تربیت خانوادگی و فرزندان

همشهری آنلاین؛ گروه خانواده: مرتضی بازدار قمچی قیه در یادداشتی نوشت:

«خانواده نهاد مقدسی است که دین و مکتب انسان ساز اسلام در میان سایر ادیان توجه ویژه ای به این کانون تربیت دارد و شقاوت جامعه بشری را وابسته به صلاح و فساد این نهاد می داند. تامین نیازهای عاطفی، معنوی و مادی از جمله مواردی است که دین مبین اسلام در تشکیل خانواده آنها را حایز اهمیت قلمداده کرده از این رو دستیابی به این اهداف والا و حفظ و حراست مستمر از آن، نیازمند توجه جدی به خانواده و پیاده ‌کردن قوانین مربوط به آن است. در نهاد خانواده، هر یک از افراد مسوولیت ها و وظایفی دارند که با رعایت هر یک از این وظایف محیط خانواده محیطی پربار و سالم و روبه ترقی خواهد بود و افراد خانواده باید نسبت به حقوق و وظایف یکدیگر و زدودن نگرش‌های غلط جامعه آگاهی کامل داشته باشند. این در حالی است که اعضای خانواده به ویژه والدین نسبت به حفظ حرمت و صیانت خانواده از آفات و آسیب‌ها و توانا کردن اعضا در ابعاد شناختی و رفتاری برای هدایت آنها در مسیر الهی و رسیدن به حیات طیبه مسوول هستند.

جایگاه مادر در خانواده

مادر یکی از اعضای خانواده است که نقش محوری بویژه در امر تعلیم و تربیت برعهده دارد. مادر محور عاطفی خانواده را در اختیار دارد و مهر و محبّت مادری سبب رشد عاطفی فرزندان می شود. با استفاده از این ویژگی، مادر می تواند با تربیت صحیح، آینده فرزندان خود را معنی بخشیده و از طریق تجلّی صفات ثانویه می تواند انسان های وارسته و زنان و مردانی بزرگ و با فضیلت به جامعه تحویل دهد. خانواده اولین نهادی است که کودک نخستین چشم انداز را از جهان پیرامون می آموزد و احساس وجود می کند. در خانواده است که کودک با آداب و رسوم ملی، مراسم دینی، وظایف فردی وحدود و اختیارات و مسئولیتها پی می برد(پارسا، ۱۳۶۸). با توجه به نقش سرنوشت ساز تربیت خانوادگی در رشد و تعالی فرزندان است که بحث حقوق کودکان در اسلام مطرح می شود تا به خانواده ها تذکر داده شود که کودکان دارای حقوقی هستند و بایستی در رفع نیازهای آنان کوشید. از جمله حقوق فرزندان که بر عهده خانواده هاست، تامین سعادت دنیایی و آخرتی آنان است که این امر میسر نمی شود مگر از راه انتقال مفاهیم دینی. تاثیرات شگرف خانواده بر تربیت کودکان و نوجوانان، امری بدیهی است که هم به تجربه معلوم می شود و هم در مورد آن اجماع کلی وجود دارد.

مادری در اسلام

منابع مقدس و متون معتبراسلامی به طور اساسی بر جایگاه خانواده در تعلیم و تربیت تاکید می کنند و نسبت به وظایف تربیتی آنان تذکر می دهند. علاوه بر این که فحوای برخی از آیات قرآن کریم به تعهدات تربیتی اعضای خانواده ناظر است، برخی دیگر از آیات نیز به صراحت، مسولیت تربیتی خانواده را متذکر می شوند: از جمله آیه«یا ایها الذین امنو قوا أنفسکم نارا وأهلیکم نارا... »(تحریم: ۶) در قالب یک گزاره امری که احتمالا مفید وجوب عینی است، می گوید: ای کسانی که ایمان آوردید، خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ هاست، حفظ کنید. در تفسیر این آیه، امام صادق(ع) فرمودند هنگامی که این آیه نازل شد، مردی از مسلمانان نشسته بود و گریه می کرد و می گفت من از خودم عاجزم، چطور مسولیت خانواده ام را بپذیرم؟ پیامبر(ص) فرمودند کافی است که به آنها امر کنی، همه آنچه را به خود امر کنی و آنها را نهی کنی، از هر آنچه خود را برحذر می داری. همچنین وقتی این آیه نازل گردید به پیامبر(ص) گفته شد چگونه خود و خانواده مان را برحذر داریم؟ ایشان فرمودند: خود به خیر عمل کنید و خانواده خود را به خیر تذکر دهید وآنها را بر اطاعت از خداوند تربیت کنید. آیه دیگری بر مسولیت والدین نسبت به فرزندان تاکید دارد، آیه «... لاتضار والده بولدها...»(بقره: ۲۳۳) است. در برخی تفسیرها تاکید شده که واژه «ضرر» در این آیه، معنای عام دارد و از حرمت آسیب زدن والدین به فرزند حکایت می کند. معنای عام ضرر به فرزند، شامل ترک حضانت، ترک نفقه، ترک تربیت و ترک آموزش در مواردی است که آموختن آن برای کودک ضرورت دارد و ندانستن آن سبب زیان او می شود. بر این اساس، برخی از صاحب نظران نتیجه گرفته اند تربیت کودک در اموری که ترک آن زیان می رساند، بر پدر و مادر واجب است و متولی آن، هر دو والد هستند(علم الهدی،۱۳۹۱: ۵۵۵).

