به گزارش همشهری آنلاین، در میانه تابستان امسال، وقتی جو بایدن طی دیداری رسمی وارد عربستان شد، سردی استقبال سعودی‌ها از رئیس‌جمهور آمریکا به چشم همه آمد. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، ترجیح داد با رئیس‌جمهور آمریکا دست ندهد و فقط با زدن مشت، از او استقبال کند. این رفتار، اگرچه به بهانه بیماری کرونا بود، اما نشانه این واقعیت است که روابط ریاض و واشنگتن دیگر مانند دوران گذشته، گرم و نزدیک نیست.
پس از جنگ جهانی دوم بود که عربستان سعودی برای آمریکا به یک شریک اقتصادی مهم تبدیل شد. این شراکت اقتصادی بیش از هرچیز ناشی از دشمنان مشترک و همچنین نیازهای مکمل دوطرف بود. نفت مانند خون در اقتصاد آمریکا می‌چرخید و سلاح‌های آمریکایی امنیت عربستان را تامین می‌کرد.
«گریگوری گاوز»، کارشناس روابط بین‌الملل در مدرسه دولتی و خدمات عمومی بوش در تگزاس معتقد است که اهداف استراتژیک مشترک واشنگتن و ریاض در جنگ سرد، به حداقل رساندن نفوذ شوروی در خاورمیانه بود و این هدف مشترک به نزدیکی بیشتر دوطرف کمک کرد. در سال‌های بعد، با تبدیل شدن نفت به موضوعی مهم‌تر و حیاتی‌تر برای آمریکا، حفظ روابط خوب با سعودی‌ها هدف مهم هر دو حزب آمریکا در طول دهه ۱۹۸۰بود. گاوز، دوره دوم روابط عربستان و ریاض را پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ابتدای دهه ۱۹۹۰تا دهه ۲۰۱۰می‌داند. به اعتقاد او، در این دو دهه، آمریکا تنها گزینه عربستان برای شراکت با قدرت‌های بزرگ بین‌المللی بود. دوره سوم و متفاوت روابط عربستان و آمریکا دوره‌ای است که طی تقریبا یک دهه گذشته همزمان با سیاست‌های ناکارآمد آمریکا در افغانستان و عراق و ظهور قدرتی به اسم چین و تلاش روسیه برای بازگشت به‌عنوان یک قدرت بزرگ همراه است. در این دوره، دشمن مشترک به‌عنوان عامل پیوند عربستان و آمریکا در دهه‌های گذشته دیگر موضوعیت ندارد و فقدان دشمن مشترک باعث دگرگونی تدریجی روابط دو متحد نزدیک در خاورمیانه شد.
در همین دوره سوم است که بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به دنبال برجسته‌سازی چین و روسیه به‌عنوان دشمن مشترک واشنگتن و ریاض است، اما سعودی‌ها مسیر دیگری می‌روند. اکنون چین بزرگ‌ترین مشتری نفت و شریک تجاری عربستان است. تجارت عربستان و چین از مرز ۵۰۰میلیون دلار در سال ۱۹۹۰به ۸۷میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱رسیده است. در سال ۲۰۲۱، ارزش صادرات عربستان به چین که به‌طور عمده شامل نفت و فرآورده‌های نفتی بود، بیش از ۳ برابر صادرات عربستان به آمریکا و تقریباً ۲ برابر صادرات به هند و ژاپن بوده است. روسیه در سال ۲۰۲۱بود که در کنار عربستان، ائتلاف «اوپک پلاس» را برای کنترل بازار نفت تشکیل داد. ریاض با این اقدام نشان داد که نگاهش به شرکای بزرگ بین‌المللی دیگر مانند گذشته همسو با نگاه آمریکایی‌ها نیست
۲۰۲۲؛ سال روابط تیره
سال ۲۰۲۲نقطه اوج دگرگونی در روابط عربستان و آمریکا بود. به‌نظر می‌رسد طی این سال، جاده روابط واشنگتن و ریاض، یکطرفه به نفع سعودی‌ها شده است. عمر بن فاروق، روزنامه‌نگار مقیم واشنگتن در گزارشی در وب سایت «میدل‌ایست‌ای» می‌نویسد: بایدن در سال ۲۰۲۲اقدامات متعددی برای راضی کردن پادشاهی سعودی انجام داد، درحالی‌که عربستان سعودی درخواست‌های آمریکا برای افزایش تولید نفت را خیلی آشکارا رد کرد.
عبدالله علاود، مدیر بخش تحقیقات خلیج‌فارس در اندیشکده دمکراسی برای جهان عرب به میدل‌ایست‌ای می‌گوید: «بن سلمان به این نتیجه رسیده است که اگر از اهرم نفت علیه آمریکا استفاده کند، به هرچه می‌خواهد می‌رسد؛ مصونیت قانونی، مصونیت سیاسی و حتی حمایت نظامی.»
