سال 2009 به عنوان سال جهانی نجوم و با شعار جهان برای کشف از آن تو نام‌گذاری شده است. با وی درباره وضعیت فعلی نجوم در ایران و آخرین وضعیت ساخت آسمان نمای نیشابور گفت‌وگو کرده‌ایم.
- اهمیت نجوم برای جامعه بشری چیست؟
به‌طور طبیعی بشر به چیزی که با چشم می‌بیند بیشتر علاقه دارد تا چیزی که نقل قول می‌شود و با چشم نمی‌بیند. نجوم هم مظهرش آسمان‌هاست و بشر از زمانی که چشم باز کرده آسمان را دیده و اجزای آسمان و حرکت آنها و اجرام در حال تغییر را دنبال کرده است. این نشان می‌دهد که مخاطبانی که با مسئله نجوم مواجه هستند تمام اقشار مردم با تحصیلات مختلف و مشاغل مختلف هستند. چون پدیده‌های نجومی همه طبیعی هستند، جاذبه بیشتری برای مردم دارد. اگر مجموعه اطلاعات نجومی افراد افزایش یابد شناخت آنها نسبت به هستی افزایش می‌یابد. مظهر کوچک نجوم منظومه شمسی و اجرام آن است. ستارگان و سیارات و اجرام آسمانی از نظم بسیار دقیقی برخوردارند که باعث می‌شود شناخت مردم نسبت به جهان افزایش یابد.
بخشی از پدیده‌های نجومی با زندگی روزمره مردم هم در ارتباط مستقیم هستند؛ مانند روز، هفته، ماه، سال، شب، طلوع و غروب خورشید و بسیاری از مسائل دیگر زندگی آدمی هم با نجوم سر و کار دارد. اگر در گذشته هم جست‌وجو کنیم ابزار نجومی به دقت امروز نبوده اما در دریانوردی و حرکت انسان روی زمین و دریا و طبیعت به لحاظ جهت‌یابی، حرکات اجرام آسمانی مورد استفاده انسان‌ها بوده است. امروزه محاسبات دقیق نجومی، در اختیار انسان‌ها قرار گرفته تا در هوانوردی و دریانوردی و سایر مسائل مورد استفاده قرار گیرد. همه اینها باعث می‌شود تا ضرورت توجه بیشتر به نجوم آشکار شود.
- در مورد آسمان نمای نیشابور که قرار بود با همت شما در سال 2009 راه‌اندازی شود چه خبر جدیدی دارید؟
ببینید این طرح دو بخش دارد. یک بخش ساختمان مرکز است و بخش دیگر تجهیزات. بخش ساختمانی چون با تکیه بر امکانات داخلی بوده به پایان رسیده اما در بخش تجهیزات شامل پرده و پروژکتورها باید عرض کنم که پرده‌ها توسط یک شرکت آلمانی وارد کشور شده اما در مورد پروژکتورها به مشکل تحریم‌ها و تامین اعتبار برخورده‌ایم که هنوز به نتیجه نرسیده است. اگر این بخش هم تمام می‌شد امسال حتما به بهره‌برداری می‌رسید؛ البته امیدوارم این مشکلات تا آخر سال نجوم به اتمام برسد به‌خصوص که امسال سال جهانی نجوم است و ما انتظار داریم در این سال بخشی از تحریم‌های مرتبط با تجهیزات نجومی برداشته بشود.
- از نظر بودجه‌ای مشکلی نداشته‌اید؟
از نظر ساختمانی، همه بودجه‌اش توسط افراد محلی تامین شده است. دولت قبلی و دولت فعلی هم بودجه لازم را تامین کرده‌اند، منتهی به تحریم‌ها که برخورد کردیم توقفی در کار به‌وجود آمد. اگر تحریم‌ها برطرف بشود باید دید در آن زمان آیا دست دولت باز خواهد بود که بودجه بدهد. چون رقم بودجه هم کوچک نیست. در هر حال الان مشکل اصلی تحریم است نه بودجه.
- چه تفاوتی بین نجوم آماتوری و نجوم حرفه‌ای وجود دارد و افزایش دانش نجوم آماتوری چه تاثیری می‌تواند روی ارتقای نجوم حرفه‌ای ایران بگذارد؟
نجوم حرفه‌ای مرتبط با کسانی است که وارد مرحله تحصیلات تکمیلی و جزئیات این رشته می‌شوند و افرادی هستند که احاطه کاملی به فیزیک و ریاضیات دارند. توقع اینکه در سطح عامه چنین علایقی وجود داشته باشد چندان صحیح نیست. لذا نجوم حرفه‌ای بیشتر به تحصیلات آکادمیک برمی‌گردد. نجوم حرفه‌ای توضیح دقیق پدیده‌های نجومی است. در مقابل اینها نجوم آماتوری یعنی استفاده از ابزار و وسایلی مثل تلسکوپ‌های 8 تا 10 اینچ در سطح عمومی به وسیله علاقه‌مندان نجوم برای رصد کردن اجرام آسمانی.
