به گزارش همشهری آنلاین، «اروپا باغ است و باقی جهان جنگل» این بخشی از اظهارات جنجالی اخیر جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپاست که واکنش‌های زیادی را برانگیخته است.
در تازه‌ترین تحول، امارات متحده عربی با «نژادپرستانه» خواندن این سخنان، نماینده اتحادیه اروپا در این کشور را احضار کرده و توضیح بروکسل را خواستار شده است. وزارت خارجه امارات اعلام کرده که سخنان تبعیض‌آمیز مسئول سیاست خارجی اروپا نامناسب بوده و به بدتر شدن فضای عدم‌تحمل و تشدید تبعیض در سراسر جهان دامن خواهد زد. ماجرا از آنجا آغاز شد که جوزپ بورل در سخنرانی خود در آکادمی جدید دیپلماتیک اروپایی در شهر «بروژ» بلژیک، اروپا را باغ و باقی جهان را جنگلی خواند که می‌تواند به باغ حمله کند.
این سیاستمدار اسپانیایی در سخنانش که بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها داشت، گفت: «باغبان‌ها باید از باغ محافظت کنند، اما این کار را نمی‌شود با ساختن دیوار انجام داد؛ چون ساخت دیوارهای بلند برای محافظت از باغ کوچک زیبا کارساز نیست. جنگل ظرفیت رشد زیادی دارد و دیوار هرگز به اندازه کافی بلند نخواهد بود که بتواند جلوی آن را بگیرد؛ پس باغبان‌ها باید سراغ جنگل بروند. اروپایی‌ها باید بیش از گذشته در امور مربوط به جهان درگیر شوند؛ در غیراین صورت باقی جهان (غیراروپایی) به ما حمله خواهند کرد.» با بالا گرفتن انتقادها از بلندپایه‌ترین دیپلمات اروپایی، جوزپ بورل نژادپرستانه بودن یا رنگ‌وبوی استعماری داشتن سخنانش را رد کرد و گفت که هدفش از این استعاره ترغیب دانشجویان و دیپلمات‌های آینده اروپایی به تعامل با جهان بوده است.
واکنش برخی به این سخنان بسیار تند بوده است. مروان بشاره، یادداشت‌نویس وب‌سایت الجزیره در واکنش به این اظهارات نوشته است: «بورل ذهن دانشجویان اروپایی که قرار است دیپلمات‌های آینده باشند را مسموم کرد. او از دیپلمات‌های آینده خواست تا بیشتر با امور جهانی مرتبط باشند، اما در دنیای واقعی ارتباط اروپایی‌ها مثلا با آفریقا طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود از آزمایش‌های دارویی، غارت‌های دوره استعمار، برده‌داری و نسل‌کشی گرفته تا جنگ‌های نیابتی و دزدی منابع طبیعی. اما وقتی پای تاریخچه خودشان در میان باشد، اروپایی‌ها حافظه‌شان ضعیف می‌شود. اگر اروپا واقعا باغ است، این باغ روی قبرستانی به وسعت این قاره ساخته شده است. مبادا بورل قرن‌ها جنگ مذهبی، ملی‌گرایانه و امپریالیستی را فراموش کند؛ ازجمله ۲ جنگ جهانی و بی‌شمار جنگ داخلی در اروپا. جنگ داخلی خونین اسپانیا که دیگر زبانزد است؛ جنگی که این دیپلمات کاتالونیایی از جزئیات آن به‌خوبی آگاه است.» سخنان جنجالی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اما به همین مورد ختم نمی‌شود.
جوزپ بورل هفته گذشته نیز با اظهارنظرهای جنجالی درباره طیفی از مسائل، تعجب بسیاری را برانگیخت. او چند روز پیش همزمان با بالا گرفتن گمانه‌زنی‌ها مبنی بر احتمال استفاده روسیه از تسلیحات هسته‌ای در جنگ اوکراین با کنار گذاشتن ملاحظاتی که معمولا دیپلمات‌های اروپایی به‌کار می‌برند، آشکارا خطاب به مسکو هشدار داد که درصورت استفاده از تسلیحات هسته‌ای در اوکراین، ارتش روسیه نابود خواهد شد. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت: «اگر روسیه در اوکراین از تسلیحات هسته‌ای استفاده کند، با چنان پاسخ کوبنده‌ای از سوی غرب روبه‌رو خواهد شد که ارتشش کاملا در هم شکسته و نابود خواهد شد. دوره جنگ سرد گذشته است.»
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا چند روز پیش از آن هم در سخنان بسیار تندی خطاب به هیأت‌های دیپلماتیک اروپایی، آنان را «ناکارآمد»، «تنبل» و «بی‌اطلاع» خواند. بورل با انتقاد از دیپلمات‌های اروپایی که نتوانستند آغاز حمله روسیه به اوکراین را پیش‌بینی کنند، گفت: «حالا وقت آن نیست که برای شما گل بفرستیم و از کمالاتتان تعریف کنیم و بگوییم چه خوب کار می‌کنید و چقدر ما راضی هستیم. نمی‌خواهم شما را سرزنش کنم، اما باید این را به شما بگویم که می‌خواهم فعال‌تر باشید؛ ۲۴ساعت شبانه‌روز. می‌خواهم سریع و سروقت گزارش دهید در کشورهایتان چه خبر است. می‌خواهم شما به من اطلاع دهید نه رسانه‌ها. گاهی با خواندن روزنامه‌ها بیشتر می‌فهمم چه خبر بوده است تا با خواندن گزارش‌های شما. گزارش‌های شما اغلب خیلی دیر به دستم می‌رسد. از تلگرام استفاده کنید. ای‌میل بزنید. سریع باشید! سریع! ما در حال واگذار کردن رقابت به شرق هستیم. روسیه و چین بسیار بهتر از ما هستند.»
