طبیعی است که چنین اقدام غریب و دور از انتظاری توجه فراوان محافل مختلف هنری، اجتماعی، رسانه‌ای و حتی سیاسی را برانگیزد. تحلیلگران سینمایی و اجتماعی خبر از یک رفرم و تحول اساسی در مناسبات اجتماعی عربستان سعودی می‌دهند و این تحلیل، چندان هم دور از واقعیت نیست. برای نخستین‌بار در 3دهه اخیر پایتخت و قلب کشور عربستان، شاهد وقوع اتفاقی بوده که برای اکثر مردم دیگر نقاط جهان چیزی عجیب و غریب است.
خبری که پخش شد، خیلی ساده این بود: مردم شهر ریاض به تماشای یک فیلم سینمایی نشستند. این تماشاگران هم اهالی محل بودند و هم توریست‌های خارجی که در شهر حضور داشتند و توانستند جزو کسانی باشند که از نزدیک این حرکت شگفت‌انگیز را دیده و تجربه کردند. اما این نمایش سینمایی خیلی هم شبیه نمایش‌های سینمایی در دیگر کشورهای جهان نبود. ضمن اینکه خانم‌ها هم اجازه ورود به سالن نمایش و تماشای فیلم را نداشتند.
فیلمی که طلسم 30ساله را در شهر ریاض شکست «مناحی» نام دارد. برای تماشاگرانی که پس از سال‌ها می‌توانستند یک فیلم سینمایی را روی پرده سینما تماشا کنند، این یک تجربه خاص و لذت‌بخش بود و طعم و حال و هوای ویژه‌ای داشت. دولت مرکزی که 30سال قبل دستور بسته‌شدن سالن‌های سینماها را داد، حالا دارد در دیدگاه خود تجدید نظر می‌کند. یکی از دلایل بسته‌شدن سینماها، فشاری بود که تندروهای مذهبی بر دولت مرکزی می‌آورند. آنها عقیده دارند فعالیت‌های فرهنگی و هنری- و ازجمله نمایش فیلم‌ها در سینماها- مناسب حال جامعه عربستان نیست. دلیلی که آنها برای این دیدگاه خود می‌آورند، این است که وجود صحنه‌های غیر اخلاقی با ارزش‌های اسلامی در تضاد است و آنها باور دارند که کلیت سینما، تبلیغ‌کننده چنین چیزی است.
اما استقبال تماشاگران از فیلم «مناحی» خیلی خوب بود و نشان می‌دهد که مردم عادی شهر دیدگاهی شبیه دیدگاه تندروهای کشور خود ندارند. این گروه از تماشاگران شامل مردان و بچه‌ها- و از جمله دختران زیر 10سال- می‌شد. آنها فیلم را در مرکز فرهنگی شهر- که توسط دولت اداره می‌شود- تماشا کردند.
برگزارکنندگان این برنامه در خیابانی که مرکز فرهنگی در آن قرار داشت یک قرارگاه ایست بازرسی درست کرده بودند، تا خانمی نتواند برای دیدن فیلم به طرف این مرکز بیاید، ولی با وجود این محدودیت، نمایش عمومی فیلمی سینمایی در ریاض را می‌توان نشانه‌ای از چالشی دانست که جامعه عربستان را به سوی رفرم می‌برد اما چالش برای تغییر و اصلاحات با مشکلاتی روبه‌روست. به صورت طبیعی، کسانی که موفق شدند برای 30سال مانع از نمایش عمومی فیلمی در شهر ریاض بشوند، در رابطه با اکران عمومی فیلم‌ها ساکت نخواهند نشست.
در اولین اقدام، گروهی از عناصر تندرو محافظه‌کار در جلوی سینمای نمایش‌دهنده «مناحی» اجتماع کردند آنها تلاش داشتند تماشاگران را تشویق به عدم دیدن فیلم کنند. از آنها می‌خواستند وارد سالن نمایش نشوند. اما این درخواست در سطح وسیعی از سوی تماشاگران رد شد. آنها می‌گفتند سینما چیز بدی نیست و می‌توان با تماشای یک فیلم سالم، کمی تفریح کرد و لذت برد.
مسفر السیباهی یک تاجر 21ساله عربستانی که در سالن نمایش حضور داشت، می‌گوید: «برایم خیلی جالب بود که می‌دیدم تماشاگران این‌قدر خوشحال و راضی هستند. این نکته، بهترین بخش مربوط به نمایش فیلم بود.» فیلم «مناحی» توسط یک کمپانی بزرگ ساخته شده که مالک آن یکی از شاهزاده‌های عربستان سعودی، الولیدبن طلال است.
