معمار مسجد جامع اصفهان دیگر متولد نخواهد شد و دوره سلجوقیان دیگر بازنخواهد گشت تا سبک معماری را با مشخصه‌هایش نمایان کنند. بنابراین هر آنچه از گذشتگان دور و نزدیک برایمان به یادگار باقی مانده است محدود به همان‌هاست و اگر به نحوی آسیب ببینند یا تخریب شوند به معنای تمام کلمه آنها را از دست داده‌ایم.برای همین نمی‌توان به سادگی از کنار ماجرای مرمت آرامگاه کورش گذشت در حالی که از یک سو پیشروی دریاچه سد سیوند تبعات و اثراتی در پی دارد و از سوی دیگر نیاز به مرمت اثر اجتناب‌ناپذیر است.
به هر حال مرمت آرامگاه کورش امسال به یکی از موضوعاتی بدل شد که رسانه‌های مختلف داخلی و خارجی نسبت به آن حساسیت نشان دادند و از زاویه دید خود آن را ارزیابی کردند؛ بخشی از این ماجرا ناشی از همان حساسیتی است که گفته شد، بخشی دیگر به سبب جهانی بودن این اثر تاریخی است که مسئولیت ما را در حفظ و نگهداری آن دوچندان کرده است و بخشی دیگر نیز متاثر از سلیقه‌ها و شیطنت‌ها. آنچه در ادامه آمده است بررسی اخبار چند خبرگزاری و پایگاه اینترنتی و مروری بر نکته‌های مطرح شده درباره طرح مرمت است شاید با پایان گرفتن مرمت و دور شدن داربست‌ها از اثر در آرامشی مضاعف بتوان برایشان پاسخی جست‌وجو کرد وگرنه پرونده مرمت آرامگاه کورش را نمی‌توان با جمع‌آوری داربست‌ها و سایبان محافظ، بسته شده انگاشت.
مسـاحتـی 171 هکتــاری در 38کیلومتری شیراز که شامل آرامگاه، کاروانسرا، کاخ‌های بارعام، دروازه چهارباغ شاهی و آرامگاه کمبوجیه است یکی از مقاصد گردشگری تاریخی – فرهنگی ایران محسوب می‌شود که همه‌ساله استان فارس را با جمعیت زیادی از گردشگر مواجه می‌کند.
این محدوده در کنار تخت‌جمشید و نقش‌رستم نشانه‌هایی از تمدن، تاریخ و فرهنگ ایران در 2هزارو 500 سال قبل و سلسله هخامنشیان را ترسیم کرده است و دست کم فرصتی برای همه کسانی است که علاقه‌مند به ایران و ایرانشناسی هستند.
در فاصله یک‌سال اخیر و به ویژه از شهریور 1386 تا اوایل بهمن 1387 و به‌طور مشخص از تابستان امسال بحث درباره پاسارگاد و مرمت آن رنگ‌و‌بوی جدی‌تری به‌خود گرفت و به محلی برای طرح پرسش‌های اساسی در اصل و اساس کار تبدیل شد.این بحث‌ها همواره از سوی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با این اتهام مواجه بوده که مطبوعات و رسانه‌ها به شکلی احساسی با قضایای میراث‌فرهنگی برخورد می‌کنند و مطبوعات نیز هیچ‌گاه نتوانسته‌اند پاسخ مناسبی از مسئولان و متولیان این حوزه دریافت کنند.
مشکلی که پیش روی مطبوعات و خبرنگاران قرار دارد از یک سو اجبار به سکوت کارشناسان و پاسخ‌دهی مسئولانی است که بیشتر مدیر هستند تا کارشناس و از سوی دیگر اصرار بر حکومت سکوت در قبال وقایع مختلف در حوزه توسعه است. به عبارت دیگر اگر رسانه‌ها در قبال اجرایی شدن یک طرح و یک برنامه توسعه‌ای سکوت کنند به بهای توسعه، هر بلایی بر سر نشانه‌های تاریخی، فرهنگی و باستانی بیاید هیچ اتفاقی نمی‌افتد که از این دست اتفاقات در کارنامه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بسیار سراغ داریم و نمونه‌های اخیرش منفعل بودن این سازمان در قبال وضعیت مسجد جامع اصفهان یا مسجد- مدرسه گلشن نیشابور است.
کمااینکه نوروز امسال مسجد - مدرسه گلشن نیشابور که جزو معدود آثار به جا مانده از ایلخانان بود به دست هیئت امنای آن تخریب شد و در کمال خونسردی سازمان میراث‌فرهنگی برای نشان دادن حسن نیت شکایت خود را از هیئت امنا پس گرفت بی‌آنکه بداند با این حسن‌نیت‌ها عملا چراغ سبزی به همه ارگان‌ها و نهادهای اجرایی نشان می‌دهد که آنها نیز می‌توانند نقشه‌های خود را عملی کنند و اثری تاریخی را تخریب کنند و بعد با طرح عذرخواهی و... بگویند که حاضرند آن را مرمت کنند ولی آیا می‌توان آب رفته به جوی را دوباره بازگرداند؟
اما ماجرای مرمت آرامگاه کورش وضعیتی متفاوت دارد. این بنای تاریخی باید مرمت می‌شد و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری هیچ توضیحی در مورد روش کار مرمت در این اثر جهانی و تاریخی ارائه نکرد و وقتی زمزمه‌هایی از دور شدن مرمت از اصول آن از سوی عده‌ای کارشناسان مطرح شد حاشیه‌ها جدی‌تر شد.
