162 کشور جهان در زمان حاضر عضو فدراسیون بین‌المللی شطرنج هستند و 86 هزار شطرنج‌باز در فهرست شطرنج‌بازان سازمانهای بین‌المللی شطرنج قرار دارند.
بنا به گفته رئیس سازمان تربیت‌بدنی، در ایران نیز بیش از 20 میلیون نفر به طور تفننی شطرنج بازی می‌کنند و 500 هزار نفر از ایشان به طور جدی به شطرنج می‌پردازند.
مسابقات جهانی
26 مهرماه سالجاری، نوجوانان رده‌های سنی زیر 18،16،14،12،10،8 سال جهان، در کشور گرجستان به مصاف یکدیگر رفتند تا قهرمان جهان در رده‌های سنی شناخته شود.مسابقات قهرمانی جهان در 11 دوره و به روش سوئیسی برگزار شد. در این مسابقات بازیکنان 56 کشور شرکت کردند که گرجستان بعنوان میزبان با بیش از 150 نفر و هندوستان با 73 نفر شرکت کننده، بیشترین تعداد بازیکن را داشتند.
در این مسابقات سی و دو شطرنج‌باز از ایران شرکت داشتند که 15 تن به عنوان تیم ملی و سایر شرکت‌کنندگان به میل و همراه با خانواده خود در این مسابقات حضور یافتند. هاملت تومانیان، محسن قربانی و آرش روغنی به عنوان مربی، تیم شطرنج ایران را همراهی می‌کردند.
در این مصاف، احمد عسگری‌زاده با 5/7 امتیاز به مقام یازدهم رده سنی پسران زیر هشت سال، غزل حکیمی‌فرد با 7 امتیاز به مقام یازدهم در رده دختران زیر 12 سال، میترا حجازی‌پور با 5/6 امتیاز به مقام یازدهم دختران زیر 14 سال و آتوسا پورکاشیان با 5/6 امتیاز به مقام دوازدهم دختران زیر هجده سال دست یافتند.بیشترین مدال‌آور این مسابقات کشور هندوستان بود که موفق به کسب 10 مدال (5 طلا، 2 نقره و 3 برنز) در این مسابقات شد.
مسابقات آسیایی
شکست یا پیروزی اهمیتی ندارد. بخصوص وقتی صحبت از ورزشی به پیچیدگی شطرنج باشد. اما از هر قدمی که پشت‌سر گذاشته‌ایم اگر درسی نگیریم دچار دور باطلی گشته‌ایم. مشکلات یک رشته در هر سطحی تکرار می‌شود. چند سال دیگر هم که بگذرد (در بهترین حالت)در همان پله که بودیم خواهیم ایستاد.
این چند سطر را گامی به عقب بدانید، اما بخوانید.تابستان سالجاری، ایران میزبان مسابقات آسیایی شطرنج در رده‌های سنی 8،10،12 و 14 سال بود. مسابقات در هتل زیبای المپیک تهران در 9 دوره به روش سوئیسی برگزار شد. در مراسم افتتاحیه رئیس فدراسیون جهانی شطرنج (فیده) حضور یافت و به سخنرانی کوتاهی پرداخت.
در این مسابقات 230 بازیکن (141 پسر و 89 دختر) از 10 کشور آسیایی شرکت کردند و به مصاف یکدیگر رفتند. کشورهای شرکت‌کننده هندوستان، سوریه، امارات، تاجیکستان، ویتنام، قطر، قزاقستان، قرقیزستان، مغولستان و ایران بودند.
بازیکنان خارجی در هتل المپیک استقرار یافتند و اگر چند مشکل پیش آمده در طول مسابقات (موضوع صغر سنی یکی از بازیکنان و جدال لفظی بین مسئولین هتل و خانواده‌ها) را نادیده بگیریم، ایران میزبان خوبی برای مهمانان خارجی بود.
در پایان مسابقات آسیایی، بازیکنان هندی با کسب 18 مدال، ویتنامی‌ها با کسب 2 مدال و ایران نیز با کسب سه مدال به رقابت‌ها پایان دادند.
میترا حجازی پور که تا دور هشتم انتظار قهرمانی از ایشان می‌رفت و به نظر اساتید شایستگی احراز قهرمانی را داشت، با اختلاف نیم امتیاز با حریف هندی به نایب قهرمانی آسیا در رده سنی زیر14 سال دختران دست یافت و احمد عسگری‌زاده با 7 امتیاز نایب قهرمان پسران زیر 8 سال آسیا شد.
