همشهری آنلاین: اگر در سال‌های دور مرشدها و ذاکرانی مانند حاج «احمد شمشیری»، حاج «حسن محمدی دولابی»، حاج «شاه‌حسین بهاری»، مرشد «باقر معماری»، مرشد «اسماعیل مهجوری»، حاج «محمدتقی طاهری» (پدر اخوان طاهری) و... در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند حالا هم روضه‌خوانانی مثل حاج «سیداحمد هاشمی»، حاج «سیدجواد سنجری»، حاج «مهدی آصفی»، حاج «امیر شعبانی»، حاج «علی سلطانی» و... ساکن منطقه هستند که شاید ۲ نام نخست رکورددار روضه‌های خانگی به شمار آیند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
علاوه بر اینها روضه‌خوانانی هستند که از مناطق دیگر به روضه‌های بانوان منطقه ما دعوت می‌شوند. چون برای یک روضه‌خوان مرز بین مناطق مفهوم خاصی ندارد. گفت‌وگو با برخی از این ذاکران و روضه‌خوانان، مسائل و ابعاد روضه‌ها را بیشتر برای ما آشکار می‌کند.
هم میزبان، هم روضه‌خوان
حاج سیداحمد هاشمی یکی از روضه‌خوانان بسیار قدیمی منطقه است که بیش از ۵۰ سال به روضه‌خوانی و ذکر مصیبت سیدالشهدا(ع) پرداخته است. در سینه این ذاکر قدیمی می‌توان بیش از ۱۵ هزار بیت از اشعار قصیده‌سرایان، غزل‌پردازان و نوحه‌گویان یافت. او ساکن کوچه سعدی در خیابان مولوی است و صبح دوشنبه‌ها در منزل، روضه خانگی برای بانوان دایر می‌کند. البته همکاران این مداح هر هفته به منزل او می‌روند و افتخاری در مجلس خانم‌ها روضه می‌خوانند. هاشمی می‌گوید: «قدیمی‌ترین روضه‌هایی که رفته‌ام در صابون‌پزخانه، بازارچه حاج غلامعلی، میدان قیام، میدان اعدام و باغ فردوس بوده است. اما هم بیشتر بانیان و هم اغلب روضه‌خوانان از میان رفته‌اند.»
او می‌افزاید: «صبح اول ماه، روضه‌های ما در منطقه بیشتر است و این شلوغی تا نیمه هر ماه کم و بیش ادامه دارد. اما از شانزدهم ماه به بعد تعداد روضه‌ها کمتر می‌شود.»
این روضه‌خوان قدیمی یک پیشنهاد هم دارد: «آنهایی که می‌خواهند روضه راه بیندازند بهتر است از بین هفتم، نهم و دوازدهم ماه قمری یکی را انتخاب کنند. هفتم، روز بستن آب به روی بچه‌های امام حسین(ع)، نهم تاسوعا و دوازدهم، دفن شهدای کربلاست.»
به قول هاشمی مداحانی به سن و سال او زمانی روضه می‌خوانده‌اند که مردم به آنها ۲ ریال می‌داده‌اند. می‌گوید: «اما حالا گاهی یک ورقه به من می‌دهند که در آن تعداد روضه‌ها را نوشته‌اند. آخر کار هم یک پاکت می‌دهند که بدون وارسی می‌گذاریم داخل جیبمان. هرچه دادند می‌گوییم: خدا برکت! »
روضه‌های خانگی بی‌ریاتر از سایر مجالس است
حاج «سیدعلی‌اکبر حسینی» هم شاعر است و هم روضه‌خوان. او که فرزند یکی از ذاکران قدیمی هم است از حدود ۲۰ سال قبل برای عرض ادب به ساحت ائمه اطهار(ع) در مجالس ماهانه، سفره‌ها و روضه‌ها شرکت می‌کند. این روضه‌خوان می‌گوید: «بیشترین روضه‌های من در محدوده بازار و امامزاده سیدناصرالدین(ع) است. به نظرم، مردمی که در جوار این امامزاده زندگی می‌کنند، به دلیل ارادت به اهل‌بیت(ع) این محله را انتخاب کرده‌اند. بنابراین روضه‌های خانگی در کوچه‌پسکوچه‌های خیابان خیام مثل کوچه تکیه پررونق‌تر از جاهای دیگر است.»
حسینی معتقد است: «روضه‌خوانی که به خانه‌های مردم می‌رود حجب و حیای بیشتری نسبت به سایرین باید داشته باشد؛ چون هم این مجالس به خاطر اخلاص و سادگی از قداست بیشتری برخوردار است و هم روضه‌خوان با نوامیس مردم سروکار دارد. روایت داریم که اهل‌بیت(ع) می‌فرمایند: «هر جا مدح و منقبت و ذکر مصیبت ما مطرح شود آنجا حرم ما و محل نزول ملائکه است. این قداست مشمول همه روضه‌ها می‌شود. اما مجالس خانگی بی‌ریاتر و خالصانه‌تر است.»
