طی این مدت تلاش شده تا آثار مخرب اقدامات طالبان علیه زنان افغانی در این کشور زدوده شود اما به نظر می‌رسد افغانی‌ها راه درازی برای رسیدن به این هدف در پیش دارند. اگرچه حکومت طالبان طی 4سال زمامداری در افغانستان، زنان را از کوچک‌ترین حقوق اجتماعی، خانوادگی و سیاسی‌شان محروم کرد اما وضعیت کنونی زنان افغان را نمی‌توان تنها به عملکرد طالبان منتسب کرد.
30سال جنگ در افغانستان مانع رشد فعالیت‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی‌مردان این کشور مسلمان با مردمی مهربان و دلسوز هم شده است چه رسد به زنان.
اوایل اردیبهشت گروهی از روزنامه‌نگاران ایرانی به دعوت مرکز ژورنالیسم افغان برای شرکت در یک کنفرانس رسانه‌ای به هرات سفر کردند. اگرچه این کنفرانس سیاسی و در رابطه با انتخابات و رسانه‌ها بود اما هیچ یک از خبرنگاران ایرانی نتوانستند نسبت به وضعیت زنان افغانی بی‌تفاوت باشند.
در خیابان‌های هرات تعداد زنان در رفت‌وآمد بسیار انگشت‌شمار بودند. تنها در بخش بازار برای تأمین نیازهای خوراک و پوشاک خانواده، رفت‌وآمد زنان قابل توجه بود.
تقریبا همه زنان شهر هرات برقع پوش بودند و تعداد کمی چادرهای رنگی و تعداد بسیار کمتری هم چادر مشکی به سر داشتند. پوشش مانتو بیشتر مورد استفاده دختران بود که تعداد آنها هم بسیار نادر بود. اشتغال زنان نیز در افغانستان بسیار کمرنگ بود، تنها در بخش‌هایی که به تازگی رونق گرفته‌اند مانند هتل‌ها، مطبوعات و رادیو و تلویزیون زنان افغانی مشغول به کار بودند.
اکثر فقیران کوچه و بازار هرات را نیز زنان و کودکان تشکیل می‌دادند. البته سخنگوی استانداری هرات یک زن جوان بود که به خوبی از عهده این کار برمی‌آمد و توانایی بسیاری برای مدیریت داشت؛ اگرچه در حال حاضر زنان افغانی فرصت‌های بسیاری برای ورود به مدارج قدرت و سیاست و... دارند اما اکثریت زنان افغانی شرایط اجتماعی، فرهنگی، علمی و... مناسبی برای استفاده از این موقعیت‌ها ندارند. به جرأت می‌توان گفت تنها کابل است که زنان در آن توانسته‌اند به طور محدود از موقعیت پیش‌آمده بهره ببرند.
اکنون 2 زن افغانی، عضو کمیسیون مستقل انتخابات (بالاترین مرجع نظارت و اجرای انتخابات در کشور افغانستان) هستند. زنان در مجلس نمایندگان و سنای افغانستان نیز حضوری پررنگ دارند. حضور پررنگ زنان در این بخش‌ها پیش از جنگ 30ساله نیز وجود داشت اما وقوع جنگ و به خصوص 4سال حکومت طالبان، زنان افغانی را به شدت به عقب رانده است. برای خبرنگاران هیئت ایرانی، جالب بود که از خاطرات مردم از حکومت طالبان بشنوند.
یک راننده افغانی تعریف می‌کرد روزی عده‌ای از زنان در خیابان مشاهده شدند. ماموران طالبان از آنها در مورد علت بیرون آمدن‌شان از خانه سؤال می‌کردند، آنها گفته بودند شما حمام‌ها را بسته‌اید و ما به خانه‌ای می‌رویم که حمام دارد. مامور طالبان بلافاصله یک ماشین آپ‌پاش را صدا کرده و شلنگ آن را روی سر زن‌ها گرفت و بعد از خیس کردن آنها در هوای سرد گفت حمام کردید حال برگردید خانه.این راننده همچنین از آویزان‌کردن جسد اعدامی‌ها در چهارراه‌های شهر گفت که از پا، آنها را آویزان کرده و 3یا 4 روز همان‌جا نگه می‌داشتند.
در حال حاضر در افغانستان غیر از زنان افغانی، زنانی هم از کشورهای جهان حضور دارند. زنان نظامی بیش از 15کشوری که در افغانستان حضور دارند، اکنون بخشی از جامعه زنان در افغانستان هستند.
سازمان‌های غیردولتی زنان
سازمان‌های زنان هر روز بیش از گذشته در افغانستان تشکیل و فعال می‌شوند. صندوق جهانی سازمان ملل برای توسعه زندگی زنان (یونیفوم) و کشورهای مختلف اصلی‌ترین تامین‌کننده منابع مالی این سازمان‌ها هستند. ارتباط سازمان‌های زنان افغانستان عمدتا با کشورهای اروپایی و آمریکاست و ظاهرا کمتر به آنها اجازه می‌دهند تا با زنان کشورهای همسایه به خصوص ایران تماس بگیرند. با این حال این سازمان‌ها همه اخبار مربوط به زنان ایران را دنبال کرده و از آخرین تحولات این حوزه اطلاع دارند و به نوعی الگوسازی می‌کنند.
ثریا پاکزاد، مدیر موسسه ندای زن افغانستان، تشکیل سازمان‌های زنان در افغانستان را روبه‌رشد می‌داند اما می‌گوید: اغلب طرح‌هایی که به این سازمان‌ها پیشنهاد می‌شود ایده‌های کشورهای دیگر است و بومی نیست و ما وظیفه خود می‌دانیم که ایده‌سازی داخلی کنیم.