آنها چگونه آموزش می‌دهند
تیم هند در مسابقات آسیایی با 18 مدال از ایران رفت. در آخرین مسابقات قهرمانی رده‌های سنی جهان در گرجستان نیز هند توانست 10 مدال بدست آورد.
مربیان هندی بین بازی‌ها به سرعت فایل بازی‌ها را می‌گرفتند، بررسی می‌کردند و نکات لازم را به بازیکن خود می‌گفتند. متاسفانه همان زمان بازیکنان ما در راهروها مشغول بازیگوشی و خانواده‌ها مشغول پرداختن به حواشی مسابقه بودند. در پایان روز اگر ترافیک تهران مجال می‌داد برخی خود را با زحمت به مربی خصوصی فرزندشان می‌رساندند تا بازی تحلیل شود.
«Raghunandan Gokhale» مهمترین مقام دولتی شطرنج در هندوستان است. او به عنوان سر مربی در مسابقات آسیایی 51 بازیکن هندی را همراهی می‌کند. با خوشرویی، به ما فرصت گفت و گو می‌دهد. با وی در مورد نحوه آموزش و نگرش به شطرنج در هند گفتگو کردیم.
او در مورد زمان لازم برای آموزش شطرنج می‌گوید: برای شرکت در این سطح مسابقات، برای زیر 8 سال 1 سال آموزش، برای زیر 10 سال 3 سال و به همین ترتیب با افزایش سن مدت آموزش لازم افزایش می‌یابد.
چند ساعت تمرین در هفته برای رسیدن به این سطح کافی است؟
- هر روز یک ساعت و یا یک روز در میان دو ساعت تمرین لازم است. در کنار آن هفته‌ای دو جلسه دو ساعته آموزش برای زیر 8 سال و 6 ساعت آموزش در هفته برای بچه‌های زیر 10 سال.
نظر شما در باره بازی و آموزش شطرنج با کامپیوتر چیست؟
- تمرین با کامپیوتر موجب صرفه‌جویی در زمان می‌شود، اما برای تمرین حتماً از نرم‌افزارهایی که امکان بازی با حریف همزمان زنده در اینترنت را فراهم می‌سازد، استفاده شود. استفاده از نرم‌افزارهای غیر همزمان مانند fritz فقط جهت تحلیل بازی‌ها به کار رود. Firtz بازیکن خوبی نیست.
به نظر شما در این رده‌های سنی و سطح مسابقات، شروع بازی، وسط بازی یا آخر بازی کدام یک اهمیت بیشتری دارد؟
- وسط بازی از اهمیت بیشتری برخوردار است چون بازیکنان بسیاری که دارای شروع بازی خوبی هستند و حتی می‌توانند در شروع بازی مهره بگیرند به دلیل ضعیف بودن در وسط بازی، مهره از دست می‌دهند و نهایتا می‌بازند. ولی وسط بازی اساس بازی شطرنج است و البته آخر بازی. ولی در این سن و رده‌های سنی وسط بازی اهمیت اساسی دارد.
براساس همین تفکر است که بازیکنان شما از روش سیسیلی دراگون بیشتر استفاده می‌کنند؟
- بله این تکنیک وسط بازی است، ما می‌خواهیم طرف مقابل را مات کنیم، در سیسیلی دراگون آن کسی که تاکتیک را به خوبی استفاده می‌کند، برنده است و اگر شما وسط بازی خوبی داشته باشید، برنده شدن شما تضمین شده است.
نوع بازی بازیکنان کشورهای مختلف متفاوت است؟
- بله چون زمان و نحوه آموزش بچه‌ها در کشورهای مختلف متفاوت است.
پس به فرهنگ و روانشناسی اجتماعی کشورهای مختلف بستگی ندارد؟
- خیر. همه بچه‌ها شبیه هم هستند.
آیا در هند برنامه رسمی آموزش شطرنج در مدارس وجود دارد؟
- خیر برنامه دولتی وجود ندارد و آموزش شطرنج به طور خصوصی و در آکادمی‌های شطرنج است.
نظر شما درباره بازی سریع برای کودکان چیست؟
- بازی 20 دقیقه‌ای ( و یا 15 دقیقه با 10 ثانیه فیشر) و یا بیشتر خوب است اما کمتر را پیشنهاد نمی‌کنم.
آیا بازی با مهره سفید و سیاه متفاوت است؟
- خیر در این سطح تفاوتی ندارد چون در این سطح، شروع بازی‌های بسیار متنوع را بلد نیستند.