با وجود محرومیت نیمی از جمعیت شهر ریاض از تماشای فیلم (منظور زنان شهر است) تصمیم برای نمایش عمومی این فیلم، حرکت و اقدامی جسورانه است. این اقدام جسورانه ناشی از گرایش تازه‌ای است که دارد کم‌کم کل قلمرو پاشاهی عربستان را دربر می‌گیرد. این گرایش خبر از یک تحول و تغییر کلی- هم سیاسی و هم اجتماعی و فرهنگی- در این کشور کهنسال می‌دهد. این تغییرات با به قدرت رسیدن ملک عبدالله در سال2005 شروع شده و گسترش یافته است.
در حالی که بسیاری در این کشور عربی از این تغییرات استقبال کرده‌اند، ولی خشم تندروها را برانگیخته است. تندروها همیشه در مقابل چنین اتفاقاتی ایستاده‌اند و مخالفت خود را با هرگونه تغییر فرهنگی اعلام کرده‌اند. حتی یکی از آنها به نام یوسف الاحمد، الولید و دیگر سرمایه‌داران عربستانی را متهم کرده که سینما از مواد مخدر هم بدتر و خطرناک‌تر است. او می‌گوید الولید در شبکه‌های تلویزیونی خود فیلم‌های سینمایی پخش می‌کند و این کار او غیرقابل قبول است.
خبرنگارانی که در شب نمایش «مناحی» در مرکز فرهنگی حضور داشته‌اند، فضا و جو آن را سرزنده و شاد توصیف کرده‌اند. به گفته آنها، تماشاگران قبل از ورود به سالن ذرت
بو داده خریدند و زمانی که تیتراژ فیلم شروع شد، شروع به دست زدن کردند. قبل از نمایش فیلم دو نفر تلاش کردند مانع از نمایش آن شوند، ولی با موفقیت روبه‌رو نشدند. ماموران پلیس این دو را به بیرون از سالن نمایش راهنمایی کردند و این در حالی بود که آنها شعاردادن خود علیه نمایش فیلم را قطع نمی‌کردند.
در طول نمایش فیلم هم صدای اعتراض یک نفر دیگر شنیده شد. وی با فریاد و در حالی که سعی می‌کرد توجه دیگران را به سمت خود جلب کند، از مردم می‌پرسید چرا پول‌شان را صرف تماشای چنین چیزهایی می‌کنند و آن را این‌گونه خرج می‌کنند. السیباهی می‌گوید: این سر و صدا مانع از آن نشد که توجه تماشاگران از قصه فیلم منحرف شود. نکته جالب این است که سالن سینما هنگام نمایش پر از تماشاچی بود. تمام آنها پس از پایان فیلم، گفتند از تماشای آن لذت برده‌اند. خط اصلی قصه کمدی فیلم درباره مرد عربی است که برای کار و زندگی راهی دوبی می‌شود و در آنجا برای تطبیق‌دادن خود با زندگی تازه‌اش، با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود.
«مناحی» در شرایطی در ریاض به نمایش درآمد که فیلمسازان و هنرمندان عربستانی در طول سال‌های گذشته، تلاش‌هایی برای احیای فیلمسازی و نمایش فیلم در داخل کشور انجام داده‌اند. بازشدن فضای سیاسی و اجتماعی در سال‌های اخیر، آنها را دلگرم‌تر کرده و باعث تشویق بیشتر آنها شده است. در صنعت سینمای کم‌جان عربستان چنین اتفاقی حکم یک جهش و هیجان را دارد. برخی از این فیلم‌ها در جشنواره‌های بین‌المللی شرکت داشته و موفقیت‌هایی هم به دست آورده‌اند. سال قبل اولین جشنواره فیلم سعودی در این کشور برگزار شد. این جشنواره در شهر دمام برپا شد.
با وجود آنکه در عربستان سعودی سالن سینما وجود ندارد، اما مردم کشور می‌توانند فیلم‌های سینمایی را در خانه‌های خود و از طریق تلویزیون تماشا کنند. برخی از هتل‌ها هم به صورت غیررسمی در اتاق‌های نشیمن و همچنین سالن انتظار، فیلم‌ها را به نمایش می‌گذارند. آن دسته از تماشاگرانی که علاقه‌مند پیگیری محصولات سینمایی و تماشای آنها باشند، معمولا به کشور بحرین سفر می‌کنند تا فیلم‌های جدید سینمایی- هم محصولات آمریکایی و هم محصولات هندی- را روی پرده‌بزرگ سینماها تم=اشا کنند.
