با صدور مجوز عرضه 6 محصول جدید توسط هیئت پذیرش بورس کالای ایران، زمینه برای عرضه مرغ منجمد در بورس کالا در حالی فراهم شده که در سال‌های اخیر عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا از توفیق چندانی برخوردار نبوده است. با این روند زمینه برای عرضه مرغ منجمد در بورس کالا تا تابستان امسال مهیا شده است.
تداوم مشکلات نظام عرضه به ویژه در محصولات کشاورزی، سهم ناچیز کالاهای عرضه شده بورس در بازرگانی داخلی کشور و ورود کالای فساد پذیری مانند مرغ منجمد در بورس کالا که خریدار عمده‌ای نداشته و باز هم در چرخه نظام خرده‌فروشی عرضه کالا گرفتار خواهد شد، از یک سو و عرضه نشدن برخی اقلام اساسی محصولات کشاورزی مانند آرد، گندم، قند و شکر و... از سوی دیگر موجب شده است تا برخی ورود مرغ منجمد به بورس کالا را سرپوشی برای مشکلات نظام توزیع این محصول و دیگر محصولات کشاورزی قلمداد کنند.
در سال‌های اخیر تعیین قیمت سقف و کف مرغ و تخم مرغ و اجرای سیاست‌های تنظیم بازار با خرید و ذخیره‌سازی برخی محصولات کشاورزی همواره میدانی برای مشاهده ناکارآمدی نظام دولتی و سنتی توزیع بوده و به هنگام افزایش تقاضا با وجود وعده‌های مسئولان و تامین ذخیره مناسب این محصولات، باز هم نابسامانی قیمت و عرضه را شاهد بوده‌ایم.
نابسامانی نظام تولید و عرضه محصولات کشاورزی موجب شده تا بسیاری از کارشناسان بخش کشاورزی راه‌اندازی بورس کالا و ورود برخی محصولات کشاورزی به بورس را راهکار مناسبی برای رفع مشکلات کنونی بازار قلمداد نکرده و ریشه مشکلات کنونی را در ناکارآمدی سیاستگذاری و اجرای مؤثر نظام توزیع کالا جستجو کنند. در واقع با وجود مشکلات ساختاری نظام توزیع به ویژه در زمینه محصولات کشاورزی و دخالت دولت در قیمت‌گذاری و عرضه کالا، انجام اقداماتی مانند عرضه مرغ منجمد در بورس کالا، راهکار مؤثری برای رفع مشکلات تولید‌کنندگان و جلوگیری از زیان مصرف‌کنندگان نخواهد بود.
اقدامی غیرعملی و تبلیغاتی
با توجه به مشکلات ساختاری نظام توزیع کشور، عرضه مرغ منجمد در بورس کالا، اقدامی غیرعملی و ناکارآمد در ساماندهی بازار این محصول خواهد بود چرا که اصولا در عرضه مرغ، کشتارگاه‌ها نقش اصلی را ایفا کرده و سرنوشت قیمت و عرضه را مشخص می‌کنند. با توجه به اینکه بورس کالا محلی برای عرضه کلی است و مصرف‌کنندگان عمده‌ای برای محصولات فسادپذیر کشاورزی مانند مرغ وجود ندارد این اقدام تاثیری در ساماندهی بازار مرغ نخواهد داشت.
همچنین نحوه اجرای این کار هنوز به درستی مشخص نشده و از آنجا که در سال‌های اخیر عرضه کالاهای کشاورزی در بورس کالا با اقبال چندانی مواجه نشده و این شیوه عرضه حتی سهمی یک درصدی را برای این بخش در تجارت داخلی کشور رقم نزده، امید چندانی به توفیق در عرضه مرغ منجمد در بورس نمی‌رود. در شرایطی که نبود مدیریت صحیح در عرضه محصولات کشاورزی موجب شده تا بسیاری از کالاهای فساد‌‌‌‌ناپذیر مانند شکر و غلات هنوز در بورس کالا عرضه نشود، انجام اینگونه اقدامات بیشتر جنبه شعاری داشته و عملیاتی نخواهد بود.
