هر کدام از این 2 کشور 70 کیلومتر از این رودخانه را در اختیار دارند که از آن برای ساخت طرح بزرگ برق آبی خود استفاده می‌کنند.
دولت هند در ماه فوریه گذشته 740 میلیون دلار برای ساخت طرح برق آبی کیشین جاجا هزینه کرد که این سرمایه‌گذاری برای تاسیسات 330 مگاواتی در دره گیورز صورت پذیرفته است. این طرح سومین ظرفیت از طرح 963 مگاواتی نلیوم – جلیوم است که توسط دولت پاکستانی کشمیر با هزینه‌ای معادل 16/2میلیارد دلار، برآورد شده است. از آنجایی که این رودخانه از سمت پاکستان نیلوم خوانده می‌شود، دولت پاکستان نام طرح را از کیشین جاجا به نلیوم تغییر داده است.
طبق پیمان آب ایندیوس IWT که در سال 1960 بین هند و پاکستان به امضا رسید، هر کشوری که سریع‌تر طرح خود را به پایان رساند، از مالکیت کامل رودخانه بهره‌مند خواهد شد. هراس از دست دادن میلیارد‌ها دلار که برای ساخت این طرح‌ها هزینه شده از یک سو و نمایش قدرت از سوی دیگر، باعث شده که هر دوطرف ساخت این طرح عظیم را با جدیت و سرعت دنبال کنند.
تغییرات زیاد وضعیت آب و هوایی، کاهش میزان بارش برف و همچنین کاهش یخچال‌ها در هیمالیا باعث کم شدن سطح آب رودخانه کشمیر شده است. دولت هندی کشمیر در بالای رودخانه‌های بزرگ که بخش‌های زیادی از پاکستان را تغذیه می‌کند قرار گرفته است. تقسیم آب این رودخانه مشکل بزرگی برای این 2 کشور پس از استقلال آنان از انگلیس در سال 1947 محسوب می‌شد. اما سرانجام با وساطت بانک جهانی این 2 کشور پیمان آب ایندیوس را جهت استفاده مشترک از این رودخانه به امضا رساندند.
در این پیمان‌نامه، بهره برداری از 3 رودخانه بزرگ جنوبی که شامل رودخانه‌های راوی، بیاس و سوت لوج است به‌صورت انحصاری به کشور هند واگذار شده است. در عین حال، حق انحصاری 3 رودخانه بزرگ شمالی نیز به پاکستان اعطا شده است که اولین آن از میان دولت هندی کشمیر- ایدیوس، جلیوم و چناب - می‌گذرد. جیلیوم و کشین جاجا که با نام نیلیوم شناخته شده اند، در نزدیک مظفر آباد، پایتخت دولت پاکستانی کشمیر به هم متصل شده‌اند.
این پیمان در پی جنگ‌ها و درگیری‌های بیشمار این 2 کشور همچنان پا برجا بوده است، اما در شرایط کنونی به‌نظر می‌رسد که تغییراتی در حال وقوع است. رشد اقتصادی 2 کشور و افزایش نیاز به انرژی باعث بهره برداری بیش از حد از این رودخانه شده است و اینگونه به‌نظر می‌رسد که 2 کشور واهمه‌ای از تخلف از پیمانIWT ندارند. پاکستان که در منطقه پایین‌تر قرار دارد، با زیان ناشی از موقعیت جغرافیایی مواجه شده است.
طرح هندی شامل ساخت سد و تونل انحرافی 16 کیلومتری است که اجرای آن مسیر رودخانه را تا 100 کیلومتر تغییر خواهد داد. با تکمیل این طرح، آب رودخانه کشین جاجا به دریاچه ولار می‌ریزد و در نهایت رودخانه جولیوم، پیش از آنکه به منطقه مربوط به دولت پاکستانی برسد، در محدوده دولت هندی کشمیر باقی می‌ماند. همچنین این انحراف مسیر منجر به افزایش سطح آب دریاچه پشت سد در قسمت هندی می‌شود.
طرح برق آبی پاکستان، با یک نیروگاه زیرزمینی، در نواسری نزدیک مظفرآباد ساخته خواهد شد. پاکستان قراردادی را با شرکت‌های چینی به‌منظور تسریع در ساخت این طرح و در نهایت شکست هند به امضا رسانیده است تا بتواند کل مالکیت کشمیر را به تصرف خود درآورد.