رسانه‌ها و مرمت آرامگاه کورش
برداشته شدن داربست‌ها و سایه‌بان آرامگاه کورش را نمی‌توان پایانی برای این ماجرا تلقی کرد حتی اگر مدیران و متولیان ماجرای آن را خاتمه یافته تلقی کرده باشند. پرونده پاسارگاد اینک به زمان نیاز دارد تا برای کارکرد سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در کارنامه باستانی آن نمره‌ای ثبت شود.برای آنکه بدانیم مشکل و شبهه‌های این طرح بر چه استدلالاتی استوار است بهتر آن است به نگرانی‌های مطبوعات و رسانه‌ها توجه کنیم. برای بررسی این نکته که چقدر مطبوعات به موضوع پاسارگاد حساس شدند به زمانی مناسب نیاز داریم و اینکه صداوسیما چقدر به موضوع علاقه‌مند بوده‌اند نیازمند استخراج برنامه‌های آنان در این‌باره است. اما آنچه خبرگزاری‌ها در این مدت بر آن تاکید کردند ملموس‌تر است.
بررسی اخبار 4 خبرگزاری و پایگاه اطلاع‌رسانی اینترنتی نشان می‌دهد اخباری با موضوع «پاسارگاد» محدود به 45 خبر و گزارش بوده است. خبرگزاری مهر از مرداد تا بهمن 1387 با انتشار 10 خبر و گزارش و انتشار 15 عکس سؤالاتی را در مورد مرمت پاسارگاد مطرح کرده است. موضوع عکس‌هایی که این خبرگزاری منتشر کرد عملا هر بیننده‌ای را به پرسش وامی‌داشت و هیچ رهگذری نمی‌توانست به سادگی از کنار آن عبور کند.
محدودیت‌های سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای کارشناسان خود که از شروع مدیریت اسفندیار رحیم‌مشایی بر این سازمان سایه افکنده و اطلاع‌رسانی رسمی را مختل و محدود به خواسته‌های مدیریت کلان سازمان کرده است سبب شده تا کمتر کارشناسی به‌دلیل عواقب شغلی به اظهارنظر بپردازد. همین امر سبب شد تا متأسفانه خبرگزاری مهر پرسش‌هایی را به نقل از یک کارشناس در انتقاد از شیوه مرمت مطرح کند، اما به جز یکی، دو مورد سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری پاسخی به آن نداد.
خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا، از شهریور 1386 تا بهمن‌ماه 1387 تعداد 10 خبر و گزارش خود را به پاسارگاد اختصاص داده است. بررسی این اخبار نشان از آن دارد که ایسنا بیشتر نگران بحث رطوبت و تهدید پاسارگاد ناشی از آبگیری سد سیوند بوده است.
خبرگزاری فارس اخبار متنوعی را در فاصله فروردین 1386تا بهمن 1387منتشر کرده است که مجموع آنها به عدد 13می‌رسد و بیشتر موضع سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در آن تبیین شده است. در همین حال پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری- «میراث آریا»- در فاصله اول مهر 1387 تا اول بهمن 1387، 12 خبر و گزارش خود را به پاسارگاد اختصاص داده است. همگی این اخبار با جست‌وجوی واژه «پاسارگاد» استخراج و بررسی شد.
بازخوانی پرونده خبری مرمت پاسارگاد نشان از آن دارد که گرچه سخن از همکاری ایتالیایی‌ها در این طرح بوده اما آنها در اجرا و پایان کار نقشی نداشته‌اند. با این وصف مرمت به دست ایرانیان انجام شده که مشخص نیست تخصص، مهارت و دانش مرمتگران در چه سطحی بوده و ماحصل کار تا چه اندازه مطابق معیارهاست.
بررسی اخبار همچنین از نحوه مدیریت و کیفیت آن گله‌مند بود که پاسخی در خور شأن به آن داده نشده و همچنان بی‌پاسخ باقیمانده است.
اخباری که در این 4 خبرگزاری و پایگاه اطلاع‌رسانی منتشر شده است همچنین نشان نمی‌دهد که یونسکو به‌عنوان مرجع ناظر بر آثار ثبت شده تاریخی، کارشناسی برای بررسی کیفیت مرمت صورت گرفته به پاسارگاد اعزام کرده باشد و مبنای قضاوت آنها گزارش‌هایی است که سالانه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به آنجا ارائه می‌کند و از قدیم هم این ضرب‌المثل را شنیده‌ایم که هیچ ماست‌فروشی نمی‌گوید ماست من ترش است، همانطور که اگر مطبوعات موضوع برج جهان‌نمای اصفهان را برجسته نکرده بودند سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نمی‌توانست از جهانی بودن اثری به نام میدان نقش جهان دفاع کند.