در این زمینه عیسی کلانتری، دبیرکل خانه‌کشاورز معتقد است: توفیق در عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا بیش از هر چیز به توان مدیریتی سیاستگذاران بستگی داشته و در شرایطی که نظام توزیع رها شده و هرج و مرج بی‌سابقه‌ای بر بازار مواد غذایی کشور حاکم است، عرضه مرغ منجمد در بورس کالا منجر به شفاف‌سازی قیمت و ساماندهی بازار نخواهد شد. همچنین باید توجه کرد که عرضه محصولات کشاورزی در بورس به معنای رفع وظایف سازمان‌های متولی بازار نیست بلکه دولت باید سیاستگذاری و نظارت لازم بر عرضه این کالاها را اعمال کند موضوعی که اکنون به‌دلیل ضعف مدیریتی عامل اصلی نابسامانی بازار محسوب می‌شود.
شفاف‌سازی بازار
به گفته مسئولان، درخواست عرضه مرغ منجمد در بورس کالا توسط تولید‌کنندگان ارائه شده و آنان این امر را عاملی در شفاف‌سازی و ساماندهی بازار مرغ و خروج تولید‌کنندگان از بلاتکلیفی کنونی قلمداد می‌کنند. چرا که اکنون با توجه به هزینه‌های بالای تولید، فرآوری و فروش مرغ منجمد و فاصله عمده‌فروشی و خرده‌فروشی، قیمت این محصول توسط وزارت بازرگانی با تعیین نرخ کف و سقف صورت گرفته، قیمت عمده فروشی و خرده‌فروشی مرغ چندان شفاف نبوده و نوسان قیمت این محصول شدید است.
محمد یوسفی، رئیس اتحادیه تولید‌کنندگان مرغ گوشتی نیز معتقد است: با ورود مرغ منجمد به بورس کالا، نرخ مبنای مرغ، قیمت تعیین شده در بورس خواهد بود اما تا پیش از این با افزایش تقاضای مرغ در ایامی مانند ماه مبارک رمضان سال گذشته، اختلاف قیمت نزدیک به 2 هزار تومانی برای این محصول را شاهد بودیم و از این پس اینگونه اختلاف فاحش قیمت‌ها را شاهد نخواهیم بود. با ورود مرغ منجمد به بورس، دیگر تعیین قیمت مرغ منجمد در اختیار کارگزاران و صاحبان کالا نخواهد بود چرا که گرچه این محصول رقابتی عرضه می‌گردد اما باز هم دولت در تعیین قیمت و نظارت بر بازار دخالت خواهد داشت.
ضرورت شکل‌گیری بازار رقابتی
نکته دیگر آن است که تداوم نظارت دولت بر قیمت‌گذاری و عرضه مرغ منجمد در بورس کالا مانع عمده‌ای در شکل‌گیری بازار رقابتی و کاهش تصدی دولت در بازار است. چرا که در اقتصاد کشورمان هنوز جایگاه مشخصی برای نظام عرضه در نظر گرفته نشده و بهتر است دولت به جای اعمال نرخ و بازرسی بازار به مکانیزم اقتصاد آزاد و بازار رقابتی احترام گذاشته و از عرضه فصلی یا ارائه محصولات فساد پذیر در چنین چارچوب‌هایی خودداری کند. از آنجا که اساسا در کشورمان هنوز چارچوب مشخصی برای عرضه کالا و خدمات وجود ندارد، نظارت‌و فشار دولت بر قیمت‌گذاری و عرضه کالاهای مختلف، شکل‌گیری بازارهای غیررسمی و نظام چند نرخی کالا را به ارمغان آورده و مشکل‌ساز شده است.
از سوی دیگر خریدار کلی برای محصولات فسادپذیر کشاورزی مانند مرغ در بورس کالا وجود نداشته و قیمت‌های خرده‌فروشی این کالا در بازار متفاوت خواهد بود که با این روند مشکلات قیمت و عرضه مرغ تداوم می‌یابد. بهتر نیست دولت با احترام به اقتصاد رقابتی، اعمال حمایت‌های بیشتر از تولید‌کنندگان را برای کاهش هزینه‌های تولید و در نهایت سود بیشتر مصرف‌کنندگان دنبال کرده و بسته‌های سیاستی حمایت از تولید مانند کاهش مالیات و کمک‌های غیررسمی، کاهش تصدی دولت در بازار و رفع مشکلات ساختاری نظام توزیع خرده‌فروشی را با تکیه بر توانمندی‌های بخش غیردولتی دنبال کند.