علاوه بر آیات قرآن کریم، در منابع معتبر، روایات متنوعی در زمینه حقوق تربیتی فرزندان و تکالیف تربیتی والدین به چشم می خورد. تاکید بر حقوق تربیتی کودکان و وظایف تربیتی والدین به حدی دارای اهمیت است که پیامبر گرامی اسلام(ص)، کوتاهی در انجام وظایف تربیتی را زمینه عاق شدن والدین از سوی فرزندان می بیند. از جمله روایاتی که از معصومان نقل شده می توان به روایتی از امام سجاد(ع) اشاره کرد که می فرماید: حق فرزند تو بر تو آن است که بدانی او از تو است و در آینده ای نزدیک در خوبی و بدی به تو منسوب می شود و تو در آنچه سرپرستی می کنی از ادب نیکو و راهبری به سوی خداوند و کمک در جهت اطاعت او از خداوند، مسوول هستی. همچنین امام علی(ع) فرموده: حق فرزند بر والدین آن است که نام نیکو بر او بگذارد و او را نیکو ادب کند و به او قرآن بیاموزد. همچنین در حدیث دیگری امام سجاد(ع) می فرمایند: تو در برابر خوب تربیت کردن و راهنمایی او به سوی پروردگار و اطاعت او مسول هستی. پس عمل تو درباره او، همانند کسی است که در نیکی کردن به او پاداش و در کوتاهی کردن به او کیفر می بیند.(تحف العقول، ص۲۶۹)

زنان و مادری فطری

خصوصیات فطری و عاطفی مادران باعث شده که نقش آنها به عنوان مهمترین عضو خانواده در امر تربیت فرزندان چشمگیر تر باشد و بخش اعظمی از وظایف والدین که تعالیم اسلامی بر آنها تاکید ورزیده بر عهده آنها قرار بگیرد. وجود و حضور مادر در کانون خانواده در واقع در حکم چراغ فروزان است که نور عاطفه را در فضای خانه می پراکند و محیط خانواده را از نظر ارزشهای عاطفی غنای بیشتر می بخشد. بنابراین مشعل دار عاطفه انسانی در محفل خانواده و در جامعه بزرگ بشری، وجود پاک زن و دلهای بی آلایش مادران است و نقش رهبری آنها از جهت پاسداری از ارزشهای انسانی بسیار مهم و خطیر می باشد.(سادات، ۱۳۸۵: ۱۹۱)

نتیجه گیری:

به طور کلی در شریعت اسلام، تعلیم و تربیت تکلیف والدین تلقی می شود و بنابر آنچه گفته شد مادر یکی از اعضا و محورهای اصلی خانواده در زمینه تعلیم و تربیت فرزند می باشد که می تواند با تربیت صحیح و اصولی، سلامت جامعه را نیز تضمین کند. رابطه صمیمی و محبت آمیز مادر با فرزند خود باعث می شود که محیط خانواده به یک محیط مناسب و آرامی برای تربیت و آموزش فرزند تبدیل شود. زیرا از مهمترین عوامل در تربیت و آموزش، ارتباط مربی و متربّی است و بهترین نوع ارتباط بین آنها، رابطه ای است که بر اساس محبت باشد. امید است که مادران ایران زمین بتوانند با الهام از سخنان ائمه اطهار(ع) و با استفاده از تعالیم الهی و اسلامی فرزندان شایسته ای را به منظور داشتن جامعه ای سالم پرورش دهند.»