عطر و بوی روضه‌های خانگی
«رضا مجدآبادی» روضه‌خوان جوان‌تری است. صدای خوبی دارد و علاوه بر روضه‌های خانگی در هیئت‌های مذهبی هم فعال است. او می‌گوید: «معمولاً انجام وظیفه در همه مجالس اهل‌بیت(ع) را می‌پذیرم؛ اما روضه‌های خانگی عطر و بوی خاصی دارد و برکت مال مداحان است.
قدیمی‌ها همیشه به ما می‌گویند هیچ‌وقت روضه‌ها را به خاطر مجالس‌ترحیم و هیئت‌ها تعطیل نکن و با مردم براساس وفای به عهد رفتار کن. به نظر من هم امام حسین(ع) به این روضه‌های باصفا نظر ویژه‌ای دارد. به همین دلیل مبلغ اندکی که صاحبخانه‌ها به روضه‌خوانان می‌دهند به مراتب بیش از حق‌الزحمه‌ای که در مجالس سنگین به یک مداح می‌دهند ارزش و برکت دارد.»
وقت روضه تقسیم بر ۴
«سیدحسین نواب» از روضه‌خوانان قدیمی است که در مجالس خانگی، احکام و مسائل شرعی هم می‌گوید. او معتقد است: «بیان مسائل شرعی در روضه‌های خانگی کار فراموش شده‌ای است که باید آن را احیا کرد. بسیاری از بانوانی که برای شرکت در مجلس ذکر مصیبت امام حسین(ع) به این روضه‌ها می‌آیند سؤالات و ابهاماتی درباره نحوه انجام برخی وظایف دینی دارند که جایی جز مسجد و از طرف امام جماعت نمی‌شود به آنها پاسخ داد. به همین دلیل بعضی از خانم‌ها به جواب پرسش‌های خود نمی‌رسند و حتی در انجام یک واجب دینی به اشتباه می‌افتند.»
نواب بیان حدیث و تفسیر مختصر قرآن را هم از وظایف یک روضه‌خوان می‌داند و می‌گوید: «باید وقت روضه‌خوانان به ۴ قسمت تقسیم شود. احکام، قرآن، حدیث و ذکر مصیبت کارهایی است که آنها باید در منبرشان انجام دهند؛ اما چون بعضی بانیان و مستمعان کم‌حوصله هستند روضه‌خوانان به مصیبت‌خوانی اکتفا می‌کنند.»
تقواسنجی یک مداح
«سیدجلال حسینی» از مداحان و نوحه‌خوانان قدیمی حدود ۷۰ سال دارد. او هم از جمله روضه‌خوانانی است که بیشترین روضه را با «سیدجواد شهاب»، «سیداحمد هاشمی» و «سیدجواد سنجری» در باغ فردوس دارد. او می‌گوید: «با اینکه چند سالی است مجبور شده‌ام از تهران به پرند، مهاجرت کنم اما روضه‌ها را می‌روم. چون خودم سادات حسینی هستم روضه امام حسین(ع) را بیشتر از بقیه روضه‌ها دوست دارم و از سال ۱۳۵۷ به روضه‌های خانگی می‌روم.»
حسینی درباره دلیل علاقه‌اش به روضه‌های خانگی می‌گوید: «از کودکی نوحه‌خوانی می‌کردم و بعدها قاری قرآن مساجد شدم. اما بعد از آن فهمیدم که روضه‌های ماهانه از همه مجالس بهتر است. من این روضه‌ها را به خاطر اخلاص و تقوایی که در آنهاست دوست دارم؛ چون فکر می‌کنم تقوای یک مداح در این روضه‌های خانگی سنجیده می‌شود.»
ارادت مردم منطقه به حضرت عباس(ع)
«محسن مهاجر» هم از مداحانی است که در خیابان مولوی در دامان یک مرشد بااخلاص پرورش یافته و از کودکی با روضه‌های خانگی انس داشته است. او می‌گوید: «به جرئت می‌توان گفت که منطقه صاحب بیشترین روضه‌های خانگی است و من از ۵۰ سال پیش به یاد دارم که هم پدرم و هم مداحان و ذاکران دیگر مثل مرحوم مرشدباقر به این روضه‌ها می‌رفته‌اند.»
این ذاکر اباعبدالله(ع) می‌افزاید: «مردم منطقه ما ارادت ویژه‌ای به حضرت عباس(ع) دارند؛ چنان که هیئت اباالفضلی‌ها هم در محله باغ فردوس از ریشه چند ده ساله برخوردار است.»
چگونه روضه خانگی راه بیندازیم؟
دعوتید به یک چای ساده
خیلی‌ها فکر می‌کنند روضه برپا کردن، کار سخت و پیچیده‌ای است. کوچک بودن خانه یا مخارج روضه بعضی‌ها را نگران می‌کند، اما واقعاً یکی از ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین مجالس اهل‌بیت(ع)، همین روضه‌های خانگی است. این توصیه‌نامه ساده می‌تواند برای راه‌اندازی روضه در منزل به شما کمک کند.
