به گزارش همشهری آنلاین، اساسا رانت یعنی یک امتیاز و درآمد اضافه به در یک بازار غیررقابتی و اقتصاد با رویکرد کنترل شده به گروه یا بخش خاصی از اقتصاد داده می‌شود.
به طور مثال در بازار بانکی، ما با رانت پولی و ارزی مواجه هستیم به گونه‌ای که تسهیلات ریالی و یا رازی به یک گروه یا بخشی از اقتصاد داده می‌شود اما گروه یا بخش دیگر از این تسهیلات محروم است. در چنین وضعیتی کسی که بتواند وام با قیمت پایین‌تر بگیرد یا ارز ارزان دریافت کند، نسبت به دیگر که از این رانت محروم بوده، به درآمد اضافه و مازاد بر کارکرد خودش دست یافته است.
یکی از ریشه‌های رانت در اقتصاد ایران ناشی از سیاست‌گذاری دولتهاست چرا که می‌خواهند رشد اقتصادی ایجاد کنند اما در عمل با دادن رانت‌های حساب‌نشده عملا بازار را به هم می‌ریزند و باعث شکل‌گیری رقابت ناسالم در اقتصاد می‌شوند و نتیجه آن طولانی شدن صف تقاضا برای گرفتن رانت و فشار به تصمیم‌گیرندگان و خالی شدن صف بهره‌وری و نوآوری در اقتصاد است.
در چنین وضعیتی البته جریان‌های سیاسی به تله حامی‌پروزی گرفتار می‌شوند و برای راضی نگه داشتن حامیان‌شان خواسته یا ناخواسته درخواست امتیاز ویژه برای آنها می‌کنند. مثال روشن این رانت سیاه را می‌توان در همین قضیه چای دبش جستجو کرد که چگونه یک شرکت نسبت به دیگر رقبا به تسهیلات ارزی چند میلیارد دلاری دست پیدا می‌کند و یا اینکه چطور برای واردات تلفن همراه ارز اختصاص داده می‌شود اما برای واردات خودروی خارجی سخت‌گیری صورت می‌گیرد. این رانت سیاه است.
رانت دیگر و سفید به امتیازها و مشوق‌های شفاف دولت‌ها برای تحریک بخش‌هایی از اقتصاد مربوط می‌شود نظیر اینکه برای سوق دادن اقتصاد به سمت دانش بنیان شدن و اتکای به داخل، در قوانین و مقررات امیتازهای هدفمند و شفافی در اختیار شرکت‌های دانش بنیان قرار می‌گیرد. البته همیشه باید حواسمان باشد که این امتیازهای سفید اگر دائمی و بدون نظارت باشد، نتیجه‌اش کژکاردی در اقتصاد و شکل گیری سیکل جدیدی از رانت سیاه خواهد بود.
به طور مثال شکل‌گیری شرکتی مثل ایران‌خودرو ناشی از یک مداخله دولت در اقتصاد و رانت سفید بوده اما انحصاری شدن بازار و مداخله دولت در بنگاه‌داری و قیمت‌گذاری باعث عقب‌ماندگی صنعت خودرو و اعتیاد خودروسازان به رانت سیاه پولی و ارزی شده و به اشتباه دولت‌ها فکر می‌کنند که با قیمت‌گذاری دستوری می‌شود این رانت را از خودروساز گرفت و به دست مصرف‌کننده داد. رانت سیاه چه برای خودروساز باشد چه مصرف‌کننده، رنگ آن را عوض نمی‌کند و بازار خودرو را از کارایی و رقابت سالم خارج کرده است.
نظر شما