نخستین نشانه‌های بارز تنش میان دو طرف در جنگ اوکراین رخ داد. سعودی‌ها برخلاف همسویی تاریخی خود با واشنگتن، این بار در جبهه غرب برای محکومیت مسکو قرار نگرفتند و خود را بی‌طرف نشان دادند. «جورجیو کافایرو»، مدیر مؤسسه آنالیتیکس خلیج‌فارس می‌گوید: «روابط آمریکا و عربستان در طول سال ۲۰۲۲بسیار تیره بود. موضع بی‌طرف ریاض در قبال حمله روسیه به اوکراین، واشنگتن را ناراحت کرد؛ درحالی‌که کاخ سفید انتظار همراهی ریاض را داشت.» «الن لایپسون»، مدیر برنامه امنیت بین‌المللی از دانشگاه جورج میسون نیز با بسیاری دیگر از کارشناسان هم نظر است و می‌گوید: «روابط آمریکا با دولت‌های خلیج‌فارس به‌ویژه عربستان هم‌اکنون دارای اصطکاک بسیار است.»
بی‌توجهی ریاض به واشنگتن
بایدن تاکنون تلاش داشته تا به هر طریقی دل محمد بن سلمان را که رهبر واقعی عربستان است، به‌دست آورد. او با وجود انتقادات زیاد در آمریکا، اما برای دیدار با بن‌سلمان به عربستان رفت، اما استقبال از بایدن در ریاض بسیار سرد بود. «کافایرو» نیز در گزارش خود می‌گوید که سفر بایدن به احیای چهره ولیعهد سعودی پس از قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد عربستانی واشنگتن‌پست، در میان قدرت‌های غربی کمک زیادی کرد. در این سفر بایدن چند توافق مخابراتی و تجاری ازجمله در زمینه فناوری مخابراتی ۶G با عربستان امضا کرد، اما ریاض به مهم‌ترین خواسته واشنگتن برای افزایش عرضه نفت در بازار بی‌توجهی نشان داد. عربستان همچنین اندکی پس از پایان دیدار با بایدن یک شهروند آمریکایی را به ۱۶سال زندان محکوم کرد تا نشان دهد که برای درخواست‌های آمریکا دیگر ارزشی قائل نیست.
تاکنون حتی گروهی از اعضای کنگره ازجمله باب مندرز، سناتور ارشد دمکرات و رئیس کمیته روابط خارجی سنا، خواستار توقف هرگونه حمایت نظامی آمریکا از عربستان در جنگ یمن شده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد دولت بایدن تمایلی ندارد تا بیش از این عربستان را از خود دور کند. فراتر از این، دولت بایدن اقداماتی را برای اعطای مصونیت دیپلماتیک به بن سلمان در پرونده قتل خاشقچی انجام داده است تا نشان دهد که هرکاری را برای بازگشت عربستان انجام می‌دهد. هرچند ریاض نشان داده که قبله‌اش دیگر مانند گذشته به سوی کاخ سفید نیست.
چشم‌انداز روابط واشنگتن-ریاض در سال ۲۰۲۳
وب‌سایت میدل‌ایست‌ای نوشته که با وجود تنش‌های موجود در روابط آمریکا و عربستان، برخی کارشناسان همچنان معتقدند که روابط دوطرف در سال ۲۰۲۳در فضایی نزدیک دنبال خواهد شد. عربستان سعودی آشکارا نگران برنامه‌های آمریکا برای بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران است و همین موضوع باعث می‌شود که ریاض نتواند فاصله خود با واشنگتن را به‌رغم تنش‌ها، زیاد کند. شاید دیگر نتوان روابط ۲ کشور را همچون گذشته دوستانه خواند، اما به هر حال آمریکا و عربستان هنوز منافع مشترکی در خاورمیانه دارند که آنها را در کنار هم قرار می‌دهد. مسئله ایران همچنان در سال ۲۰۲۳ نیز می‌تواند ۲ کشور را به هم پیوند بزند.
آنچه آمریکا به عربستان نمی‌دهد، روسیه و چین می‌دهند
کریستن فونتنروز، کارشناس شورای آتلانتیک: کسانی که روابط آمریکا و عربستان در دوران ملک عبدالله را به یاد می‌آورند، متوجه می‌شوند که هم‌اکنون رویکرد عربستان سعودی در قبال آمریکا بسیار تغییر کرده و این روابط از سوی ریاض صرفاً منفعت محور شده است. همچنین روابط استراتژیک رو به رشد بین مسکو و ریاض هم برای ریاض بیشتر جنبه منفعت‌محوری دارد. عربستان می‌داند که منافعی که از طریق رابطه با روسیه به‌دست می‌آورد، بسیار بیشتر از رابطه با آمریکاست. روسیه منافعی را برای ریاض برآورده می‌کند که آمریکا نمی‌تواند آنها را فراهم کند. عربستان سعودی به دنبال جنگنده سوخو-۵۷ روسیه و جنگنده چینی اف-سی ۳۱ است. قبل از آن برای به‌دست آوردن جنگنده نسل جدید
اف-۳۵ آمریکا تلاش کرده بود، ولی به نتیجه نرسیده بود. اما چین و روسیه برای تحویل جنگنده‌های خود به عربستان مخالفتی ندارند. منافع عربستان در نوسازی سریع زیرساخت‌های نظامی خود است. این در شرایطی است که وزارت امور خارجه آمریکا به‌دنبال توقف روند فروش تسلیحات به سعودی‌هاست.
نظر شما