به گزارش همشهری آنلاین، در این بین پزشکان به همراه یک ناخدای زیردریایی با استفاده از فناوری یان‌بنز، کوچک و وارد شریان خونی او می‌شوند تا خود را به مغزش برسانند و لخته را از بین ببرند. اکنون دانشمندان در نقاط مختلف جهان درحال حقیقت‌بخشیدن به این رؤیا، اما با روش‌های علمی واقعی هستند. در عین حال قرار هم نیست انسانی کوچک شده و با زیردریایی وارد رگ‌های فرد دیگری شود! یکی از این دانشمندان، پروفسور امید فرخزاد است که چندی پیش برگزیده پنجمین دوره جایزه مصطفی(ص) در حوزه علوم‌زیستی و پزشکی شد. نانو حاملی که او طراحی کرده دارای توانایی هدفمند کردن و آزادسازی کنترل شده است. به‌عبارت ساده‌تر، این نانوذرات می‌توانند دارو را به مقصد برسانند و آنجا رها کنند. این روش اثربخشی بیشتر و هم عوارض جانبی کمتری دارد.پروفسور فرخزاد، عواید جایزه دریافتی خود را در اختیار بنیاد مصطفی(ص) قرار داد تا از آن برای ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری استفاده شود و جایزه‌ای متعلق به پژوهشگران جوان ایجاد شود. گفت‌وگو با این دانشمند ایرانی پیش‌روی شماست که در تهیه آن سیدمحمدحسین‌میرهاشمی، خبرنگار همشهری را یاری داده‌اند.
با توجه به‌اینکه شما را انسان موفقی می‌شناسیم، تعریف‌تان از موفقیت چیست؟
موفقیت، نه در دستیابی به فناوری ساخت یک محصول، بلکه در پیمودن مسیر کمک به درمان انسان‌هاست. این دیدگاه سبب می‌شود، چالش‌های این راه را بخش مهمی از مسیر و الهام‌بخش ایده‌های نوین بعدی بدانیم. این باور در من که همیشه دوست داشتم به سلامت مردم کمک کنم و افرادی مثل من قوی است.
شما دوران کودکی و مدرسه را در ایران گذراندید؛ از آن زمان‌ها برای‌مان بگویید.
من در خانواده‌ای متوسط در تهران به‌دنیا آمدم. در دوران تحصیل به مدرسه‌ای به‌نام «ارمغان طبیعت» می‌رفتم. تا آنجا که به‌خاطر دارم، آموزش در خانواده ما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. پدرم به‌شدت اهل مطالعه بود و ما را هم به این کار عادت داده بود. در واقع او الگویی در این خصوص برای ما به‌حساب می‌آمد. او کتاب‌های تاریخی، سیاسی، شعر و زندگینامه می‌خواند و من حتی دیده بودم که فرهنگ لغات حفظ می‌کرد. من هم دوست داشتم همیشه مطالعه کنم و کتاب‌های گوناگونی را خواندم. جایزه مصطفی(ص) از آن چیزهایی بود که او دوست داشت، ببیند. متأسفانه پدرم در سال۱۴۰۱از دنیا رفت و من همانگونه که در مراسم گفتم، جایزه‌ام را تقدیم او کردم.
از تحصیلات عالیه خود بفرمایید.
پس از دریافت مدرک کارشناسی در حوزه زیست‌شناسی مولکولی در دانشگاه ماساچوست، تصمیم گرفتم به رشته پزشکی رو بیاورم و به همین دلیل وارد رشته داروشناسی دانشگاه بوستون شدم و پس از فارغ‌التحصیلی به دانشگاه هاروارد رفتم، اما در ادامه، دوران پست‌دکترا را در آزمایشگاه مهندسی شیمی دکتر رابرت لنگر در دانشگاه MIT و با کار روی هدفمند کردن نانوذرات برای دارورسانی گذراندم. همیشه مشتاق بودم بتوانم تأثیر پژوهش‌هایم بر سلامت انسان را ببینم و دنیای نانوتکنولوژی جایی بود که مجال پاسخ به این اشتیاق را می‌داد. دکتر لنگر به من یاد داد که فکر تجاری‌سازی، منافاتی با تفکر علمی ندارد! پس از حدود ۲۰ سال سابقه تدریس در دانشگاه هاروارد، آنجا را ترک کردم تا امروز بتوانم شرکت Seer را توسعه بدهم.
چه چیزی باعث شد که به پزشکی رو بیاورید؟
در زمان جنگ در ایران بودم و می‌دیدم که پزشکان چه نقش مؤثری را در این مهم برعهده دارند. این یکی از مواردی بود که روی من تأثیر گذاشت و مشوقی شد برای اینکه به پزشکی رو بیاورم. اگرچه ابتدا در مقطع زیست‌شناسی، لیسانس خود را از دانشگاه ماساچوست گرفتم.
