به گزارش همشهری آنلاین، نشست سازمان همکاری شانگهای به ریاست ازبکستان در شهر سمرقند با حضور رهبران بلوک شرق برگزار شد. گرچه اغلب رسانه‌های غربی با اشاره به اختلافات میان اعضا ازجمله درگیری‌های مرزی تاجیکستان و قرقیزستان، تنش‌های پاکستان و هند، یا زمزمه‌های نارضایتی هند و چین از جنگ روسیه در اوکراین از ناتوانی این سازمان در تشکیل بلوک ضدغرب نوشته‌اند اما واقعیت این است که نشست سمرقند نشان‌دهنده یک تغییر ژئوپلیتیک در نظام بین‌المللی است. تحولات امروز جامعه جهانی حاکی از آن است که همه‌گیری کرونا و جنگ اوکراین رقابت اقتصادی و نظامی قدرت‌های بزرگ را هم تشدید کرده و انتظار می‌رود این تقابل در سال‌های آینده تغییرات بزرگ و بنیادینی را رقم بزند. در این میان، از آنجا که آمریکا به‌طور فزاینده توانایی اصلاح نظم جهانی موجود را از دست داده، این یک واقعیت ساده است که یک نظم جهانی غیرغربی در حال شکل‌گیری است؛ واقعیتی که متحدان منطقه‌ای غرب ازجمله هند و ترکیه نیز به آن پی برده‌اند.
روسیه؛ نمایش جبهه واحد ضدغربی
«نمایش یک جبهه واحد در برابر آمریکا و متحدانش»؛ این عبارتی است که برخی ناظران برای توصیف دلایل حضور ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در کنار همتای چینی‌اش در سمرقند به‌کار برده‌اند. هم‌اکنون یکی از بلندترین صداهای ضدغرب از سوی پوتین شنیده می‌شود که به‌معنای واقعی کلمه درگیر یک جنگ خونین با غرب است. او که تلاش‌های آمریکا برای گسترش ناتو را عامل اصلی جنگ اوکراین می‌داند، «یک نظم جهانی دمکراتیک‌تر، عادلانه‌تر و چندقطبی» را خواستار شده است.
ناظران غربی بر این باورند که از نگاه مسکو، سازمان شانگهای هسته اصلی بلوک ضدغربی به رهبری چین و روسیه خواهد بود. به همین دلیل است که روسیه با هدف تقویت ابعاد نظامی این سازمان پیشنهاد برگزاری رزمایش‌های نظامی در خاک این کشور در سال آینده میلادی را مطرح کرده است. همچنین، اقدام روسیه در دعوت از ترکیه برای حضور در نشست سازمان شانگهای (در شرایطی که خود میزبانی این نشست را برعهده نداشته) به‌عنوان نشانه‌ای از تمایل مسکو برای ایفای نقش بیشتر در این سازمان در نظر گرفته شده است. اما به‌نظر میرسد که روسیه در این سازمان باید به ایستادن در جایگاه دوم -پس از چین- قناعت کند. اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا در این‌باره در گزارشی نوشته: «گاهی اوقات پروتکل‌ها می‌تواند نشان‌دهنده قدرت و نفوذ سیاسی باشد. زمانی که شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین وارد سمرقند شد، میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان، خود شخصا به استقبال او رفت. اما وقتی ولادیمیر پوتین وارد این شهر شد با استقبال نخست‌وزیر این کشور روبه‌رو شد که نشان‌دهنده تفاوت سطح نفوذ پکن و مسکو در سازمان همکاری شانگهای است.»
آسیاتایمز نیز با اشاره به توسعه نفوذ چین در جامعه جهانی از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین می‌نویسد:«تمرکز روسیه بر اوکراین و آنچه پوتین آن را مبارزه تمدنی با غرب توصیف کرده، به چین فرصت داده تا نفوذ خود را در جامعه جهانی به هزینه روسیه توسعه دهد.»
