ماهواره امید از نوع ماهواره‌های سبک است و با هدف برقراری ارتباط متقابل با ایستگاه‌های زمینی و تعیین مشخصات مداری در مدار پایینی زمین قرار گرفته است. در این مقاله به بررسی فعالیت ماهواره امید در مدار زمین و همچنین چرایی استقلال جمهوری اسلامی ایران در فناوری هوا- فضا پرداخته می‌شود.
ایران از سال 1356 به‌منظور ایجاد پوشش کامل رادیو و تلویزیونی به فکر ساخت و پرتاب ماهواره‌ای موسوم به «زهره» افتاد. با وقوع انقلاب اسلامی، این برنامه دچار وقفه شد و مشکلات ناشی از جنگ تحمیلی این وقفه را طولانی‌تر کرد. در سال 1370 چند بار موضوع ماهواره زهره مطرح شد ولی به‌طور جدی مورد پیگیری واقع نشد. سینا، زهره و مصباح ماهواره‌هایی بودند که قرار بود براساس برنامه چهارم توسعه در 2 سال اول اجرای این برنامه در مدار زمین قرار گیرند که بنا به دلایلی تنها پرتاب ماهواره موسوم به «سینا-1» به وسیله یک موشک روسی در پنجم آبان ماه سال 1384 جنبه عملی به‌خود گرفت. با قرار گرفتن سینا-1 در مدار، ایران نیز در زمره کشورهای دارای ماهواره قرار گرفت.
برنامه بومی‌سازی صنعت فضایی در ایران اگر چه قدمتی 20 ساله دارد ولی از روز یکشنبه 14 بهمن 1386 با افتتاح پایگاه فضایی ایران و پرتاب راکت فضایی کاوشگر وارد مرحله تازه‌ای شد. به گفته مسئولان، ایران ممکن است تا سال 1400 سفینه‌ای حامل انسان را نیز به فضا بفرستند.
بازتاب در میان دیگران
پرتاب کاوشگر سبب بروز واکنش‌هایی در میان کارشناسان غربی شد. به باور آنان هیچ تفاوتی میان فناوری مورد نیاز برای ساخت یک موشک کاوشگر و تولید موشک بالستیک قاره پیما وجود ندارد؛ زیرا هر 2 قادر به حمل کلاهک هستند.
جان شلدون از دانشکده مطالعات پیشرفته هوا-فضای پایگاه هوایی ماکسول در ایالت الاباما گفت:«هر دوگونه موشک با اندکی تفاوت در سامانه‌های هدایت و سوخت، از فناوری اصلی مشابهی استفاده می‌کنند.»
سباستین ابوت- تحلیلگر خبرگزاری آسوشیتدپرس- در این رابطه نوشت:
« چیزی که نگرانی آمریکایی‌های را بیشتر می‌کند، سوابق مربوط به برنامه موشک‌های فضایی آمریکا در دهه 1950 است که پس از مدت کوتاهی به برنامه ساخت موشک‌های قاره پیما تبدیل شد.»
در عین حال مصطفی علانی- تحلیلگر مرکز پژوهش‌های خلیج‌فارس مستقر در دوبی- اظهار داشت: «آمریکا و رژیم صهیونیستی در بزرگ نمایی فعالیت‌های ایران منافعی دارند و این امر به آنها کمک می‌کند حمله احتمالی به ایران را توجیه کنند.»
واکنش مقامات رسمی کشورهای غربی عمدتا منفی بود. رابرت وود- سخنگوی وزارت امور خارجه دولت اوباما- در این زمینه ادعا کرد: «فناوری این آزمایش احتمالا می‌تواند برای توسعه موشک‌های بالستیک مورد استفاده قرار گیرد.» یکی از سخنگویان وزارت دفاع آمریکا نیز آن را در راستای تلاش ایران برای توسعه موشک‌های دوربرد ارزیابی کرد. جیمز لوئیس- یکی از کارشناسان فناوری دفاعی مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در واشنگتن- معتقد است: پرتاب ماهواره در عین حال می‌تواند آزمایشی برای کارایی موشک ماهواره بر، محسوب شود. وی می‌گوید:« فایده سیاسی توانایی قرار دادن یک شی‌ء در فضا روی دیگر سکه است؛ شما با این کار می‌توانید ادعا کنید که قدرت مسلط در منطقه هستید. بعضی از کارشناسان غربی در عین پذیرفتن و تایید موفقیت‌آمیز‌بودن اقدام جمهوری اسلامی ایران کوشیدند آن را کم‌اهمیت جلوه دهند.