وی می‌گوید: زنان ایران تلاش‌های خوبی در زمینه محاسبه مهریه به نرخ روز و اعزام دانشجویان دختر به خارج از کشور کرده و به صورت منطقی دیدگاه‌های دولتمردان ایران را تغییر داده‌اند و حتی توانسته‌اند شهردار زن نیز داشته باشند.
پاکزاد می‌گوید: تجارب کشورهای همسایه مثل ایران به ما نزدیک‌تر است تا آمریکا یا اروپا اما ما نمی‌توانیم از تجارب آنها استفاده کنیم.با ثریا پاکزاد در مورد مسائل روز زنان افغان به گفت‌وگو می‌نشینیم:
- تا به حال براساس کدام فقه اسلامی در روابط خانوادگی قضاوت می‌شد؟
قوانین مورد نظر فقه اهل تسنن، در دادگاه‌های افغانستان حاکمیت دارد. براساس فقه اهل تسنن، حق خروج از خانه یا ازدواج دختر بدون اجازه پدر منعی ندارد ولی در قانون جدید زنان را مکلف کرده‌اند بدون اجازه همسر از خانه خارج نشوند و دختر هم حتی بعد از سن 18سالگی اجازه ازدواج بدون موافقت پدرش را ندارد. ضمن اینکه سن ازدواج هم مشخص نبود و یک پدر می‌توانست دخترش را در هر سنی به عقد و ازدواج یک مرد درآورد. در قانون مصوب آمده بود پدر می‌تواند دختر را بعد از سن بلوغ به عقد و ازدواج یک مرد درآورد. در حالی که سن بلوغ مشخص نبود، ضمن اینکه کلا سن بلوغ دختران و پسران در آب‌وهوای متفاوت فرق می‌کند و نمی‌شود برای همه یک زمان را به عنوان سن بلوغ مشخص کرد. پس از مخالفت سازمان‌های زنان با این مصوبه سن ازدواج دختران 16سال و پسران 18سال قرار داده شد.
- در جوامعی که به زنان سختگیری می‌شود، آمار خودکشی آنها نیز بالا می‌رود، این موضوع در افغانستان چگونه است؟
تعدد زوجات، کتک‌زدن زنان، محروم‌کردن آنها از حق و حقوق‌شان، قیودات سخت خانوادگی برای زنان که حتی اگر شوهرش اجازه ندهد نمی‌تواند به مراسم عزا یا عروسی برادرش هم برود و... از علل اساسی خودکشی در میان زنان افغانستان است.
بعد از سقوط طالبان تا 4سال اول آمار خودکشی زنان بسیار بالا رفت و در یک سال به 300نفر هم رسید که خود را آتش‌زده بودند. اما از آن به بعد آمار خودکشی روبه‌کاهش گذاشت. 2سال پیش 96مورد و سال گذشته 75مورد خودسوزی بوده است.
- علت اینکه در 4سال اول سقوط طالبان و ورود آمریکایی‌ها به افغانستان آمار خودکشی زنان بسیار بالا رفت چه بود؟
بعد از سقوط طالبان و آمدن آمریکایی‌ها، آزادی‌های اجتماعی زیاد شد، آگاهی زنان هم از حق و حقوق‌شان بالا رفت، به همین دلیل آنها دیگر نمی‌توانستند محدودیت‌ها و اجحاف‌ها نسبت به خودشان را تحمل کنند و دست به خودکشی می‌زدند. اشکال کار اینجا بود که روی مسئله حقوق زنان کار می‌شد اما به تناسب مردان را آماده پذیرش این تغییر نمی‌کردند.
دلیل دیگر افزایش خودکشی زنان افغانی، برگشت مهاجران از کشورهای دیگر به خصوص ایران بود. دختران در محیط‌های دیگری بزرگ شده و آزادی‌های بیشتری را تجربه کرده بودند، لذا محدودیت‌های کشورشان برای آنها قابل تحمل نبود.
دختران افغانی که در ایران آزاد بزرگ شده بودند وقتی در افغانستان ازدواج می‌کردند قیودات زیادی را باید تحمل می‌کردند که گاهی فراتر از حد طاقت آنها می‌شد. در این زمان سازمان‌های زنان و حقوق بشر تصمیم گرفتند با مردها کار کنند تا زمینه روحی روانی تغییراتی را که در زندگی زنان به دلیل مهاجرت به کشورهای دیگر پیش آمده بود بپذیرند.
- خودکشی 300 زن در یک سال چه تأثیری روی مردها داشت؟
آنها متوجه صدمه‌ای که از ناحیه کشته‌شدن همسرشان روی زندگی خانوادگی و بچه‌هایشان داشت آگاه شدند و وقتی هم به زندان افتادند، فشارها بر آنها افزوده شد. خبرنگاران زیادی با آنها گفت‌وگو کردند و خودکشی این زنان و آثار آن بر زندگی‌شان در رسانه‌های جمعی انعکاس زیادی پیدا کرد. همین امر باعث آگاهی بیشتر مردان و تغییر روحیه و افکار آنها شد.
- همان‌طور که گفتید حضور زنان در اجتماع افغانستان بسیار کمرنگ است. کسی که تازه به افغانستان می‌آید احساس می‌کند زنان افغانی هیچ فعالیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و یا فرهنگی ندارند. آیا واقعاً این‌گونه است؟ یا ظاهر قضیه است؟
پیش از جنگ، تعداد دانشجویان دختر ما در رشته پزشکی بیش از مردان بود. زن خلبان، پلیس و حتی راننده اتوبوس برقی داشتیم اما این جنگ ما را 100سال به عقب راند و اکنون ما تلاش می‌کنیم حداقل 50سال به‌جلو بیاییم.
