به گزارش همشهری آنلاین، این ساعت‌های عظیم‌الجثه که فقط چرخ دنده‌ی برخی از آنها تا سه تن وزن دارد با همت و تلاش این مرد سال‌هاست در حرم امام رضا(ع) زمان را به من و شما نشان می‌دهد و با صدای دنگ دنگ آنها، خاطرات ما از نفس کشیدن در این حرم مقدس ماندگار می‌شود. اگر به پابوس امام غریب رفته باشید، به احتمال زیاد چشم‌تان به ساعت‌های غول‌پیکری که یکی از آنها بالای ایوان غربی صحن انقلاب و دیگری در ایوان جنوبی صحن آزادی وجود دارد افتاده باشد. این دو ساعت بزرگ که به نام ساعت‌های مرکزی معروف هستند و همچنین تمام ساعت‌های داخل رواق‌ها و اتاق‌ها، توسط آقای عنبرانی مدیریت می‌شوند و رسیدگی به همه‌ی آنها به عهده‌ی اوست.
ساعت‌سازی را از بچگی آغاز کردم
عنبرانی ۶۸ ساله از ابتدای کودکی وارد کار ساعت سازی شده است: «وقتی خردسال بودم برای کار خیاطی پیش یکی از دوستان پدرم رفتم. اما از طریق همان دوست با فردی آشنا شدم که در نزدیکی آن خیاطی، یک ساعت سازی داشت و در واقع هر دو کسبه‌ی یک محل بودند، آشنایی من در خردسالی با آن فرد ساعت ساز سرنوشت مرا به کلی تغییر داد و از این اتفاق خیلی خوشحالم.»
عنبرانی به مرور متوجه شد که به کار ساعت سازی بیشتر از خیاطی علاقه‌مند است: «دقتی که در کار ساعت‌سازی بود و همچنین نحوه‌ی کار ساعت، برای من خیلی جالب بود و وقتی فهمیدم به ساعت‌سازی خیلی بیشتر از خیاطی علاقه دارم سراغ این کار رفتم و به عنوان شاگرد ساعت سازی در آن مغازه مشغول به کار شدم و از سال ۵۱ بعد از اتمام سربازی، دیگر در مغازه‌ی کسی کارگری و شاگردی نکردم و تصمیم گرفتم هرطور شده عزمم را جزم کنم تا بتوانم برای خودم یک مغازه اجاره کنم و شکر خدا تلاشم نتیجه داد و یک مغازه‌ی ساعت سازی اجاره کردم.»
آقای عنبرانی سال‌ها در مغازه‌های اجاره‌ای مختلف کار ساعت سازی را انجام داد و چند سال بعد توانست برای خودش مغازه بخرد.
زیارتی که راهش را عوض کرد
۳۵ سال پیش، یک روز صبح خیلی زود، هوس زیارت حرم به سر آقای عنبرانی زد و آن زیارت راه زندگی او را برای همیشه عوض کرد: «آن روز صبح خیلی زود برای زیارت به حرم رفتم. همیشه وقتی دلم می‌گرفت به پابوس آقا می‌رفتم و آن روز صبح هم تصمیم گرفتم قبل از باز کردن مغازه سری به حرم بزنم و نماز و زیارتی بخوانم و بعد به سر کار بروم اما وقتی زیارتم تمام شد و می‌خواستم از حرم بیرون بیایم احساس کردم دلم می‌خواهد برای مدت خیلی بیشتری در حرم بمانم.
انگار آرامشی که در حرم به من دست می‌داد بیرون از اینجا نمی‌توانستم پیدا کنم. نمی‌دانم چطور شد که یکدفعه به فکرم رسید در مورد خادمی و فراشی سوال کنم. آن زمان فکرش را هم نمی‌کردم این همه سال اینجا ماندگار شوم و ماندن در حرم برایم تا پایان عمر مهیا شود و همیشه از این بابت از خدا ممنونم.»
عنبرانی بعد از پرس و جو در مورد خدامی در حرم، کارش را به عنوان خادم در حرم آغاز کرد: «اول فقط خدام حرم بودم و به کارهای نظافت و فراشی می‌پرداختم و با حکم تشرفی وارد حرم شده بودم اما چند سالی که گذشت حکم رسمی برایم صادر شد و کارمند رسمی آستان قدس رضوی شدم.»