در عین حال، تعداد خیلی زیادی فروشگاه‌های ویدئویی وجود دارد که تازه‌ترین محصولات سینمایی را به دوستداران فیلم و سینما ارائه می‌کنند. تمام این فیلم‌ها پس از حذف صحنه‌های عریان‌گرا و خلاف عرف توسط مسئولان رسمی، به بازار ویدئویی راه پیدا می‌کنند کسانی که این روزها روزنامه‌های منتشره در عربستان سعودی را می‌خوانند، می‌گویند آنها هر هفته معمولا یک صفحه خود را به سینما (معرفی و نقد فیلم‌ها، اخبار سینمایی و مقالات و گفت‌وگو با هنرمندان) اختصاص داده‌اند.
تحلیلگران سیاسی و اجتماعی می‌گویند جامعه عربستان برای سال‌ها یک جامعه بسته و محدود بوده است و ایجاد تغییرات در آن با مشکلات زیادی روبه‌روست. این کشور با وجود ثروت کلانی که در اختیار دارد، در مقایسه فرهنگی با برخی از کشورهای منطقه همچون امارات متحده عربی، مصر، سوریه و لبنان در ردیف‌های پایین‌تری قراردارد. در شرایطی که کشورهای سوریه و لبنان چیزی به نام یک صنعت سینمای کوچک و جمع‌وجور را دارند، ولی عربستان سعودی حتی فاقد همین امکانات اندک است.
همین مسئله توجه محافل هنری و منتقدان سینمایی را به خود جلب کرده است. آنها می‌گویند حتی در کشورهای مترقی‌تر و پیشرفته‌تر عربی، چیزی به نام صنعت سینما و فیلمسازی وجود ندارد. در کشورهای عربی به ندرت فیلمی سینمایی تهیه و تولید می‌شود. اکثر فیلم‌هایی که در سینماهای این کشورها روی پرده می‌روند محصولات هالیوودی و بالیوودی هستند. بسیاری از کشورهای عربی و منطقه خاورمیانه سعی خود را بر ساخت و تولید مجموعه‌های تلویزیونی گذاشته‌اند.
این مجموعه‌ها که عموما فاقد تکنیک و خلاقیت هنری هستند، شامل درام‌های خانوادگی می‌شوند که محبوب تماشاگران خود هستند. اهل فن می‌گویند اگر فیلم سینمایی هم در این بین در کشورهای فوق ساخته شود، چیزی بهتر و بالاتر از این مجموعه‌های تلویزیونی نخواهد بود. به گفته آنها بضاعت هنری سینمای کشورهای عرب در همین حد است. چند دهه قبل سینمای الجزایر درام ضد دیکتاتوری«وقایع سال‌های خاکستر» را (به کارگردانی محمد لخدرهمینه) تولید کرد که فراتر از امکانات تکنیکی و تولیدی سینمای این کشور بود.
جشنواره بین‌المللی کن نخل طلای خود را در سال1975 به این فیلم داد و خود فیلم نامزد دریافت اسکار در رشته بهترین فیلم خارجی سال شد اما چنین اتفاقاتی در سینمای عرب به ندرت رخ می‌دهد و حکم یک پدیده را دارد. در چنین اوضاع و احوالی است که این پرسش مطرح می‌شود که عربستان سعودی در میانه چنین غوغا و بلبشویی چگونه خود را با صنعت سینما هماهنگ می‌کند و وضعیت نمایش فیلم‌های سینمایی در این کشور چه خواهد شد؟
یک تحلیلگر سینمایی می‌گوید:«واقعیت امر این است که در یک دهه اخیر همه ما شاهد تغییر و تحولات بزرگ و عمیقی در سطح بین‌المللی و در بین مردم عادی بوده‌ایم. اینترنت و ماهواره‌ها بسیاری از معادلات را به هم ریخته‌اند و وضعیت کنونی را نمی‌توان با 10سال قبل مقایسه کرد. چنین وضعیتی به صورت طبیعی، تاثیر خود را بر عربستان سعودی هم گذاشته است. نه این کشور و نه هیچ کشور دیگری نمی‌تواند خودش را از این تاثیرات در امان بداند. آن کسانی موفق خواهند بود که این تاثیرات را درک و با آن همراهی کنند. سیر حوادث حکایت از آن می‌کند که در عربستان سعودی این تاثیرات درک شده و حالا آنها تلاش دارند به تدریج خود را با این مسائل همراه کنند. نمایش عمومی یک فیلم عربی در یک سالن نمایش بزرگ، شروعی برای تغییرات و تحولات بعدی است و این مسیری است که به هر حال باید طی شود.»
آسوشیتدپرس