روزنامه گاردین با اشاره به انتقادهای بسیار تند مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از زیردستانش نوشته: «بورل که یک‌بار در جمعی نشست‌های ماهانه وزرای خارجه اتحادیه اروپا را بیشتر شبیه مجلس ختم توصیف کرده بود تا محفلی برای تصمیم‌سازی، همواره از نقص‌های جدی سیاست خارجی اروپا انتقاد کرده است، اما باز هم این سطح از انتقاد آشکار از دیپلمات‌های اروپایی از سوی یک مقام ارشد غیرمعمول است.»
وزیر خارجه جنجالی
صراحت لهجه و اظهارات غیردیپلماتیک همواره جزئی از کارنامه سیاسی جوزپ بورل ۷۵ ساله بوده است. روزنامه پولیتیکو در سال ۲۰۱۹ و زمانی که نام بورل در مقام وزیر خارجه اسپانیا به‌عنوان یکی از کاندیداهای احتمالی جانشینی فدریکو موگرینی، مسئول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا مطرح شده بود، نوشت: بورل نشان داده که از مطرح کردن اظهارات غیردیپلماتیک لذت می‌برد و عامدانه آنها را به زبان می‌آورد.
بورل همان زمان روسیه را «دشمن قدیمی اروپا» خوانده بود؛ اقدامی که باعث اعتراض شدید کرملین شد و روابط مسکو ـ مادرید را متشنج کرد. او درباره آمریکا نیز گفته بود: «آمریکایی‌ها به‌دلیل تاریخ کوتاه‌شان هیچ‌گاه با مشکل جدایی‌طلبی روبه‌رو نشده‌اند؛ چون تنها کاری که باید انجام می‌دادند کشتن ۴ سرخپوست بوده است!» این اظهارات علاوه بر بازتاب گسترده در داخل اسپانیا، خشم گروه‌های مدافع حقوق بومیان آمریکا را برانگیخت.
جوزپ بورل همچنین در مقام وزیر خارجه اسپانیا همزمان با دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، ضمن مخالفت با سیاست خارجی واشنگتن در قبال ونزوئلا و تلاش برای سرنگونی نیکلاس مادورو در این کشور گفته بود که «دیپلماسی کابویی» دولت ترامپ در مورد ونزوئلا جای انتقاد دارد. پی‌یر موسکوویسی، دیپلمات اروپایی به نشریه پولیتیکو می‌گوید: «برخی می‌گویند که زبان بورل زیاد دیپلماتیک نیست. این ویژگی هم می‌تواند نقطه قوت باشد و هم نقطه ضعف.»
جوزپ بورل؛ نانوازاده‌ای که دیپلمات شد
«جوزپ بورل ای. فونته‌لس» در سال ۱۹۴۷ در روستای کوچکی با ۳ هزار نفر جمعیت در کاتالونیای اسپانیا به دنیا آمد. پدر و پدربزرگ او که نانوایی داشتند از مهاجران اسپانیایی بودند که در آرژانتین زندگی می‌کردند.
خانواده بورل زمانی که پدر جوزپ ۸ سال داشت و درست یک سال پیش از شروع جنگ داخلی اسپانیا به این کشور بازگشتند. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، به‌دلیل دورافتاده بودن روستای محل زندگی، خانواده جوزپ معلم بازنشسته‌ای را برای تدریس خصوصی او استخدام کردند. او توانست با قبولی در امتحانات دبیرستان، تحصیلات تکمیلی خود را به لطف دریافت چند بورس تحصیلی ادامه دهد. او در سال ۱۹۶۴ برای تحصیل در رشته مهندسی صنایع به بارسلونا رفت، اما یک سال بعد، رشته خود را تغییر داد و برای تحصیل در رشته مهندسی هوانوردی وارد دانشکده فنی مادرید شد. جوزپ بورل تا پیش از ورود به دنیای سیاست به‌عنوان مهندس هوانوردی مشغول به‌کار بود.
او در سال ۱۹۷۵ با پیوستن به حزب کارگران سوسیالیست اسپانیا فعالیت سیاسی‌اش را آغاز کرد. این حزب با پیروزی قاطع در انتخابات ۱۹۸۲ به قدرت رسید و با نخست‌وزیری فیلیپه گونزالس، رهبر حزب، بورل نیز پست مهمی در وزارت اقتصاد و دارایی گرفت و به‌طور جدی وارد عرصه سیاست شد. بورل در دولت‌های مختلف کار کرد و در سال ۲۰۰۴ به ریاست پارلمان اروپا رسید. او ۳ سال بعد سیاست را ترک کرد و وارد بخش خصوصی شد، اما در سال ۲۰۱۸ بار دیگر وارد دولت شد و پست وزارت خارجه اسپانیا را در دست گرفت. یک سال بعد او به‌عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا انتخاب شد.
نظر شما