مغازه را فروختم و به حرم آمدم
«مدتی که از خدامی من در حرم گذشت تصمیم گرفتم که برای همیشه در اینجا بمانم. خدمت کردن در حرم، من را به آرامش می‌رساند و این برای من بزرگ‌ترین چیزی بود که به لطف خدا به دست آورده بودم، برای همین سرقفلی مغازه را به مالک مغازه واگذار کردم و با پول آن برای خانواده‌ام یک خانه خریدم، بعد هم از همان وقت تا به حال در خدمت حرم هستم و همیشه خدا را شکر می‌گویم که این اتفاق را سر راه من گذاشت.»
چند سالی که از خدامی در حرم گذشت آقای عنبرانی وارد کار ساعت سازی حرم شد: «اکثر کسانی که آن روزها همراه من در حرم آقا خدامی می‌کردند، می‌دانستند که من قبلا ساعت سازی کار می‌کرده‌ام، یک روز به من پیشنهاد دادند که برای کمک به ساعت ساز سراغ او بروم، آن روز برای اولین بار حاج آقا داروگر را دیدم که آن موقع تنها ساعت ساز حرم بود و به من این فرصت را داد که در کنارش کار ساعت سازی را انجام دهم، از همان روز تا حالا علاوه بر خدامی و فراشی در حرم، کار ساعت سازی را هم انجام می‌دهم. چند سال بعد زمانی که آقای داروگر به رحمت خدا رفتند، تنها ساعت ساز حرم شدم و الان هم ۲۸ سال است که تنها ساعت ساز حرم هستم و البته در کنار رسیدگی به ساعت‌ها، خدامی هم می‌کنم.»
آقای ساعت‌ساز در ادامه می‌گوید: «فکر می‌کنم چیزی که من را این همه سال اینجا پابند کرده به جز عشق به امام نیست، انگار نیرویی در درونم به وجود آمده که من را به اینجا، به حرم و به خدامی آقا چسبانده است. هر بار سراغ ساعت‌ها می‌روم با عشق کارم را انجام می‌دهم و خوشحالم که ساعت‌ساز این حرم هستم.»
این ساعت‌ها از کجا آمده‌اند؟
ساعتی که در صحن آزادی قرار دارد، قدمت بیشتری نسبت به ساعت صحن جمهوری دارد: «ساعتی که در صحن آزادی قرار دارد، حدود ۱۴۰ سال پیش وارد حرم شده است، عده‌ی زیادی اعتقاد دارند که هر دوی این ساعت‌ها یعنی هم ساعت صحن آزادی و هم ساعت صحن جمهوری، آلمانی هستند اما بعضی‌ها هم معتقدند که ممکن است این ساعت‌ها از انگلیس وارد شده باشد و شاید هم سوئیسی باشند، به هر حال قدیمی‌ها درباره‌ی این موضوع اختلاف نظر دارند و سندیت دقیقی هم برای این موضوع در دست نیست.»
ساعت صحن جمهوری به ساعت «معاون» معروف است: «اولین ساعت‌ساز حرم امام رضا(ع)، آقای معاون بود که حدود ۵۰ سال قبل کارش را در حرم آغاز کرده بود، قبل از آقای معاون ساعت صحن آزادی توسط نگهبانان یا روسای حرم کوک می‌شد و در صورت بروز اشکال در آنها هم، توسط همان افراد تعمیر می‌شد و اگر مشکل تخصصی بود و از عهده‌ی آنها خارج بود، یک تعمیرکار موقتی می‌آوردند. از ۵۰ سال پیش یعنی همزمان با ورود ساعت صحن انقلاب به حرم، آقای معاون به عنوان اولین ساعت ساز ثابت در حرم مشغول به کار شد.»
عده‌ای معتقدند که ایشان با هزینه‌ی شخصی خودش، ساعت را برای صحن انقلاب خریداری کرده بوده، بعضی هم می‌گویند که بودجه‌ی خریداری این ساعت توسط آستان قدس تامین شده و این نامگذاری به نام معاون صرفا به دلیل این بوده که کارشناس ساعت ساز حرم در آن زمان آقای معاون بوده ولی بعضی عقیده دارند که این ساعت با هزینه‌ی شخصی خود معاون خریداری شده و برای همین هم نامش روی ساعت ماندگار شده است.»