دیوید آلبرایت- رئیس مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی واشنگتن- به روزنامه واشنگتن تایمز گفت:« موشک حمل‌کننده ماهواره امید از فناوری پیچیده‌ای برخوردار نیست و قطعه‌ای فلزی را در فضا قرار داده است که صداهایی از خود پخش می‌کند و شباهتی با کلاهک هسته‌ای یا ماهواره مخابراتی ندارد. این آزمایش نشان نمی‌دهد که آنان به فناوری پیشرفته پرتاب کلاهک دست یافته باشند.» جان بولتون- نماینده پیشین آمریکا در سازمان ملل که دشمنی دیرینه‌ای با ایران دارد- هم در این باره گفت: « اینکه آنان موفق به پرتاب ماهواره شده‌اند، اهمیت خاص خود را دارد حتی یک فناوری ابتدایی نیز می‌تواند شما را به قتل برساند.» وی افزود:«اگر چه نباید در دادن هشدار افراط کنیم ولی نباید چندان هم به آن بی‌توجه باشیم.»
چرایی استقلال
تمایل به‌خودکفایی در فناوری هوا- فضا را نمی‌توان صرفا در نوع تفکرات انقلابی ایران جست‌وجو کرد حتی در دوران پیش از انقلاب اسلامی هم کشورهای غربی از واگذاری بسیاری از فناوری‌ها به ایران امساک می‌ورزیدند که بارزترین آن تعلل در ساخت کارخانه ذوب‌آهن در ایران توسط غرب بوده و اتحاد جماهیر شوروی بود که بانی این کار در ایران شد.
آمریکا هنگام فروش تسلیحات به ایران هم خط قرمزهایی را برای خود ترسیم کرده بود، درحالی که در آن برهه ایران مهم‌ترین متحد این کشور به‌شمار می‌رفت. اصولا کشورهای غربی تا زمانی که زیان یک فناوری را بیش از سود آن برای خود تشخیص ندهند، آن را به کشورهای در حال توسعه انتقال نمی‌دهند و همواره می‌کوشند کلید فناوری‌های مهم و اصلی را در دستان خود داشته باشند. مخالفت شدید غرب با فناوری هسته‌ای ایران بیش از آنکه ناشی از احساس خطر آنان از احتمال استفاده غیرصلح‌آمیز از این فناوری باشد به تمایل کشورهای صنعتی در مالکیت انحصاری بر این فناوری مربوط است.
مالکیت بر فناوری تولید سوخت، ساخت رآکتور و بازفرآوری پسماندها بیشترین دلمشغولی آنان درخصوص فناوری هسته‌ای را تشکیل می‌دهد. فناوری ساخت موشک نیز که ممکن است حریم امنیتی این کشورها را به خطر اندازد، باید در انحصار آنان باقی بماند، در حالی که خود با تمامی وجود و با بهره‌گیری از تمامی فناوری‌های پیشرفته تسلیحاتی هیچ نقطه ایمنی برای کشورهای در حال توسعه یا توسعه یافته خارج از محدوده اقتدار کشورهای قدرتمند باقی نگذاشته‌اند. قدرت‌های بزرگ از بدو حضور در فضا تمایل نداشتن خود به حضور دیگران در این حیطه را نشان داده‌اند و مایلند این قلمروی بیکران را نیز به قلمروی زمینی خود بیفزایند و از آن راه، استیلای خود بر فناوری اطلاعاتی و مخابراتی در فضا را ادامه دهند.
سلطه انحصاری قدرت‌ها بر فضا دامنه بهره‌برداری از فناوری‌های مرتبط را برای کشورهای در حال توسعه دشوار و بسیار محدود می‌سازد، این در حالی است که دنیا هرچه بیشتر به فناوری‌های اطلاعاتی برای غلبه بر مشکلات ناشی از تغییر و تحولات ژئوفیزیک وابسته می‌شود کاربرد ماهواره‌های مخابراتی برای تحت پوشش قرار دادن سرزمین‌های پهناور بیشتر مشخص می‌شود. بنابراین تلاش جمهوری اسلامی ایران در کسب فناوری هوا- فضای بومی امری پذیرفتنی است. ایران می‌تواند در کنار همکاری با دیگر کشورها در زمینه فعالیت‌های فضایی- با تکیه بر فناوری بومی- انحصار شکنی کرده و از اتکای کامل به فناوری و همکاری بیگانه بکاهد.
همشهری دیپلماتیک