چه زمانی به فکر ابداع‌تان افتادید؟
در سال۲۰۰۱به فکر روشی جدید برای هدفمند کردن نانوذرات حامل دارو افتادم. به‌دلیل اینکه در حوزه زیست‌شناسی تحصیلات و تجربیاتی داشتم، این مهم باعث شد تا برای هدفمندسازی نانوذرات، به جای استفاده از آنتی‌ژن با ماهیت پروتئینی، از مولکولی تک‌رشته‌ای به‌نام آپتامر که ساختاری از جنس ماده ژنتیک دارد، استفاده کنم.
درباره روندی که برای رسیدن به این موفقیت طی کردید، هم توضیحاتی بفرمایید.
در سال ۲۰۰۴که پزشکی نانو هنوز نامی ناآشنا در دنیا محسوب می‌شد، آزمایشگاه نانوپزشکی را در بیمارستان بریگهام تأسیس کردم تا بتوانم به‌صورت تخصصی فناوری نانو را برای درمان بیماری‌هایی مانند سرطان به‌کار بگیرم. موفقیت در این آزمایشگاه باعث شد تا پس از یک دهه بتوانم فعالیتم را گسترش دهم و مرکز نانوپزشکی را در این بیمارستان ایجاد کنم. سال۲۰۰۶بود که شرکت BIND را برای اجرایی کردن کارهای پسادکتری راه‌اندازی کردم. اما نکته جالب اینجا بود که ایده کارم را با یک دانشمند که در حوزه تجاری نیز فعال بود، مطرح کردم و نظرش را پرسیدم. او جواب داد « این کار به‌عنوان یک مقاله می‌تواند منتشر شود، اما تجاری‌سازی نه؛ کنترل تولید مواد شیمیایی کار تو خوب نبوده و به‌گونه‌ای نیست که FDA (سازمان غذا و دارو آمریکا) آن را قبول کند!»
چه زمانی موفق شدید طرح‌تان را اجرایی کنید؟
با ایجاد تغییراتی در طراحی نانوحامل، توانستیم بر این مشکل فائق آمده و اولین محصول نخستین شرکت را تولید کنیم. وقتی نخستین نانوذرات هدفمندی که تولید کرده بودیم وارد بدن یک انسان شد، برای هفته‌ها خبر آن تیتر خبرگزاری‌ها بود. یکی از افراد حاضر در فاز کارآزمایی بالینی پروژه ما خانمی مبتلا به سرطان دهانه رحم بود که روش‌های درمانی دیگر روی او جواب نداده بودند، اما پس از کارآزمایی بالینی داروی ما، سرطان او درمان شده بود. او بدون اینکه ما در جریان باشیم با روزنامه مصاحبه کرد و همین امر باعث شد که BIND وارد بورس عمومی شود! در فاز دوم کار اما دچار یک افت در بورس شدیم و شرکت فایزر BIND را خرید.
به‌طور کلی و به زبانی ساده بفرمایید که چه کارهایی را در آزمایشگاه‌تان انجام می‌دهید؟
ما در آزمایشگاه کارهای مختلفی روی نانوذرات انجام می‌دهیم. در سال ۲۰۱۲ خانمی از دانشگاه آکسفورد در آزمایشگاه حضور پیدا کرد که پروژه‌اش تغییر ساختار سطحی نانوذرات و بررسی تأثیر این تغییرات در یک سیستم پیچیده زیستی بود. در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ یکی دیگر از همکاران ما روی خواص و ویژگی‌های سطحی نانوذرات کار کرد و نتایج پژوهش‌اش نشان داد که ویژگی‌های سطحی نانوذرات روی گردش این ذرات در خون تأثیرگذار هستند و نانوذرات مختلف، هریک به پروتئین‌های مختلفی وصل می‌شوند.
چه شد که شرکت Seer را تأسیس کردید؟
در سال۲۰۱۸این شرکت را راه‌اندازی کردم. بازهم تصمیم گرفته بودم از جهت مخالف به چالشی که با آن مواجه بودیم، نگاه کنم. کار شرکت Seer ساخت محصولاتی بر پایه نانوذرات است و مشتریان متنوعی مانند شرکت‌های دارویی، آزمایشگاه‌های دانشگاهی، آزمایشگاه‌های تجاری‌سازی محصول و شرکت‌های بیوتکنولوژی دارد. یکی از مشتریان این شرکت، Cornell است که با استارت‌آپ فضایی اسپیس‌ایکس (متعلق به ایلان ماسک) همـــکاری می‌کند. این مجموعه با بهره‌گیری از محصولات شرکت Seer، برای هر یک از فضانوردان، پیش از سفر به فضا، در طول اقامت‌شان و پس از بازگشت، یک پروفایل ویژه ساخته است تا بتواند تأثیر سفرهای فضایی بر بدن انسان را از منظر محتوای پروتئینی مورد بررسی قرار دهد. نتیجه این بررسی نشان داده که ساخت و رفتار حدود ۵۰پروتئین در بدن با سفر به فضا تغییر یافته است.
به چه ورزشی علاقه دارید؟
زیاد به مسابقات ورزشی علاقه ندارم. اما خیلی دوست دارم که فرزندانم را هنگام ورزش تماشا کنم. دخترم نیکا شناگر است و پسرم رایان اسکواش و تنیس بازی می‌کند و البته اسکی‌باز بسیار خوبی هم هست.