چین؛ روایتی جدید از چندجانبه‌گرایی
حضور شی جین‌پینگ در نشست شانگهای نخستین سفر خارجی او از زمان آغاز پاندمی کووید-19بود. ناظران بر این باورند که او در آستانه نشست سرنوشتساز ماه آینده حزب کمونیست چین، در این سفر از فرصت استفاده کرد تا به دوستان و دشمنان داخلی و خارجی‌اش اطمینان دهد که انزوای خودخواسته دیپلماتیک او در دوسال‌ونیم گذشته نه‌تنها به معنی غیبت چین از صحنه جهانی نبوده، بلکه در این مدت قدرت و وزن بین‌المللی پکن توسعه هم یافته است.
او در سمرقند از روسیه و دیگر کشورهای منطقه خواست تا به سمت تغییر نظم جهانی حرکت کنند. شبکه العربیه به نقل از رئیس‌جمهور چین نوشته: «رهبران باید برای ارتقا و توسعه نظم بین‌المللی در جهتی عادلانه‌تر و منطقی‌تر با یکدیگر همکاری کنند.» او همچنین از همتایان منطقه‌ای خود خواست تا برای جلوگیری از انقلاب‌های رنگی به تحریک قدرت‌های خارجی، از یکدیگر حمایت کنند. شی جین‌پینگ گفت: «ما باید به‌طور مشترک با دخالت در امور سایر کشورها به هر بهانه‌ای جلوگیری کنیم.»
گرچه برخی رسانه‌های غربی با استناد به سخنان پوتین مبنی بر اینکه «روسیه، نگرانی‌های چین نسبت به جنگ اوکراین را درک می‌کند» از اختلافات میان پکن و مسکو در این‌باره نوشتند، اما رئیس‌جمهور چین در سخنرانی رسمی خود هیچ اشاره‌ای به جنگ روسیه و اوکراین نکرد.او در عین حال گفت که کشورش در 5سال آینده 2 هزار نیروی ویژه از کشورهای عضو شانگهای را در زمینه عملیات ضدتروریسم آموزش خواهد داد و یک پایگاه ضدتروریسم نیز تاسیس خواهد کرد. رهبر چین همچنین از کشورهای عضو سازمان شانگهای دعوت کرد تا به «ابتکار امنیت جهانی چین» بپیوندند که به‌گفته چین اصل «امنیت غیرقابل تفکیک» را حفظ می‌کند. رئیس‌جمهوری چین چندماه پیش در مجمع سالانه اقتصادی آسیا ضمن ارائه ابتکار امنیت جهانی گفته بود براساس این اصل، هیچ کشوری نمی‌تواند امنیت خود را به قیمت ضرر رساندن به دیگران تقویت کند و کشورهای غربی باید به این اصل احترام بگذارند.
اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا درباره حضور رئیس‌جمهور چین در نشست شانگهای می‌نویسد: حضور شی جین‌پینگ در اجلاس شانگهای در این برهه حساس، در واقع بر شراکت چین با روسیه و همزمان منافع پکن در آسیای مرکزی تأکید دارد؛ و حتی مهم‌تر از آن می‌تواند پیامی باشد برای باقی جهان. رهبران پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) اخیرا چین را تهدیدی علیه نظم جهانی خوانده‌اند. رهبران گروه7 نیز در بیانیه خود نسبت به تشدید اختلافات چین و تایوان به پکن هشدار داده‌اند. بر همین اساس، نشست شانگهای می‌تواند پاسخی به این اقدامات باشد. این نشست نسخه‌ای از چندجانبه‌گرایی به روایت پکن و مسکو است. برای مثال، شی جین‌پینگ نشان داده که تمایل دارد به‌رغم اختلافاتی که با هند دارد -از جمله اختلافات مرزی- با نارندرا مودی، نخست‌وزیر این کشور، در سمرقند سر یک میز بنشیند.
