به گزارش همشهری آنلاین، جهاز را چند روز قبل از شب عروسی با مراسمی با نام جهاز بران به خانۀ داماد می‌فرستادند. معمولا جهاز را بار قاطران می‌کردند یا در طبق یا خوانچه می‌چیدند. تعداد خوانچه‌ها و قاطرها نیز بسته به اوضاع مالی خانواده دختر و جهیزیه‌ای که می‌فرستاد متفاوت بود. مثلا جهاز یکی از خانواده‌های اعیان تهرانی در دوره قاجار حدود ۱۲۰ خوانچه و ۲۰ تا ۳۰ قاطر آمده است.
نکته جالب اینجاست که قبل از فرستادن جهاز، از تمام اقلام و لوازم ارسالی به خانه داماد سیاهه یا لیستی تهیه می‌کردند. در گذشته تا به امروز اقلام مختلفی به عنوان جهاز دختران بعد از ازدواج در نظر گرفته می‌شود.
در گذشته بیشتر اقلام ضروری زندگی برای جهاز دختران در نظر گرفته می‌شد؛ از لوازم آشپزی مانند ساج برای پخت نان، سماور، ظروف آشپزخانه گرفته تا وسایلی مانند لوازم ریسندگی، بافندگی و خیاطی.
قالی، فرش، پشتی، رختخواب، لحاف و تشک مخصوص کرسی، متکا و بالش نیز جزو جهیزیه دختران محسوب می‌شد.
سرجهازی دختران اما معمولا کالایی باارزش‌تر از سایر اقلام بوده است. با توجه به اینکه در گذشته مانند امروز تنوع اقلام مصرفی به ویژه ظروف آشپزخانه چندان نبوده، خانواده‌ها طبق طبقه‌ای که در آن قرار داشتند، کالایی را به عنوان سرجهازی در نظر می‌گرفتند. مثلا خانواده‌های از طبقه معمولی ظروف مسی را جای ظروف معمولی در جهاز قرار می‌دادند و همان سرجهازی محسوب می‌شد. در خانواده‌های اعیان اما قبالۀ زمین، خانه یا باغ سرجهازی دختران بود. خانواده‌های اعیان تهرانی حتی بچه کنیز سیاه را با جهاز می‌فرستادند. اگر این کنیز می‌مرد، خانوادۀ عروس دوباره کنیز دیگری را به جای کنیز فوت شده می‌فرستاد. برای همین به آن «کنیز نمیر» می‌گفتند. گیلانی‌ها اما کلفت یا نوکر را با عنوان «صندوقْ‌سَری» همراه جهاز می‌فرستادند.
اما در گیلان یک رسم جالب‌تر هم برای دادن جهیزیه به دختران وجود داشت که هنوز در برخی روستاها اجرا می‌شود و به « گِیشه نهال » یا « بَرَم دار » معروف است. در شرق گیلان نهال یک درخت را که معمولا نهال سیب است همراه جهیزیه عروس در نظر می‌گیرند. قبل از اینکه جهیزیه عروس را داخل خانه ببرند و بچینند عروس و داماد این نهال را در باغچه می‌کارند تا نشانه درخت زندگی آنها شود؛ اگر درخت میوه می‌داد نشانه این بود که فرزنددار می‌شوند.
در کتاب آشپز و آشپزخانه علی بلوکباشی نیز به سرجهازی دختران در گذشته اشاره شده است:
«در فرهنگ سنتی ایران و برخی جوامع اسلامی، هنگام ازدواج دختران و فرستادن جهیزیه او به خانه شوهر، چیزی مخصوص و باارزش به عنوان سرجهازی با سرقباله با جهاز همراه می‌کردند. از قدیم سرجهازی دختران در خانواده‌های طبقه عامه، معمولا اسباب و ظروف آشپزخانه بوده است. خانواده‌های متدین و متعصب شیعه نیز یک یا چند تکه از ظروف آشپزخانه را با طـواف دادن به دور ضریح امام رضا(ع) با هر امام و امامزاده دیگر، با خرید آنها از بازار جنب زیارتگاه‌ها، متبرک می‌کردند و در جهار می‌گذاشتند تا خوش یمنی را با خود به خانه دخترانشان ببرند. برای نمونه، مردم کاشان و فین و اردهال بنابر معتقدات مذهبی و سنت اجدادی خود هر ساله هنگام شرکت در مراسم قالیشویان در اردهال و زیارت مشهد حضرت سلطان علی، برای تیمن و تبرک ظروف مسی جهاز دخترانشان را از دکان‌های مسگری در بازار موقت امامزاده می‌خریدند. سرجهازی یا سرقباله دختران در خانواده‌های طبقه اعیان و اشراف، معمولاً آشپز و خدمتکار بود. آشپزهای سرجهازی و همچنین آشپزهای مطبخ اعیان، اغلب کنیزان سیاه بودند. هنگام ازدواج عین السلطنه، کنیزی به نام تازه گلخانم خریدند و سرقباله همسرش گلین خانم کردند. او کنیزی باسواد و تربیت شده بود و با آنکه آشپزی نکرده بود، در سفری همراه با آنها به عتبات، مسئولیت آشپزی را به عهده گرفت و دست پخت بسیار خوبی هم از خود نشان داد (عین السلطنه، ۱۷۵۲/۲- ۱۷۵۳).
