اوتیسم و بیش فعالی در کمین همه بچه ها | تلویزیون و موبایل با مغز کودکان چه می کند؟

همشهری آنلاین:گروه خانواده-مژگان مهرابی:البته این مهم به استفاده نادرست آدم ها برمی گردد. به جای اینکه صفحات الکترونیک را به کار بگیرند، به خدمت آن ها درآمده اند. آنقدر که جز لاینفک زندگی انسان شده اند. همین عاملی شده تا جهان گرفتار عارضه ای به نام «سندرم صفحات الکترونیک» شود. موضوعی که روزنامه همشهری به دلیل مهم بودن آن نشستی را برگزار کرد. محمدرضا بیگدلی استادیار دانشگاه شهید بهشتی درباره «سندرم صفحات الکترونیک» به نکات ارزنده ای اشاره کرد. چیزهایی که شاید اغلب مان نمی دانستیم.

صفحات الکترونیکی دشمن جانی کودکان

در عصر فعلی شاهد رخداد بدی هستیم و آن تهدید سلامت بنیان خانواده است. عامل اصلی این پدیده صفحات الکترونیک است که متاسفانه همه وقت آدم ها را پر کرده است. آنقدر که از کودک خردسال تا سالمند خود را با آن سرگرم می کند. به گفته بیگدلی وابستگی زیاد افراد به خصوص کودکان به صفحات الکترونیک آسیب جدی به مغز آنها می زند. او برای این گفته اش دلیل می آورد: «مغز ساختار پیچیده و حساسی دارد. اگر کودکی بیش از اندازه خود را با صفحات الکترونیک مثل تلویزیون و تبلت و گوشی همراه سرگرم کند، مغزش صدمه خواهد دید. اما به چه نحو؟ با وابسته شدن کودک به ابزار الکترونیکی، روز به روز از فضای خانه و محیط گرم خانواده دور می شود. همین خلاء عاطفی ایجاد می کند که پیامدش می تواند ابتلا به اختلالات رفتاری مثل اوتیسم و بیش فعالی باشد.» به گفته این استاد دانشگاه، چند عامل آسیب جبران ناپذیر به مغز وارد می کند. یکی تکان دادن برای خواباندن یا آرام کردن او که توسط بسیاری از مادران انجام می شود. دومین عارضه ای که برای مغز یک تهدید جدی به شمار می آید، رسانه است.

نوزادان در بدو تولد بیش فعال نیستند

البته در اغلب موارد والدین به خصوص مادران مقصر این پدیده نامطلوب هستند. به طور مثال بعضی از مادرها به دلیل آرام کردن کودک و اینکه بتوانند راحت به امور خانه رسیدگی کنند، او را پای تلویزیون نشانده و به سراغ کار خود می روند. کودک تا ساعت ها کارتون تماشا می کرد بی آنکه خسته شود. بیگدلی در ادامه می افزاید: «حضور پررنگ و تاثیرگذار صفحات الکترونیک سال هاست در جامعه انسانی رخ داده است. از زمانی که تلویزیون وسیله ضروری خانه ها شد. بعد از آن تبلت به میان آمد. بچه ها با بازی های رایانه ای خود را سرگرم می کردند یا فیلم می دیدند. تا اینکه تلفن های همراه وسیله بازی و تفریح کودکان شد. حالا کار به جایی رسیده، بچه های نوپایی که راه رفتن را تازه یاد گرفته اند هم علاقمند به تلفن همراه هستند و اگر گوشی را از آنها بگیری گریه می کنند.» استاد دانشگاه شهید بهشتی، سرگرم شدن کودکان با صفحات الکترونیک را آفت بزرگ خانواده می داند: «خیلی ها تصور می کنند بچه هایی که مبتلا به بیش فعالی و اوتیسم هستند از همان بدو تولد این اختلال را داشته اند. این فکر اشتباه است. نوزادان در اثر صدمه به مغزشان گرفتار این دو نارسایی می شوند.»

