این اتفاق یکی از چندین رویداد غیرعادی بود که در «پانسیون» شاهد آن بودم. «پانسیون»، بیرون از ژوهانسبورگ قرار داشت در همان محلی که من عکاسی میکردم و این عکس را هم همان جا گرفتم.
ساختمان «پانسیون» در واقع یک انبار بسیار بزرگ بود که زمان ساخت آن به حدود 70 یا 80 سال قبل مربوط میشد. قبل از اینکه مردم در آن ساکن شوند از این انبار برای نگهداری وسایل استخراج از معادن استفاده میشد. نمیدانم از چه زمانی سکونت مردم در این محل شروع شد. اما وقتی برای اولین بار در سال 2000 به این محل آمدم، هر کس با استفاده از پتو، صفحات فلزی و هر چیزی که به دستش میرسید، طبقه اول را به اتاقی مستقل برای خودش تبدیل میکرد. به همین دلیل اسم این ساختمان را «پانسیون» گذاشتم.
من این مرد را میشناختم هر چند هیچوقت نفهمیدم اسمش چیست. او شخصیتی خجالتی داشت و معمولا از ساختمان بیرون نمیرفت؛ برای کمک کردن به دیگر افراد ساختمان همیشه آماده بود و برای آنها آب و غذا میآورد و از افرادی که مریض میشدند، مراقبت میکرد. روابط بسیار خوبی با حیوانات داشت و همیشه چند سگ و گربه دور و اطرافش پرسه میزدند.
یک روز به داخل «پانسیون» رفتم و دیدم او به شکم روی تختش دراز کشیده؛ او مرده بود. یکی از ساکنان ساختمان گفت او خودش را کشته چون حرفهایی در این باره شنیده بود که مسئولان منطقه قصد دارند آن ساختمان را خراب کنند و در نتیجه او دوباره آواره و سرگردان خواهد شد. برای من، پیکر مرده و بشقاب کنار تخت، بیانگر تمام ذات هستی آن مرد بود.
در آن لحظه، واکنش احساسی خاصی به این حادثه نداشتم. فقط دیدم که یک مرد مرده آنجا دراز کشیده است. شما باید بفهمید که زندگی با این افراد تا چه اندازه بیرحم است؛ افرادی که از چندین دهه قبل در چنین ساختمانهایی زندگی میکنند و فردا ممکن است نوبت آنها باشد که به همین شکل بمیرند.
آخرین کتاب «راجر بالن»، عکاس آمریکایی، در ماه جاری (آوریل) منتشر شد. این کتاب، «پانسیون» نام دارد و متنی که در بالا خواندید، نوشته کوتاهی از خود بالن درباره یکی از عکسهای این مجموعه است که هفته گذشته در روزنامه گاردین منتشر شد. این عکاس 59 ساله در نیویورک متولد شد و در دوران جوانی به آفریقا نقل مکان کرد و با عکسهایی که گرفت، خود را به یکی از چهرههای ماندگار عکاسی معاصر تبدیل کرد. هنر راجر بالن، فراموش نشدنی است و تا عمق وجود انسان نفوذ میکند.
نفوذ این تصاویر به اندازهای عمیق و فراموش نشدنی است که مخاطبان آثارش گاهی اوقات آرزو میکنند کاش آن عکسها را ندیده بودند. از اواخر دهه 1970 تا دهه 1990 او به عکاسی براساس سنتهای مستند اجتماعی مشغول بود اما در آثار این عکاس، همیشه چیزی گیرا و تاثیرگذارتر وجود داشت. عکسهای هنرمندانه بالن، موضوعهای خاص تاریخی و اجتماعی را به سوژههایی شخصی و درونی تبدیل میکنند. توجه او به جزئیات در هر عکس، موجب بهوجود آمدن این تغییر در سوژهها میشود.
راجر بالن در طول 30 سال گذشته به شکلهای مختلف به استفاده از فیگورهای انسانی در عکسهای خود پرداخت. حتی در دورهای به خلق صحنههایی تئاتری در دنیای واقعی دست زد تا تجربیات گوناگونی در استفاده از فیگور پیدا کند. اما در آخرین عکسهای او، فیگورهای انسانی تقریبا ریشهکن میشوند و اگر هم در عکسی حضور دارند، حضوری ناقص و ناتمام است. این نمود در عکسهای مجموعه «پانسیون» به خوبی دیده میشود. این شیوه با درونمایه مفهومی عکسهای «پانسیون» که به افراد بیخانمان مربوط میشود، ارتباطی مستقیم دارد و تاثیرگذاری آثار این مجموعه را به شکل چشمگیری افزایش میدهد.
رابرت کوک، منتقد عکس، درباره این مجموعه میگوید: «وقتی فیگورها در عکس حضور ندارند، این عکسها مثل بخشی از ذهن انسان بهنظر میرسند. انگار بخشی از معماری فضای ذهن ما به وسیله این عکسها در مقابل چشمانمان قرار گرفته است و میتوانیم درون ذهن خود را ببینیم.»
آخرین عکسهای بالن مانند تصاویری است که در یک رؤیا دیدهایم و به محض آنکه از خواب بیدار میشویم، آن تصاویر را دوباره به یاد میآوریم. لایههای عمیقی از جزئیات در هر کدام از این عکسها دیده میشود که مفهوم خاصی به هر عکس میدهند. تاریکیهای پسزمینه عکسها مانند پردهای است که روی جزئیات احتمالی دیگری کشیده شده است تا آنها را از چشم بیننده مخفی نگه دارد.
در نگاه اول به برخی از عکسهای این مجموعه بهنظر میرسد که با دیواری سیاه شده از خطخطیهای بچگانه روبهرو هستیم اما با کمی دقت در جزئیات عکس و نگاه کردن به گوشه و کنار آن، میتوان بخشی از بدن یک کودک خوابیده یا یک سگ را دید. انسانهایی که بالن در این عکسها به ما نشان میدهد، در جامعه محل زندگی خود هم در واقع حضوری کامل ندارند. هر چند آنها با دیگر همنوعان خود روی یک خاک زندگی میکنند اما بهنظر میرسد حضور آنها بهعنوان یک انسان در یک جامعه، حضوری کامل نیست و تمام بخشهای آن به چشم نمیآید. بالن همین مفهوم را در عکسهای خود دنبال کرده و به نمایش آنها در مجموعه «پانسیون» پرداخته است.