برخی خانواده‌های امروزی نیز برای سرجهازی دخترانشان به جای آشپز، کتاب آشپزی می‌فرستند. مثلاً چند دهه است که بسیاری از خانواده‌های ایرانی، به ویژه شهرنشینان، کتاب هنر آشپزی رزا منتظمی را همراه جهاز دخترانشان به خانه داماد می‌فرستند. اخیراً هم کتاب مستطاب آشپزی نجف دریابندری به آن افزوده شده و جای خود را در سـرجـهـازی دختران باز کرده است.»
با وجود این، در گذشته جهاز دختران در بیشتر خانواده‌ها به اقلام محدودی تهیه می‌شد. برخلاف جامعه مصرفی امروزی که برخی خانواده‌ها از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را در جهاز دخترانشان قرار می‌دهند. به عنوان نمونه فقط لیست زیر برای لوازم آشپزخانه یک دختر در نظر گرفته می‌شود:
«یخچال، فریزر، اجاق گاز، مایکروویو، ظرفشویی، لباسشویی، سرخ کن، چرخ گوشت، پلوپز، آرام‌پز، زودپز، بخارپز، غذاساز، چای ساز، سماور، توستر، سبزی خرد کن، ساندویچ ساز، کتری برقی، همزن برقی، سرویس حبوبات، سرویس قاشق مهمان، رویس قاشق دم دستی، سرویس کریستال بوفه، سرویس کریستال دم دستی، سرویس ظروف مهمان، سرویس ظروف دم دستی، سرویس پیرکس، سرویس چینی، سرویس صبحانه، سرویس قابلمه تفلون، سرویس قابلمه تفلون دم دستی، سرویس روحی، سرویس پلاستیک، سرویس دم کنی، سرویس غذا نگه دار، سرویس چاقو، قهوه خوری تزئینی، قهوه خوری، فلاسک چای، همزن دستی، کفگیر ملاقه استیل، کفگیر ملاقه تفلون، کفگیر ملاقه استیل سفره، کفگیر ملاقه پایه کوتاه، قوری و کتری رو گازی، قوری و کتری پیرکس، کتری استیل، قوری پیرکس با گرم نگه دارنده، قوری زعفران، سینی و کاسه سماور، جام آب سماور، سبد تفاله چایی، سینی دو نفره، سینی پذیرایی ۳ سایز، نمکدان دم دستی، نمکدان پذیرایی، زعفران ساب، فلفل دان، جای زعفران، ظرف روغن مایع، پارچ یخچال، شیشه آب، استکان دم دستی، استکان پذیرایی، قندان دم دستی، قندان پذیرایی، یخ‌دون، گیره لباس، کارد میوه، کاور لوازم برقی، فنجان چای، نعلبکی، سیخ، توری ماهی، توری کباب، جای نان پلاستیکی، جای سبزی پلاستیکی، پتوی مسافرتی، در بازکن معمولی، بستنی خوری، لیوان شربت خوری بلند و کمر باریک، پیتزا خوری، رولت خوری کریستالی، ابر سفره پاک کن، چای صاف‌کن، رنده معمولی، رنده ۱۰ کاره، تخته سبزی، تخته گوشت چوبی، ترازوی آشپزخانه، شعله پخش کن، ست ادویه، آبکش استیل ۳ پارچه و ...»
نظر شما