هند؛ وزنه تعادل غرب و شرق
هند به‌عنوان یکی از متحدان نزدیک آمریکا و شریک تجاری بزرگ اروپا در شرایطی در نشست سازمان همکاری شانگهای در سمرقند شرکت کرد که یکی از برجسته‌ترین تفاوت‌های این نشست با دوره‌های پیش، بالاگرفتن لحن ضدغربی آن است. از زمان آغاز جنگ اوکراین، هند تلاش کرده روابطش را با هر دو محور غرب (آمریکا و اروپا) و شرق (روسیه و چین) مدیریت کند. احتمالا به همین دلیل بوده که مانیش پرابهات، سفیر هند در ازبکستان گفت: «مواضع هند کاملا شفاف است. سازمان همکاری شانگهای علیه هیچ بلوک یا کشوری نیست. این سازمان به‌دنبال ایجاد شرایط لازم برای همکاری‌های سازنده و برقراری صلح و ثبات در جهان است. کشورهای عضو ممکن است که درباره مسائل مختلف نقطه‌نظرات و نگرانی‌های متفاوتی داشته باشند اما نشست در واقع فرصتی است برای گفت‌وگو درباره همین مسائل.»
رویترز گزارش داده که نارندرا مودی در نشست سازمان شانگهای در دیدار با ولادیمیر پوتین ضمن اشاره به نگرانی‌های دهلی‌نو تأکید کرده که دیگر دوره جنگ گذشته است، و پوتین نیز با تأکید بر اهمیت روابط دو کشور روسیه و هند گفته که نگرانی‌های دهلی‌نو نسبت به جنگ در اوکراین را کاملا درک می‌کند و تلاش خواهد کرد تا به این جنگ 9ماهه پایان دهد. ناظران سیاسی با اشاره به تلاش هند برای نزدیکی به روسیه و چین با وجود روابط استراتژیک با آمریکا، معتقدند که دغدغه‌های منطقه‌ای و امنیتی دهلی‌نو باعث شده که با وجود برخی اختلافات به‌ویژه با پکن همچنان در کنار چین و روسیه باقی بماند.
ترکیه؛ همچنان بازیگر صحنه دیپلماسی
«سازمان همکاری شانگهای برای ما به دروازه‌ای به سوی آسیا تبدیل شده است.» این بخشی از سخنرانی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در نشست سمرقند است. اردوغان تنها رهبر عضو پیمان ناتو بود که در نشست سازمان شانگهای حضور داشت، هم‌صدا با رهبران روسیه و چین با اشاره به لزوم اصلاح نظام جهانی گفت که آنکارا برای برقراری نظم عادلانه‌تر تلاش می‌کنند. او گفت: «هدف ما ایجاد صلح در منطقه با رویکرد دیپلماسی کارآمد است که مردم و ارزش‌های انسان‌دوستانه را در راس امور قرار دهد.»
روزنامه دولتی ترکیه‌ای دیلیصباح با اشاره به دلایل ترکیه برای شرکت در نشست سازمان شانگهای نوشته: ترکیه خود را با شرایط جدید وفق داده و با وجود رقابت قدرت‌های بزرگ در ائتلاف غربی (ناتو) باقی مانده است. آنکارا با این حال تصمیم گرفته روابط خود را توسعه دهد. ما به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای تأثیرگذار تجربه کافی داریم تا دریابیم که رویکردهای قدیمی با گزینه‌های بدیهی به نتیجه نمی‌رسند.
سازمان همکاری شانگهای در مسیر توسعه
در نشست سازمان همکاری شانگهای در سمرقند که برای نخستین‌بار بعد از شیوع کرونا برگزار شد، رهبران 8عضو اصلی قزاقستان، چین، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان، ازبکستان، هند و پاکستان حضور داشتند. در این نشست که با محوریت بحران افغانستان و توسعه فعالیت‌های این سازمان برگزار شد، موقعیت ایران از عضو ناظر به عضو اصلی تغییر یافت. سازمان همکاری شانگهای سازمانی میان‌دولتی برای همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و فرهنگی است که در سال۲۰۰۱ توسط سران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و با هدف مقابله با تهدیدهای امنیتی منطقه‌ای و برقرارکردن موازنه در برابر نفوذ منطقه‌ای آمریکا و ناتو پایه‌گذاری شد. هند و پاکستان نیز که چندسال عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای بودند، از تابستان۲۰۱۶ به عضویت کامل این سازمان درآمدند. مغولستان، افغانستان و بلاروس عضو ناظر این سازمان هستند.
نظر شما