مسعود دانشمند، عضو اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران نیز معتقد است، تا زمانی که معاملات و عرضه کالا شناسنامه‌دار نباشد نمی‌توان با انجام چنین اقداماتی دست دلال‌ها و واسطه‌ها را در بازار کوتاه کرد بلکه اینگونه اقدامات دولتی پیامدی جز شکل‌گیری بازارهای غیررسمی عرضه و قیمت‌گذاری کالاهای مختلف و تشدید نابسامانی نظام توزیع به‌دنبال نخواهد داشت.
ضعف بازار رسانی محصولات کشاورزی
با این شرایط به نظر میرسد حتی عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا نیز قادر به رفع مشکلات ساختاری توزیع این محصولات نخواهد بود. با توجه به سهم ناچیز تولید‌کنندگان در نظام خرده‌فروشی کالا و هزینه بالا و نا‌‌متناسب بازار رسانی محصولات کشاورزی، گرچه هر برنامه‌ای که منجر به واقعی‌تر شدن قیمت و افزایش سهم تولید‌کننده و سود مصرف‌کننده در قیمت این کالاها شود، مطلوب است اما اینکه عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا به تنهایی قادر به تحقق این هدف باشد، امری غیرممکن است.
موضوعی که احمد علی کیخا، نایب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به آن معتقد است: برای رفع مشکلات نظام توزیع دولت باید بسته حمایتی را ارائه کند که بیشتر به سمت اقتصاد بازار حرکت کرده و نظام عرضه و تقاضا بر بازار حاکم شود. به جای عرضه محصولات فسادپذیر کشاورزی در بورس کالا و تداوم اعمال نظارت‌های دولت بر قیمت و عرضه این کالاها، بهتر است دولت مجموعه قیمت‌گذاری، بازار رسانی و اعمال حمایت‌های لازم از بخش تولید را باهم اعمال کند.
از سوی دیگر با توجه به وضعیت نامطلوب کنونی بورس کالاهای کشاورزی انتظار واقعی شدن قیمت و رفع مشکلات توزیع با عرضه مرغ منجمد در بورس منطقی نبوده و حتی ممکن است آثار منفی بورس کالا به نظام تولید و عرضه مرغ نیز منتقل شود.
ساز و کار اجرایی نامشخص
بی توجهی به توانمندی تشکل‌ها و اتحادیه‌های تولیدی، توزیعی و صنوف مختلف در نظام توزیع موجب شده است تا با عرضه محصولات فسادپذیر کشاورزی در بورس نیز دغدغه‌های توزیع مناسب این محصولات در مراکز خرده‌فروشی به قوت خود باقی بماند.
چرا که قاسم نوده فراهانی، رئیس شورای اصناف کشور نیز با اظهار بی‌‌اطلاعی از اتخاذ چنین تصمیمی، معتقد است در این زمینه با شورای اصناف کشور مشورتی صورت نگرفته و با توجه به اینکه به نظر میرسد مشتری عمده‌ای برای مرغ منجمد عرضه شده در بورس کالا وجود نداشته باشد، مشخص نیست چه ساز و کاری برای عرضه مرغ در خرده‌فروشی‌ها و تامین نیاز مصرف‌کنندگان اتخاذ شده، اگر اینگونه اقدامات با انجام کار کارشناسی در زمینه توزیع محصولات وارد شده به بورس کالا همراه باشد و انجام بسته‌بندی گوشت مرغ نیز توسط شرکت‌هایی که دارای کد مشخص و قابل شناسایی هستند، صورت گیرد شاید به تثبیت نرخ این محصول کمک کند.
با این وجود همانند گذشته، دست‌اندرکاران نظام صنفی کشور از اتخاذ چنین تصمیماتی در پشت درهای بسته برای عرضه کالاها در بورس آن هم در شرایطی که هیچ تصمیم شفافی برای توزیع خرده‌فروشی کالاها اتخاذ نشده، گلایه‌مند بوده و معتقدند، این شیوه تصمیم‌گیری در مراحل مختلف اجرایی همانند گذشته با مشکلات و موانع بسیاری همراه خواهد بود.