آیا بازی با رده‌های سنی بالاتر را برای کودکان پیشنهاد می‌کنید؟
- بله تجربه بسیار خوبی است. آنها خواهند باخت ولی خیلی می‌آموزند. من شاگرد دختری دارم که فقط با بزرگترها بازی می‌کند چون حریف هم سن و سال در شهرشان ندارد، او معمولا می‌بازد ولی در سطح بسیار بالایی مسابقه می‌دهد.
پس شما ابتدا باخت را آموزش می‌دهید و سپس برد را؟
- خیر به هیچ وجه. من به هر کس یاد می‌دهم سطح خودش را پله به پله در شطرنج بالاتر ببرد.
بازی در پارک‌ها را مفید یا مضر می‌دانید.
- مفید نیست چون بازی را ثبت نمی‌کنند. اگر ثبت کنند آن هم مفید است. حتی بازی با پدرشان را هم باید به طور جدی ثبت کنند تا توسط مربی بررسی شود که شما چگونه فکر می‌کنید.
به نظر شما آیا بازی دخترها و پسرها متفاوت است؟
- بله هیچ‌کس نمی‌داند چرا مردان در شطرنج بازیکنان بهتری هستند. در برخی امور زنان قوی‌تر هستند. مانند یادگیری زبان، خواندن و صحبت کردن، روانشناسی و خواندن چهره، ولی مردان در نقشه‌خوانی و تصمیم‌گیری آنی بهتر هستند و ریسک‌پذیری‌شان بیشتر است و این موضوع در زمان بازی خودش را نشان می‌دهد.
وقتی شما به ریاضیات نگاه می‌کنید زنان در ریاضیات بهتر هستند و در هنر نیز بهتر هستند، اما شطرنج آمیزه‌ای از ریاضیات، علم و هنر است و در آن ریسک‌پذیری نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.
آیا این امر به عمق حرکت قابل پیش‌بینی (تعداد حرکت قابل پیش‌بینی) و تفاوت آن بین زنان و مردان مربوط می‌شود؟
- خیر ما می‌بینیم خانم جودیت پولگار در رده یازدهم جهان (مردان) است، در نتیجه این امر نمی‌تواند به تفاوت تعداد حرکت قابل پیش‌بینی در زنان و مردان مربوط شود. ولی می‌بینیم که جودیت پولگار به خوبی توپولف، آناند و کاسپارف نیست ولی زنان به آرامی در حال کم نمودن این فاصله هستند.
در مورد اسپانسر (خصوصی یا دولتی) برای بازیکنان‌تان بفرمایید.
- بعضی از بازیکنان ما اسپانسرهای خصوصی دارند. لوگوی شرکت را بر روی لباس خود دارند، از یک کشور به کشور دیگر می‌روند، در عکس‌ها هستند و در واقع با لوگویی که روی لباس نصب است، برای شرکت تبلیغ می‌کنند.
اسپانسرهای خصوصی معمولاً حمایت‌های کوتاه مدت انجام می‌دهند. ولی اسپانسرهای دولتی متفاوت هستند. حمایت‌های دولتی از نوع کمک جهت آموزش است، اگر کسی مقام بیاورد برای یک سال آن را دریافت می‌کند و اگر سال بعد مقام نیاورد حمایت قطع می‌شود.
نحوه برگزاری مسابقات در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- من معتقدم مسابقات باید در استادیوم سر پوشیده (مانند دهلی) برگزار می‌شد تا بچه‌ها بتوانند والدین‌شان و یا مربی‌شان را ببینند. باید درک کرد که آنها کودک هستند و داخل سالن به تنهایی در یک شهر غریبه و یا کشور غریبه در حال جنگ هستند، در این سن و سال از نظر عاطفی نیاز دارند که ما کنارشان باشیم. در این مسابقات باید به نحوی می‌توانستیم کنارشان باشیم. به نظر من مسابقات سنگاپور در سال 2004 خوب بود.
با حضور ما حواسشان پرت نمی‌شود؟
- خیر. آنها ما را می‌بینند ولی دور از ما هستند و احساس اطمینان و آرامش می‌کنند.
نظر شما درباره داوری در مسابقات شطرنج چیست؟
- داور باید صبور و آرام باشد، روانشناسی کودک بداند و بازیکن خوبی هم باشد.
داوری مسابقات آسیایی در ایران چگونه بود؟
- نظری ندارم چون اجازه نداشتیم داخل سالن برگزاری مسابقات باشیم.