یا همین تلسکوپ‌ها، آماتورهایی توانسته‌اند اجرام جدید سماوی را کشف کنند.لذا آماتورها می‌توانند یک نگاه دیگری به اجرام سماوی داشته باشند و به شناخت بیشتر وضعیت کنونی کمک کنند. منتهی تجزیه و تحلیل علمی و جزئیات علمی این اجرام در حیطه فعالیت آماتورها نیست. ولی به هر صورت این نوع فعالیت‌ها به‌عنوان یک نگاه کلی به هستی می‌تواند نقش مهمی داشته باشد، لذا توصیه می‌شود کارهای آماتوری گسترش یابد.
- آیا همکاری‌های بین المللی در زمینه نجوم بین ایران و سایر کشورها وجود دارد؟
همکاری‌های بین‌المللی گسترده‌ای وجود ندارد و بیشتر به‌صورت ارتباطات افراد در سطح داخل و خارج است. البته رصدخانه ملی طرحی است که درصورت راه‌اندازی، ایران می‌تواند به کمک آن در رصد کردن اجرام نجومی در طرح‌های بین‌المللی مشارکت کند.
- چه مشکلاتی بر سر راه این دانش در ایران وجود دارد؟
مهم‌ترین نقص و مشکل ما در این رشته نقص مشاهداتی است چون ما یک رصدخانه مناسب در ایران نداریم. به همین خاطر طرحی برای ایجاد رصدخانه ملی در دولت قبل تهیه و تصویب شد و در این دولت هم پیگیری می‌شود که با مشخص شدن مکان آن و تهیه و خرید تلسکوپ و تجهیزات آن، می‌توانیم بگوییم مانند سایر کشورهای دنیا که از این نوع تلسکوپ‌ها دارند و کارهایی که در سطح جهانی انجام می‌دهند ما هم خواهیم رسید و ارتباطات جهانی ما هم قوی خواهد شد. مسئله دیگر ارتباطات بین‌المللی ما از نظر علمی است. چون ما رصدخانه ملی نداشته‌ایم در این بخش هم ضعیف هستیم. مشکل دیگر این است که حتی به سمت ساخت تجهیزات رصد نجومی که به درد بخش حرفه‌ای بخورد نرفته‌ایم. چون تلسکوپ‌های اپتیکی و رادیویی به آزمایشگاه‌های دقیق نیاز دارد که به سمت آن نرفته‌ایم و باید یک سرمایه‌گذاری خوب در این بخش انجام دهیم. ساخت تجهیزات باید روزی شروع شود تا بالاخره به پیشرفت برسیم.
- نقش فناوری اطلاعات و اینترنت در توسعه دانش نجوم چیست؟
فناوری اطلاعات در تمام کارهای علمی که در دنیا انجام می‌شود نقش اساسی دارد. نتایج کارهای چاپ شده دنیا را می‌توانیم از طریق اینترنت به دست بیاوریم. اگر خطوط پرسرعت با پهنای باند مناسب در اختیار دانشگاه‌ها قرار دهیم نجوم هم مثل سایر رشته‌های علمی بهره‌مند خواهد شد.
- حداقل سرعت مورد نیاز برای انتقال داده‌های نجومی چقدر است؟
یک وقت می‌خواهیم مقالات نجومی را دریافت کنیم با همین سرعت می‌توان دریافت کرد اما برای دریافت تصاویر با وضوح بالا سرعت فعلی مناسب نیست چون این اطلاعات باید مورد پردازش دقیق فنی قرارگیرد.
- در مورد پیش‌بینی وقایع براساس نجوم چه نظری دارید؟
ماوراء‌الطبیعه وجود دارد اما اینکه بشود نجوم را با مسائل انسانی مخلوط کرد و آینده انسان‌ها و اتفاقات آینده را پیش‌بینی کرد من شخصا به آن اعتقاد ندارم. نجوم یک علم است. براساس قوانین فیزیکی می‌توان آینده یک سیاره یا ستاره را پیش‌بینی کرد اما نه آینده جوامع انسانی و اتفاقات کشور؛ اینها طالع بینی است نه علم نجوم.
- چه برنامه‌هایی برای سال جهانی نجوم اجرا خواهد شد؟
به‌زودی ستادی تخصصی تشکیل می‌شود که برنامه‌های سال جهانی نجوم در ایران را مصوب خواهد کرد. یک گردهمایی در زنجان خواهد بود. همچنین در اسفند ماه با همکاری دانشگاه خواجه نصیر طوسی در تهران، در اردیبهشت ماه در شیراز، در خرداد در مراغه، در مرداد با همکاری مشترک مراغه و باکو برنامه‌هایی برگزار خواهد شد. جزئیات برنامه‌ها را به‌زودی اعلام خواهیم کرد.
- آیا دانشمندان ایرانی کارهای برجسته‌ای در سطح جهانی انجام داده‌اند؟
کارهای علمی دانشجویان دکتری ایران در سطوح نجوم، عملا کارهای جدیدی است و میزان مقالات چاپ شده آنها نسبت به تعداد منجمین حرفه‌ای قابل‌قبول است و رشدش خوب بوده است. جمعیت خانواده نجوم حرفه‌ای ایران هم رو به رشد است و این نوید بخش آینده‌ای روشن در این زمینه است.