مادران درمان کننده های اصلی اختلالات رفتاری بچه ها

به باور این استاد دانشگاه، نوزاد هنگام تولد تا 99 درصد از محیط تاثیر می گیرد. سال 1985 میلادی، یعنی 33 سال پیش از 5 هزار کودک یکی مبتلا به اوتیسم بود. در سال 2015 از هر 50 کودک پسر یکی مبتلا به اوتیسم است. در مورد بیش فعالی هم همین طور، از 12 دختر یک نفر و از هر 4 پسر یک نفر به بیش فعال هستند. بیگدلی در این باره می گوید: «صفحات الکترونیک کودک را از فضای خانه دور می کند. در این جا مادری موفق است که بتواند با صفحات الکترونیک رقابت کند و جای آن را پر کند. بعضی از پدر و مادرها با مراجعه به پزشک معالج برای درمان بیماری اوتیسم یا بیش فعالی دارو استفاده می کنند. انگار که حشره ای را با یک خمپاره بکشی. در کشورهای خارجی روند درمان بیشتر همکاری مادر است. اما در ایران به دلیل کم صبری مادران و اصرار آنها پزشک دارو می دهد. در صورتی که اگر زمان بیشتری را با فرزند خود سپری کند این اختلالات به مرور زمان برطرف یا کنترل می شود.» این استاد دانشگاه دلخور از روش تربیتی بعضی از مادران است که مرتب امر و نهی می کنند. او در این باره می گوید: «یک مادر توانمند باید به حسب ضرورت از کلمه نه استفاده کند. فضای خانه را به سمتی ببرد که بچه احساس آرامش داشته باشد. مادر موظف است نیاز عاطفی کودک را تامین کند. در واقع به گونه ای فرزند خود را با محبت سیراب کند که او برای سرگرمی سراغ صفحات الکترونیک نرود. انجام بازی، مهارت آموزی و شرکت دادن او در کارها رابطه مادر و فرزند را قوی تر می کند.»

مغز برتر

به باور استاد دانشگاه شهید بهشتی، شعار امروز جهان، پرورش مغز برتر است. او معتقد است باید خانواده ها را به سمتی سوق دهیم که به مغز برتر برسیم. بیگدلی می گوید:‌ «کسی در کار و زندگی و تحصیل موفق است که مغز برتر داشته باشد. برای داشتن مغز برتر باید روش درستی در زندگی داشته باشیم. صفحات الکترونیک در کودکی مضر و در جوانی می تواند سازنده باشد و زمینه پرورش مغز برتر را فراهم کند. بنابراین اگر پدر و مادری می خواهد فرزند موفق با مغز برتر داشته باشد باید در مدرسه سرمایه گذاری کند. خانواده هایی که در برای آموزش فرزندان خود وقت می گذارند، هیچ وقت پشیمان نخواند شد.»

محمدرضا بیگدلی در این نشست گفت: در حیله‌های رسانه‌ای از ویژگی‌هایی که ساختار مغز ما دارد، بسیار استفاده می‌شود. رسانه می‌تواند حتی مانند موادمخدر بر ذهن ما تأثیر بگذارد. در برخی کشورها علاوه بر مرکز مبارزه با موادمخدر، ‌مرکز مبارزه با رسانه هم وجود دارد.

تأثیر رسانه، مشابه موادمخدر

محمدرضا بیگدلی گفت: مبحث امروز ۲بعد رسانه و شناخت را دربرمی‌گیرد. گاهی رسانه همان تأثیری که یک دارو روی مغز دارد را بر ذهن ما می‌گذارد؛ یعنی رسانه می‌تواند حتی مانند موادمخدر بر ذهن ما تأثیر بگذارد. در برخی کشورها علاوه بر مرکز مبارزه با موادمخدر، ‌مرکز مبارزه با رسانه هم وجود دارد. صفحات الکترونیک از تلویزیون را شامل می‌شود تا موبایل و... که تأثیر بسیار زیادی روی مغز انسان دارند. امروزه کشورها به‌دنبال داشتن مغزهای برتر هستند و عواملی همچون تغذیه، آب و هوا، رسانه و... بر مغز تأثیرگذارند.

وی ادامه داد: مغز ما ۳بخش مهم به نام‌های مغز عقبی، مغز میانی و مغز جلویی دارد. مغز جلویی در تصمیم‌گیری‌های ما بسیار اهمیت و ریاست بر سایر بخش‌های مغز را بر عهده دارد. مغز جلویی مسئول اراده و «نه» گفتن‌های ماست. هرقدر یک انسان «نه»‌های بیشتری بگوید فرد باهوش‌تری است. مغز جلویی، مانع از تقلید و تکرار کردن ما می‌شود. یکی از بیماری‌هایی که باعث می‌شود انسان نتواند «نه» ‌بگوید، بیش‌فعالی است. کودک دچار بیش‌فعالی به هیچ فعالیتی «نه» نمی‌گوید. امروزه بیش‌فعالی با روش‌های مختلف قابل درمان است. برخی رسانه‌ها از عدم‌رشدیافتگی مغز جلویی بسیار سوءاستفاده می‌کنند.

