اما با این وجود هستند مراکزی که در نقاط شمالی تهران هنوز امکان رصد اجرام‌آسمانی را برای شهروندان تهرانی به‌ویژه دانش‌آموزان و دانشجویان و سایر علاقه‌مندان فراهم کرده‌اند. یکی از این مراکز مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران وابسته به شهرداری تهران است که در منطقه نیاوران واقع شده و در سال 1379 خورشیدی در زمینی به مساحت 6 هزار مترمربع در محیطی زیبا و خرم بنا شده است.
هدف از ایجاد مرکز، آموزش و پژوهش در حوزه‌های دانش نظری و کاربردی به‌ویژه ستاره‌شناسی است که در تمدن ایرانی – اسلامی ما پیشینه‌ای دیرپا و اثر‌گذار دارد. برای اطلاع از فعالیت‌های این مرکز گفت‌وگویی با سید‌احمد علوی، رئیس این مرکز و دکتر سید‌حجت‌الحق حسینی، مشاور ارشد و عضو هیئت علمی این مرکز انجام داده‌ایم که در ادامه می‌آید.
- مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران دارای چه امکاناتی است؟
رصد‌خانه مرکز، بنایی گنبدی‌شکل و مجهز به یک دستگاه تلسکوپ 12اینچ بازتابی با قابلیت اتصال به رایانه، تصویربرداری و عکسبرداری با دو نوع CCDپیشرفته نجومی و 3دستگاه تلسکوپ بازتابی، یک‌دستگاه تلسکوپ شکستی سیار و 3 دستگاه دوربین
دو چشمی پایه‌دار برای رصد ستارگان، سیارات، کهکشان‌ها، سحابی‌ها، ستارگان دنباله‌دار و هلال ماه است. این رصد‌خانه سه‌شنبه‌شب‌های هر هفته پذیرای عموم مردم برای رصد آسمان شب است.
تالار کهکشان، از زیبا‌ترین و پرجاذبه‌ترین جاهای دیدنی مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران است. 500 ستاره در صورت‌های فلکی آسمان، سیارات و ستارگان منظومه خورشیدی با قدرت سرانگشتان خیال‌انگیز هنرمندان نام‌آور طراحی و اجرا شده‌اند. در آن مدل پرعظمت، قدرت نورانی ستارگان، شدت‌روشنایی و رنگ آنها که به‌دقت محاسبه شده، نشان داده می‌شود. سرعت و حرکت وضعی و انتقالی سیارات نیز شبیه‌سازی علمی شده است.
- شنیده‌ایم که در این مرکز یک ساعت آفتابی خاص وجود دارد؛ در این باره توضیح دهید.
بله، ساعت آفتابی مرکز، نمادی از زمان‌سنجی و چگونگی انجام آن در گذشته‌های دور است. این ساعت‌ها ارزش‌های فرهنگی و تاریخی بسیار دارند. ساعت آفتابی براساس موقعیت خورشید در آسمان درجه‌بندی و زمان‌سنجی می‌شود.
آنها در زیبا‌سازی فضای آزاد، آموزش و ترویج علم، پذیرای گردشگران و آموزش‌گیران هستند. از کارهای اجرایی مهم مرکز، برگزاری دوره‌های پیشرفته کیهانشناسی، اختر فیزیک، آمادگی المپیاد نجوم، تنظیم و استخراج وقایع نجومی به‌طور روزانه، هفتگی و ماهانه، برگزاری سمینارهای دانش‌آموزی و دانشجویی درخصوص موضوعات و مفاهیم مختلف علمی و نجومی، بزرگداشت استادان و دانشوران علوم گاه‌شناسی، نجوم رصدی، اختر فیزیک، کیهانشناسی و تاریخ علم است. رصد‌های روزانه و شبانه، برگزاری رصد پدیده‌های خاص، بر پایی همایش‌های اختر‌شناسی، نمایشگاه عکس و مسابقات‌نجومی شامل عکس، ساخت تلسکوپ و ساعت آفتابی، از دیگر فعالیت‌های مرکز است.
- این مرکز با سایر مراکز ستاره‌شناسی چه نوع همکاری‌هایی دارد؟
مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران همکاری و همیاری سازمان‌های مردم‌نهاد علمی – نجومی را برای مشارکت در اجرای برنامه‌های مختلف همراه دارد. گشت‌های نجومی، برای رصد نجومی برخی از پدیده‌های اختر‌شناسی و آسمانی که امکان رصد آنها در مرکز نیست، طراحی و اجرا می‌شود. این گشت‌های نجومی با تجهیزات کامل رصدی و با راهنمایی رصدگران مرکز اجرا می‌شود. همچنین کارگاه‌های آموزش‌خلاقیت، رویت هلال ماه و ساخت تلسکوپ در مرکز برقرار است.
- برای سال جهانی نجوم چه فعالیت‌هایی را تدارک دیده‌اید؟
انتشار کتاب‌های پرسش‌و‌پاسخ‌های نجومی که توسط احمد دالکی ترجمه شده و زیست‌واره نام‌آوران نوشته سید‌حجت‌الحق حسینی، یکی از برنامه‌های سال جهانی نجوم در مرکز است. همچنین همایش‌های متعددی در این مرکز برگزار شده یا می‌شود که برخی از آنها عبارت است از: یاد روزگاران (گرامیداشت نخستین سالگرد درگذشت استاد منصور نجومی گاه‌نامه‌نویس نامدار شنبه 25آبان 87 )، برپایی نمایشگاه گاه‌شماری ایرانی، روایت 300 سال تقویم ایرانی (نسخه‌های خطی، چاپ سنگی، سربی و امروزین ) و سخنرانی گاه‌شناسی و گاه‌نامه‌نگاری در سده‌های پسین به اهتمام مشاور ارشد و عضو هیئت علمی مرکز در 25آبان87، بانوی فرهنگ ایران (نکوداشت علمی بانو توران میرهادی/ شنبه 10 اسفند 1387)، «...که از دیار آسمان» بزرگدا شت مهندس احمد دالکی پیشکسوت نجوم آماتوری ایران (19 فروردین 1388)، بلندای آفتاب ایرانی (گرامیداشت استاد اسفندیار معتمدی استاد آموزش فیزیک و تاریخ‌نگاری دانش/ 12 اردیبهشت 88)، بازشناخت ریاضیات خیامی (بزرگداشت روز جهانی حکیم عمر خیام نیشابوری/ 28اردیبشهت 88).
مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران بخش‌های بازدید دیگری هم دارد از جمله:
بخش فیزیک: در این بخش بیش از 40 آزمایش فیزیکی در زمینه‌های مکانیک، نور، صوت و الکتریسیته طراحی شده است که به‌صورت علمی قابل استفاده است. آزمایش‌های صندلی چرخ‌دار، ژیروسکوپ‌ها و ترن هوایی که توصیف‌کننده لختی دورانی و پایستگی انرژی هستند را در این بخش می‌توان انجام داد. در بخش نور با انواع آیینه‌ها، عدسی‌ها، منشور‌ها و ابزار نوری، آزمایش‌هایی انجام‌پذیر است.
در اتاق تاریک، آزمایش‌هایی با لیزر طراحی شده که می‌توان به‌عنوان نمونه هولوگرافی و تداخل‌سنج مایکسون – مورلی را نام برد. در بخش صوت، آزمون صوت و خلأ، اتاق بدون پژواک و آزمون سرعت صوت آزمایش‌پذیرند. در بخش علوم وابسته نیز مجموعه زمین‌شناسی، هواشناسی و تالار تفکر وجود دارد.
