روزنامه همشهری؛ گروه خانواده-شهره کیانوش‌راد:آیا در خانواده خود یا اطرافیان با یک نوجوان بدخلق مواجه شده‌اید؟ نوجوانی که در کودکی رفتاری متفاوت داشته‌است؟ آیا احساس کرده‌اید که فرزند شما رفتار یا رفتارهایی دارد که موجب ناراحتی و دردسر برای خود و خانواده شده ‌است؟ فهیمه مردان، کارشناس حوزه روانشناسی نوجوان و خانواده معتقد است بسیاری از این رفتارها به نوع تربیت والدین مربوط می‌شود. او در این یادداشت کوتاه اشتباهات رایج در تربیت و تأثیر آن بر رفتار فرزندان به‌ویژه در دوران نوجوانی را برایمان توضیح داده ‌است:

والدین اغلب از پرخاشگری فرزندانشان گلایه دارند و معتقدند آنها در دوران کودکی رفتاری آرام داشته‌اند و این سؤال برایشان مطرح است که چرا اکنون که بزرگ‌تر شده‌اند، رفتاری متفاوت دارند؟ در این دوره حساس ممکن است والدین در پی ‌واکنش به تغییرات غیرمنتظره فرزندان، اشتباهاتی را انجام دهند که تا همیشه اثرات مخربش در روح و روان  و زندگی فرزندان نمایان شود و بازتاب داشته باشد.

طرح‌واره چیست؟
بهتر است قبل از اشاره به این اشتباهات با واژه «طرح‌واره» آشنا شویم. طرح‌واره درواقع باورهای عمیق، پایدار و تکرارشونده ‌است که در کودکی شکل می‌گیرد و باورهای فرد را نسبت به‌خودش، زندگی، دیگران و دنیا شکل می‌دهد. این باورها در طول زندگی فرد تکرار می‌شوند. «تله» اصطلاح عامیانه‌ای است که برای توصیف این الگوها به‌کار برده می‌شود. واقعیت این است که آنچه برای کودک شما در ۵ سالگی خوب بوده با آنچه در ۱۵ سالگی برای او مفید است، تفاوت چشمگیری دارد. اینجاست که ناآگاهی، منجر به اشتباه والدین در تربیت نوجوانان می‌شود. در اینجا به چند نمونه از این اشتباهات رایج در تربیت نوجوان می‌پردازیم و اینکه در نتیجه این‌گونه تربیت چه طرح‌واره‌ای در نوجوان شکل می‌گیرد.

محرومیت هیجانی
زمانی که والدین حضور فیزیکی دارند، اما رابطه عاطفی مناسبی با فرزندشان و همسرشان ندارند و نمی‌دانند چگونه به دیگران عشق بورزند، به دیگران احترام بگذارند و با خانواده و اطرافیان همدلی کنند، ناخواسته نوجوان را با طرح‌واره محرومیت هیجانی پرورش می‌دهند. درواقع در این رابطه، صمیمیت عاطفی حاکم نیست. نوجوانی که والدینش از او غافل هستند، حس تنهایی، محرومیت و بی‌پناهی می‌کند و در اغلب مواقع حسی همراه با غم و دلتنگی دارد؛ پرتوقعی و احساس آشفتگی دارد؛ بی‌اهمیت به محبت اطرافیان شده و هیچ‌گاه از محبت دیگران راضی نمی‌شود. والدین به نیازهای او آگاه نیستند و همدلی با دنیای جدید نوجوان برای آنها سخت است.

شخصیت وابسته و مضطرب
والدینی که سخت حمایتگرند، توجهی به سن نوجوان ندارند و گاهی همان رفتارهای پیشین خود را تکرار و فراموش می‌کنند که فرزندشان از دوران کودکی گذر کرده و به نوجوانی رسیده ‌است. آنها به جای فرزند خود تصمیم می‌گیرند. مراقب تمام جزئیات زندگی نوجوان خود هستند و چنان در این مراقبت افراط می‌کنند که نوجوان هیچ‌گاه یاد نمی‌گیرد از خود مراقبت کند. به فرزند خود هیچ‌گونه مسئولیتی نمی‌دهند و چنان رفتار می‌کنند که آب در دل نوجوان تکان نخورد. به‌علت ترسی که از خطرات زندگی دارند، مدام به نوجوان خود هشدار و اخطار می‌دهند و حتی هنگامی که وظیفه جدیدی به کودک یا نوجوان خود محول می‌کنند، باز هم دست از اخطار و هشدار برنمی‌دارند و با نصیحت و امر و نهی زیاد همه شرایط را در کنترل خودشان می‌گیرند. در نتیجه این بچه‌ها همیشه آرزو دارند که در زندگی‌شان کسی باشد تا بتوانند به او تکیه کنند و از زیر بار مسئولیت‌های سنگین رها شوند. برای نگرانی‌هایشان درباره کار و شیوه انجام کار همیشه به‌دنبال کسی هستند که با او در این‌باره مشورت کنند. آنها دچار اضطراب، فشار و خستگی مدام هستند. هنگام دریافت مسئولیت‌های زیاد که به ناچار آن را قبول کرده‌اند، احساس می‌کنند سرشان کلاه رفته‌ است! احساسی که بر اثر این تله برای نوجوان ایجاد می‌شود شرمساری است.
والدینی که سخت انتقادگر و بددهن بوده یا مدام نوجوان را مورد مواخذه قرار می‌دهند باید بدانند که بر اثر این رفتار، فرزند خود را از مسئولیت‌هایی که باید انجام دهد ناامید و سرخورده خواهند کرد.

تو به درد هیچ کاری نمی‌خوری!
وقتی والدین محبت خود را از فرزندشان دریغ کنند، به او اعتماد به نفس لازم را ندهند، برای قبول مسئولیت‌ها به او اطمینان نداشته باشند و مدام کارهای او را رصد کنند، نباید انتظار داشته باشند که فرزندشان از پس مسئولیت‌های محوله به خوبی برآید. این‌گونه والدین تمام اشتباهات را گردن نوجوان می‌اندازند یا دائم به نوجوان می‌گویند: «تو نالایق و بی‌ارزشی و به درد هیچ کاری نمی‌خوری!»

مقایسه نکنید!
مقایسه ‌کردن با خواهر و برادر و همسالان یکی دیگر از اشتباهات والدین است. این نوع تربیت سبب ایجاد تله نقص و شرم می‌شود. نوجوانان مضطرب و هراسان می‌شود و از حرف ‌زدن در مورد مشکلاتش اجتناب می‌کند و احساس خوبی ندارد.
برای ایجاد ارتباط با دوستان یا والدینش بی‌میل است و احساس می‌کند دارای عیب و ایرادهای بسیاری است. والدین باید بدانند که رفتارهای اشتباه آنها عواقب ناخواسته‌ای در رفتار و اخلاق فرزندانشان خواهد داشت. اما با دانستن این اشتباهات آنها می‌توانند رفتارشان را اصلاح کنند تا از منجرشدن به مشکلات زیاد و یا عودکردن‌شان جلوگیری کنند. رایج‌ترین اشتباهاتی که والدین در شیوه تربیتی خود مرتکب می‌شوند، درک‌نکردن نیاز فرزندان به استقلال در دوران نوجوانی و کنترل بیش از حد آنهاست. آنها می‌توانند با کسب آگاهی بیشتر در هرچه بهترشدن شیوه تربیتی خود، نوجوانان سالم‌تری پرورش دهند.