به‌نظر شما عوامل کلیدی در موفقیت دانشجویان و دانش‌پژوهان چیست؟
من فکر می‌کنم شما به چندین عنصر نیاز دارید و همه آنها باید ادغام شوند.
۱- کنجکاوی؛ شما باید کنجکاو باشید و بخواهید اطلاعات جدیدی در مورد هر چیزی که مورد علاقه شماست بیاموزید و کشف کنید.
۲- به‌دنبال مربیان حمایت‌کننده باشید. باید افرادی را پیدا کنید که به شما اهمیت می‌دهند و می‌خواهند موفق شوید. شما از آنها یاد می‌گیرید. مربیان خوب منبع حمایت و الهام هستند.
۳- سخت کار کنید. این تصور که شما نیازی به‌کار سخت ندارید، اما باید هوشمندانه کار کنید، از نظر من درست نیست. مطمئناً باید هوشمندانه کار کنید اما باید سخت کار کنید؛ سختکوش‌ترین فرد در تیم خود باشید. در انجام کارهای چالش‌برانگیز و سخت الگو باشید.
۴- ریسک کرده و آن را مدیریت کنید. شما باید فرصتی را به‌دست آورید. معمولاً برای انجام کاری متوسط با تأثیر محدود و کاری بسیار مهم با تأثیر بسیار به همان اندازه زمان، تلاش، انرژی و سرمایه‌گذاری لازم است. شما باید زمان خود را برای انجام کارهایی که بسیار مهم هستند سرمایه‌گذاری کنید و اگر موفق باشید، می‌توانید تأثیر زیادی داشته باشید. از ریسک‌کردن نترسید، اما باید ریسک را هم مدیریت کنید.
۵- داشتن پشتکار. شما باید بتوانید هنگام شکست‌ها، استقامت داشته باشید. مسیر موفقیت هرگز خطی و مستقیم نیست. اگر مسیری را انتخاب کنید که مستقیم باشد، احتمالاً به این معنی است که به اندازه کافی ریسک نمی‌کنید. شما باید شکست را به‌عنوان یک تجربه یادگیری ارزشمند ببینید. زخم‌هایی که با شکست همراه می‌شوند، بی‌قیمت و برای موفقیت آینده بسیار مهم هستند.
درباره جایزه مصطفی(ص)
بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با چشم‌انداز گسترش صلح، امنیت و رفاه بشریت، فعالیت خود را در سال ۱۳۹۱آغاز کرد. این بنیاد، مأموریت خود را بر توسعه علم و فناوری در جهان اسلام قرار داده است و برای تحقق آن، شناسایی و تجلیل از دانشمندان برجسته، زمینه‌سازی برای توسعه تعاملات پژوهشگران و افزایش همکاری و هم‌افزایی کشورهای اسلامی در حوزهای علم و فناوری را با تأکید بر فناوری‌های پیشرفته در دستور کار دارد. در راستای تجلیل از دانشمندان برجسته و زمینه‌سازی همکاری و توسعه علمی در جهان، جایزه مصطفی(ص) به‌عنوان یکی از نمادهای شایستگی و برتری علمی در سطح جهان شکل گرفت. این جایزه به اثری نوآورانه در مرزهای دانش تعلق می‌گیرد که توسط افرادی شاخص در حوزه‌های علم و فناوری ارائه شده و زمینه‌ساز بهبود زندگی بشریت باشد. برگزیدگان جایزه علاوه بر لوح و مدال جهانی مصطفی(ص)، با دریافت مبلغ ۵۰۰هزار دلار که از محل کمک های خیرین و موقوفات علم و فناوری تأمین شده، مورد تقدیر قرار می‌گیرند
نانو ذرات حامل چیست؟
این روزها با استفاده از فناوری نانو، می‌توان داروهایی در ابعاد بسیار کوچک ساخت. به‌عبارت دقیق‌تر، نانو زیست‌فناوری می‌تواند داروهایی را با ابعاد نانومتری ایجاد کند. در سال‌های اخیر، نانوذرات توانسته‌اند توجه بسیاری از محققان و دانشمندان را در سیستم‌های انتقال دارو به‌خود جلب کنند. استفاده از نانوذرات به‌عنوان حامل دارویی با بهبود عملکرد دارو و کاهش عوارض جانبی آن، پیشرفت‌های جدیدی را در عرصه پزشکی و دارورسانی ایجاد کرده است. برای جابه‌جایی این داروها در بدن، نیاز به حامل‌هایی است که آنها نیز باید در ابعاد نانو تولید شده باشند؛ به آنها نانو ذرات حامل می‌گویند.
بیشتر بخوانید:
- در بزرگ‌ترین کارخانه جهان چه چیزی تولید می‌شود؟
- برترین اتفاقات علمی ۲۰۲۳ | مروری بر آنچه در جهان علم و دانش گذشت
گفت و گو:
ساسان شادمان منفرد
فاطمه سخاوت (پژوهشگر)
نظر شما