رسانه؛ عامل افزایش آمار اتیسم و بیش‌فعالی

محمدرضا بیگدلی افزود: رسانه یکی از عوامل اساسی اتیسم در دوران ماست. در سال ۱۹۸۵ از هر ۵هزار کودک، یک کودک اتیسمی بود، اما در سال ۲۰۱۵از هر ۵۰کودک پسر، یکی اتیسمی است. پسرها در اتیسم آسیب پذیرترند. امروز از هر ۴پسر و از هر ۱۲دختر یکی بیش‌فعال است. چرا آمار افزایش پیدا کرده است؟ به‌دلیل رسانه و صفحات الکترونیک. هر چه در مسیر رشد کودک کمتر مداخله کنیم، رشد طبیعی‌تر اتفاق می‌افتد. یکی از مداخله‌های اساسی، صفحات الکترونیک است.

وی سپس گفت: در گذشته مهم‌ترین عامل اتیسم، مادران سرد بودند که به بچه خود کم‌ محبت و توجه می‌کردند، اما امروز رسانه و صفحات الکترونیک کودک را از فضای خانه خارج می‌کند و ارتباط با مادر کم می‌شود. مادر درصورتی می‌تواند جلوی این بیماری را بگیرد که بتواند با صفحات الکترونیک رقابت کند. در سنین زیر ۴سالگی اصلاً نگذارید بچه با موبایل و تبلت سروکار داشته باشد. حتی مهدکودک نیز در اتیسم تأثیر دارد؛ چون بچه را از پدر و مادر جدا می‌کند. بهترین کار این است که مهدکودک به خانه بیاید.

گناه نابخشودنی عوض کردن حال دیگران با خنده

محمدرضا بیگدلی همچنین عنوان کرد: در مغز انسان‌ها وسوسه، قوی‌تر از اراده است. یکی از چیزهایی که برای اراده انسان مضر است، ‌خنده است. البته نباید فراموش کرد مغز ما به خنده نیاز دارد و خندیدن بسیار واجب است، اما خنده تأثیرات مهمی بر مغز دارد که یکی از آنها پاک کردن حافظه است. اصلاً ما گاهی می‌خندیم که چیزی را از ذهن‌مان پاک کنیم. می‌گوییم: «می‌خندد که حال و هوایش عوض شود.» عوض کردن حال و هوای دیگران با خنده، گناهی نابخشودنی است؛ چراکه این مسئله می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های منطقی و ارادی تأثیر داشته باشد. یکی از مهم‌ترین آموزش‌های «نه» گفتن، روزه گرفتن است.

تفاوت مغز آقایان و خانم‌ها

وی افزود: یکی دیگر از ویژگی‌های مغز، تفاوت مغز آقایان و خانم‌هاست. در مغز آقایان هیچ‌چیز به هیچ‌چیز ربطی ندارد، اما در مغز خانم‌ها همه‌چیز به همه‌چیز ربط دارد. در حیله‌های رسانه‌ای از ویژگی‌های ساختار مغز بسیار استفاده می‌کنند. مغز ما به‌شدت سوگیری دارد. بنده کتابی به نام «شست‌وشوی مغزی و کنترل افکار» در این زمینه دارم؛ مثلاً‌ مغز انسان شکل‌های کمانی را دوست دارد و شکل‌های چهارگوش را دوست ندارد؛ به همین دلیل مغز ما به ماشین‌های دارای طراحی کمانی بیشتر از طراحی چهارگوش علاقه دارد.

رابطه سن و انواع هوش با اثرگذاری رسانه

محمدرضا بیگدلی در ادامه گفت: ۲نوع هوش متبلور و سیال داریم. هوش سیال عامل ریسک‌پذیری، ‌توانایی استدلال، قابلیت یادگیری چیزهای جدید، خلاصه کردن و... در انسان است. هوش متبلور مربوط به واقع‌بینی، ‌مهارت‌های تجربی، میل به مشورت و... است. هوش سیال علاقه به خلاصه کردن همه‌چیز دارد؛ بنابراین درصورت بالا بودن هوش سیال در یک فرد، چنین فردی می‌تواند با یک تیتر هوشمندانه، تأثیر زیادی بگذارد و یک جامعه را منقلب کند.

وی سپس گفت: از آنجایی که ‌توانایی استدلال و نیز یادگیری چیزهای جدید بعد از سنین ۳۰سالگی کاهش می‌یابد، رسانه روی افراد پیر و مسن تأثیر کمتری دارد. همچنین هر چه سن انسان پایین‌تر باشد، تأثیر محیط بیشتر از ژنتیک می‌شود. در نتیجه تأثیر رسانه بر کودکان کم‌سن و سال بسیار بیشتر از بزرگسالان است. یکی دیگر از مفاهیم مهم در فعالیت‌های رسانه‌ای، ترس است. ترس، برادر مرگ است. در رسانه گاهی به وسیله ترساندن افراد روی آنها تأثیر می‌گذارند. خبرنگاران می‌توانند همچون جراحان درجه یک، ذهن مردم را تغییر دهند.