عبدالرسول وطن‌دوست، رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت از آثار تاریخی در جلسه پرسش و پاسخ فرایند مرمت آرامگاه کورش گفته بود: «در گزارش نوبه‌ای محوطه‌های میراث‌جهانی در مورد تمام رویدادهای مرمتی، حفاظتی و وضعیت اجرای شیوه‌های مرمت توضیح داده می‌شود و در کمیته‌های مخصوص یونسکو این گزارش‌ها بررسی می‌شود و درصورتی که مشکلی وجود داشته باشد موضوع در کمیته جهانی مطرح می‌شود که اگر اتفاقی در یک میراث‌جهانی روی دهد که موجب ایجاد پرسش‌های اصلی شود بازوی فنی کمیته میراث‌جهانی برای تهیه گزارش فنی به محل اعزام می‌شود.»
اما موضوع اینجاست که آیا یونسکو و کارشناسانش نیز عکس‌های عملیات کارگاهی را دیده‌اند و نقش مشاور ایتالیایی در این نوع عملیات چه بوده و آیا آنها این روش را تایید کرده‌اند؟
انتشار عکس‌های مرمت و ابهامات
وقتی خبرگزاری مهر عکس‌هایی از مرمت آرامگاه کورش منتشر کرد سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری این کار را کاری فاقد مجوز توصیف کرد و در توضیح آن گفت این عکس‌ها مربوط به عملیات کارگاهی است و نباید از آن چنین استفاده‌ای می‌شد.اما آنچه در عکس‌ها گویا بود نزدیکی و شباهت کار اجرایی به بنایی و عملیات‌ساختمان‌سازی بود تا مرمت که کاری ظریف و حساس است.
این وضع تا به آنجا پیش رفت که درباره روش مرمت پرسش‌هایی مطرح شد. در نهایت « محمد حسین طالبیان» مدیر پایگاه پارسه و پاسارگاد در پاسخ به منتقدان گفت: «ناظر این طرح «حسن راهساز» کارشناس جهانی سنگ است که بیشترین طرح‌های مرمتی سنگ را در کشور داشته است.»
حال این پرسش مطرح است که اگر ما چنین توانمندی‌ای را داشتیم چرا ایتالیایی‌ها ابتدا کار را پیش برده‌اند.
مرمت آرامگاه کورش البته 50سال قبل در دهه 30به دست مرمتگری به نام «علی سامی» با سیمان انجام شده بود که ترک‌خوردگی در سیمان آسیب‌هایی به وجود آورده و در نهایت سبب نشت آب از سقف آرامگاه شده بود.
توضیح سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نشان از آن دارد که مرمت اخیر با روش «آناستیلوز» که روش استفاده از سنگ‌های مشابه است صورت گرفته است.
کیفیت مدیریت نگهداری
نکته‌هایی که در پوشش خبری مرمت آرامگاه کورش مد نظر قرار گرفته بسیارند اما یکی از آنها بحث کیفیت مدیریت این بنای تاریخی است به ویژه آنکه ما همه ساله با انبوهی از جمعیت در نوروز مواجه می‌شویم که برای بازدید از تخت‌جمشید و پاسارگاد راهی آنجا می‌شوند و ما نمی‌دانیم هجوم این تعداد جمعیت که به عبارتی 60هزار نفر در روز در نوروز 87تخمین زده شده آسیبی به آثار تاریخی و جهانی ما می‌رساند یا نه؟
موضوع نخست اینکه آیا می‌توان به کیفیت مدیریت حفاظت و نگهداری پاسارگاد مطمئن بود در حالی که مدیر آن پست‌های متعددی در سازمان‌میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری دارد؟ آیا این موضوع ناشی از کمبود کارشناس در این سازمان است یا ناشی از مسائل دیگر؟
خبرگزاری مهر دراین‌باره نوشته است:« چگونه است که یک نفر به‌طور همزمان می‌تواندمدیریت محوطه میراث‌جهانی تخت‌جمشید، محوطه میراث‌جهانی پاسارگاد، محوطه تاریخی نقش رستم، محوطه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه، تدریس در چندین دانشگاه معتبر داخلی، مدیرعاملی شرکت خصوصی فن و هنر آسیا (شرکت فوق در تاریخ 15/6/1385 تحت شماره 279960 در اداره ثبت اسناد کشور به ثبت رسیده) و عضویت در شرکت خصوصی پرند پیمایش (شرکت مهندسی پرند پیمایش با مسئولیت محدود که در تاریخ 11/11/83 تحت شماره151 در اداره ثبت اسناد سیاهکل به ثبت رسیده) و ترجمه کتاب تخصصی را انجام دهد؟»
موضوع دیگر اینکه چگونه است که آثاری با حساسیت پاسارگاد، تخت‌جمشید و... هنوز
ساز و کاری نیافته‌اند که مورد هجوم بازدید‌کنندگان قرار نگیرند؟