یک روز از ماه یا هفته را انتخاب کنید. شما می‌توانید روضه‌تان را در دوره هفتگی یا ماهانه دایر کنید. روضه‌خوان‌ها، اول، وسط و آخر هر ماه بیشتر از هر وقت دیگری گرفتارند. به همین دلیل در انتخاب روز دقت کنید. این روز باید حتماً قمری باشد.
۲ یا ۳ روضه‌خوان را دعوت کنید. سادات، پیرغلامان و روضه‌خوان‌های قدیمی در اولویت‌اند. هرچه سن روضه‌خوان بالاتر باشد نفس گرم‌تری دارد. به آنها که عبا دوششان می‌اندازند بیشتر می‌شود اعتماد کرد.
یک پرچم سه‌گوش کوچک، نشانه روضه‌های خانگی است. آن را از خیابان ناصرخسرو تهیه کنید و کنار در منزل بیاویزید.
ماه‌های اول لازم است خودتان به همسایه‌ها بگویید روضه دارید. بعد دیگر همه به هم می‌گویند و روضه‌تان شلوغ می‌شود. همسایه‌های دوروبر و بالا و پایین را در اولویت قرار دهید. به فامیل و آشنایان هم بگویید. روضه‌های فامیلی صفای بیشتری دارد.
بی‌تکلف باشید. یک استکان چای، تمام سوروسات روضه خانگی است. روضه را تشریفاتی نکنید. نهایتاً مقداری کیک یزدی هم بگذارید. حالا اگر خواستید هر چند وقت یک‌بار آشی هم بپزید و به مستمعان بدهید بد نیست.
روضه‌های خانگی معمولاً عصرها برقرار می‌شود و تا اذان مغرب ادامه دارد. بگذارید روضه‌خوان و مستمع در یک بازه زمانی ۲ ساعته در مجلس حضور پیدا کنند.
اگر شما به امام خاصی توسل پیدا نکنید روضه‌خوان متناسب با مناسبت نزدیک توسل پیدا می‌کند.
درباره پول با روضه‌خوان حرف نزنید و خودتان را برای پرسیدن میزان حق‌القدم او به زحمت نیندازید. همان‌قدر که از دلتان گذشت به او بدهید. برکتش با خداست.
چند روضه‌خوان درگذشته منطقه را بشناسیم
این عباپوشان مخلص
روضه‌خوان با مداح یک فرق اساسی دارد و آن این است که روضه‌خوانان، لزوماً بخشی از مداحان به شمار نمی‌روند. هرچند به بیشتر آنها مداح هم گفته می‌شود. اما در طبقه‌بندی ستایشگران به روحانی‌ها و امامان جماعتی هم که به روضه‌های خانگی می‌روند می‌گویند روضه‌خوان.
اصطلاح روضه‌خوان در سال‌های دور به مراتب رایج‌تر از عنوان «مداح» بود و همه کلماتی که به مجلس عزاداری مربوط می‌شد از واژه «روضه» نشئت می‌گرفت: روضه، روضه‌خوان و روضه‌خوانی.
در سال‌های دورتر عده‌ای بودند که فقط روضه خانگی و به عبارتی مجلس زنانه می‌رفتند و مبلغ ناچیزی را که از بانیان می‌گرفتند برکت مال خود می‌دانستند. روضه‌خوانان، معتمد مردم بودند؛ وگرنه چگونه می‌شود که انسان باغیرتی به خود اجازه دهد که یک مرد نامحرم به حریم خانوادگی او پای بگذارد و در جمع بانوان روضه بخواند؟
بسیاری از روضه‌خوانان منطقه ما روشندل (نابینا) بوده‌اند و جمعی از آنان را سادات تشکیل می‌داده‌اند که حالا با چند تن از آنها آشنا می‌شویم.
مرحوم مرشدباقر معماری: اهل بازارچه نایب‌السلطنه در خیابان ری بود. مرد نابینایی که پای پیاده یا سوار بر موتورسیکلت شاگردش به روضه‌های خانگی می‌رفت. «السلام علیک یا اباعبدالله(ع)» مرشدباقر هر چشمی را بارانی می‌کرد.
مرحوم آقاسیدصالح:بیش از ۴۰ سال است که از دنیا رفته. اما هنوز حکایات شیرینش نقل محافل است. او با یک چهارپا به روضه‌هایش می‌رفت که آن زبان‌بسته، روضه‌ها را بلد بود و نشانی همه را می‌دانست.
مرحوم حاج سیدمصطفی هاشمی دانا: زعیم و پیشکسوت مداحان تهران که خودش ساکن کوچه زیبا در خیابان خراسان بود و مجلس روضه‌اش زبانزد همه مردم. او ۱۰ سال قبل‌دار دنیا را وداع گفت.
مرحوم حاج شیخ حسن کمیلی: از روضه‌خوانان مشهدی ساکن منطقه که با لباس روحانیت به روضه‌ها می‌رفت. فرزندان او هم روحانی شدند یا روضه‌خوان.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۲در تاریخ ۱۳۹۴/۰۹/۰۷
نظر شما