در آینده نه چندان دور کلمه پر خطر را می‌توان به برخی مناطق اطلاق کرد. آن چیزی که ما نگران آن هستیم و کلمات پرخطر یا خطرناک را در مورد آن به کار می‌بریم هزینه‌هایی است که فرو نشست بر ثروت عمومی شهر تحمیل می‌کند. زیرساخت‌های اساسی و شریان‌های حیاتی شهر مثل شبکه آب و فاضلاب، شبکه گاز، بزرگراه‌ها و پل‌ها، مترو و راه آهن از مواردی هستند که تحت تاثیرات خسارت‌بار فرونشست قرار دارند و هرساله با تداوم این پدیده هزینه‌های بازسازی آنها افزایش پیدا می‌کند.
برخی از کارشناسان خشکاندن قنات‌ها در تهران برای ساخت مترو را دلیل فرونشست در بعضی مناطق می‌دانند، این تحلیل چقدر درست است؟
من در مجامع فنی و علمی چنین تحلیلی را از زبان متخصصین و محققان نشنیده‌ام.
پس از حادثه سه راه افسریه و ایجاد چاله همجوار با قنات که منجر به فوت یک کودک شد، بحث قنات‌های متروکه تهران بسیار مورد توجه قرار گرفت، اطلاعاتی در رابطه با قنات‌های متروکه در دست است؟ این قنات‌ها چه اثری بر فرونشست تهران دارند؟ کدام مناطق به دلیل قنات‌ها بیشتر با فرونشست درگیر هستند؟
قنات‌ها هرچند متعدد، به تنهایی باعث فرونشست نمی‌شوند اما قنات‌های متروکه در صورت وجود پارامترهای جانبی مستعد فرو ریزش هستند.
اطلاعاتی از شن‌چاله‌های تهران در دست دارید؟ این پدیده تا چه حد تهدید برای تهران است؟
شن چاله‌ها که به عنوان معدن برداشت شن و ماسه برای مصارف ساختمانی و آسفالت معابر از آنها استفاده می‌شده (مثل شن‌چاله فربت در منطقه ۱۸)، گودهای عظیم و عمیقی هستند که قبلاً در خارج از محدوده شهری قرار داشته‌اند، اما حالا با گسترش شهر همجوار مناطق مسکونی شده‌اند. اگر کل یک شن‌چاله به صورت یک‌نواخت در معرض فرونشست قرار گیرد اتفاق خاصی نمی‌افتد اما اگر تحت تاثیر ناهمگون فرونشست قرار بگیرد یعنی بخشی از شن‌چاله بیشتر از بخش‌های دیگر آن فرو برود، آن‌گاه دیواره‌های آن فرو خواهند ریخت که تبعات آن غیر قابل پیش‌بینی است. به هر حال شن‌چاله‌ها همراه با همه چاله‌های رها شده در تهران بایستی تحت یک برنامه منظم پایشی قرار داشته باشند و به تدریج دیواره‌های آنها با عملیات مناسب عمرانی مستحکم شوند.
نظر شما