ساعت معاون همان ساعتی است که صدایش برای زوار آشناست: «ساعت معاون همان ساعتی است که صدایش هر یک ربع یک بار، در حرم طنین‌انداز می‌شود و زائران امام رضا(ع) صدای آن را به خوبی می‌شناسند. این ساعت در ربع اول هر ساعت یک بار زنگ می‌زند، در ربع دوم ساعت دو بار، در ربع سوم سه بار و در ربع چهارم یعنی سر ساعت جدید، چهاربار زنگ می‌زند.»
یک کوک سه تنی
شاید در گذشته، کوک کردن ساعت‌ها از مهم‌ترین کارهای ساعت ساز حرم بوده اما الان رسیدگی به درست کار کردن همه‌ی ساعت‌های حرم مهم‌ترین کار ساعت ساز است.
آقای عنبرانی در خصوص نحوه‌ی کار کردن ساعت‌ها در گذشته می‌گوید: «این ساعت‌ها در گذشته با کوک شدن کار می‌کردند و هر هفته یک بار، مسئول ساعت باید آنها را کوک می‌کرد. اما چندین سال است که ساعت‌ها برقی شده‌اند و کوک آنها با نیروی برق به کار می‌افتد. در گذشته کوک ساعت چیزی شبیه هندل زدن ماشین‌های هندلی آن زمان‌ها بود، کوک‌های ساعت‌ها هر کدام حدود سه تن وزن دارد و مسلما کوک کردن آن هم کار راحتی نبود، اما الان کار ساعت‌ها کم‌زحمت‌تر شده است.
کار من در حال حاضر روغن کاری چرخ دنده‌های ساعت‌هاست، البته در صورت خرابی چرخ دنده‌ها یا قطعات دیگر آن را تعمیر می‌کنم. تا به حال دو بار این ساعت‌ها برای تعمیر کلا از جای خودشان پیاده شده‌اند که این کار هم به نوبه‌ی خود، کار چندان راحتی نبوده است، فکرش را بکنید هر کدام از عقربه‌های این ساعت‌ها، حدود یک متر طول دارند. با این تصور شاید بهتر متوجه شوید که پیاده کردن آن از جای اصلی‌اش چه کار سختی می‌تواند باشد.»
ساعت آفتابی
علاوه بر ساعت‌های بزرگ چرخ دنده ای، در صحن جمهوری اسلامی ساعتی آفتابی هم وجود دارد.
این ساعت به طول ۶/۱ متر و عرض ۴/۱ متر از سنگ مرمر سفید در سال ۱۳۶۷ شمسی توسط معمار آستان قدس رضوی مرحوم حاج محمدصادق حامد رأفتی ساخته شده است. طرح کلی این ساعت کلمه «الله» است و در تزئینات جزئی آن نظیر عددهای ساعت، آیاتی از قرآن کریم به کار رفته است.
نحوه‌ی کار این ساعت بدین ترتیب است که وقتی نور خورشید بر شاخص وسط آن می‌تابد، سایه‌ی شاخص عددی را نشان می‌دهد.
با گردش نور خورشید، سایه‌ی شاخص نیز تغییر کرده، هنگام ظهر روی عدد صفر قرار می‌گیرد و به کوچک‌ترین حد خود می‌رسد که نشان از رسیدن ظهر شرعی است.
هنگامی که سایه‌ی شاخص روی عدد یک قبل یا بعد از صفر قرار می‌گیرد نشان از این دارد که یک ساعت به ظهر مانده یا یک ساعت از ظهر گذشته است و در مورد دیگر اعداد نیز به همین ترتیب زمان قبل و بعد از اذان محاسبه می‌شود.
شاخص آفتاب مسجد جامع گوهرشاد
در وسط صحن جامع گوهرشاد و کنار حوض آب هم ستونی به ارتفاع بیش از دومتر وجود داردکه روی آن شاخصی وجود دارد. سمت شرق شاخص، حکاکی شده «تیرماه ۱۳۱۲» و نشان این است که در این سال ساخته شده است.
نظر شما