پاکستان از این مسئله که یکباره طرح کشین جاجا هند به پایان برسد هراس زیادی دارد، زیرا این مسئله اثر بسیار مخربی روی طرح برق آبی پاکستان، اقتصاد و اکولوژی محلی خواهد گذاشت. پاکستان ادعا دارد که طرح ساخت سد هندی موجب کاهش 30درصدی میزان آب ورودی به طرح آنها می‌شود. همچنین انحراف جریان اصلی رودخانه روی گیاهان و جانوران آن منطقه نیز تاثیر‌گذار خواهد بود. مقامات پاکستانی همچنین تاکید دارند که اجرای این طرح روی 133209 هکتار زمین کشاورزی در دره نیلیوم و منطقه مظفر آباد تاثیر مخربی خواهد گذاشت.
جابرام رامشف، وزیر نیروی دولت هند طی بازدید اخیرش از کشمیر اذعان کرده بود که طرح کشین جاجا از لحاظ راهبرد سیاسی منطقه‌ای (ژئوراهبردی) برای کشور هند بسیار حائز اهمیت است. وی همچنین گفت این مسئله در سیاست خارجی و راهبرد سیاسی منطقه‌ای (ژئوراهبردی) برای وزارت امور خارجه بسیار تاثیر‌گذار است. وزیر نیروی هند مسئله کشمیر را آنچنان مهم و حساس دانست که خود را واجد صلاحیت درخصوص صحبت کردن در مورد آن ندانست.
در حال حاضر هند و پاکستان درخصوص طرح برق آبی باقلیهار با یکدیگر اختلاف دارند. ساخت سد در رودخانه چناب توسط دولت هندی کشمیر از زمان آغاز شروع آن (سال1999) جنجال‌های زیادی را بین این 2 کشور به‌وجود آورده است. مرحله اول طرح که شامل نیمی از ظرفیت 900 مگاواتی است، اخیرا توسط مونماهان سینگ، نخست وزیر هند افتتاح شد.
با هشدار مقامات در پی پر شدن سد اقلیهار و کمبود تامین 24 ساعته برق منطقه، منازعات در 20 آگوست 2008 به اوج خود رسید. جریان آب در رودخانه متوقف شده و تولید برق در طرح برق آبی پائین دستی رودخانه نیز تقریبا قطع شده بود.
پاکستان مقامات هندی را به‌دلیل استفاده بیش از اندازه آب برای پر کردن سدی به ارتفاع 143 متر و عرض 317متر با ظرفیت ذخیره 15میلیارد مترمکعب مقصر می‌داند. طبق اظهارات مقامات پاکستانی، هند بیش از سهم خود از این رودخانه برداشت کرده و این مسئله تخلف و زیرپا گذاشتن پیمان آبی است. به همین دلیل دولت پاکستان خواستار اقدام هند برای جبران خسارات وارد شده است.
طبق گزارش کارشناسان اقتصادی سازمان نظارت اقتصادی پاکستان، توقف جریان آب توسط هند خسارات مالی برابر با 5/1 میلیارد دلار به پاکستان وارد کرده است که میزان آن روز به روز افزایش می‌یابد.
مرتضی موقال، رئیس سازمان نظارت اقتصادی پاکستان می‌گوید: بیش از 2 میلیون هکتار از اراضی پنبه و نیشکر در آستانه نابودی قرار دارند و درصورتی‌که توقف جریان آب رودخانه چناب همچنان ادامه داشته باشد، محصولات کشاورزی زمستانی به‌خصوص گندم که هم از لحاظ درآمدزایی و هم از لحاظ سیاسی از اهمیت بسیار بالایی برای پاکستان برخوردار هستند، شدیدا آسیب می‌بینند.
جامعه حقوق بشر پاکستان سال گذشته از دادگاه عالی اسلام آباد درخواست کرد که دولت گزارشی از قطع جریان آب که به‌وسیله سد‌هایی که توسط هند ساخته شده، تهیه کند. کواکب ایکبال، رئیس جامعه حقوق بشر پاکستان ادعا دارد که 62 مخزن آب ساخته شده توسط هند که شامل سد‌های باقلیهار و کشین جاجا است به علاوه بهره برداری 80درصد از آب جلیوم باعث خشکسالی در پاکستان شده است.
در پی تشدید بحران آب و بالا گرفتن درگیری‌ها بین 2 کشور، چاودهاریشوجات حسین، نخست وزیر سابق پاکستان هشدار داد که درصورت ادامه بحران آب، وقوع جنگ تمام عیار بین 2 کشور دور از انتظار نخواهد بود. او با توجه به حساسیت‌هایی که بین 2 کشور بر سر آب به‌وجود آمده، تقاضا کرد که با هدف بهبود شرایط کنونی، اصلاح پیمان آب ایندوس هرچه سریع‌تر در دستور کار قرار گیرد.
آسیا تایمز – 13 ژانویه 2009
